Халықтың табиғи қозғалысын талдау

1.

С.Ж.АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА
УНИВЕРСИТЕТІ
КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ
МЕДИЦИНСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ИМЕНИ
С.Д.АСФЕНДИЯРОВА
Қоғамдық денсаулық сақтау кафедрасы
Халықтың табиғи қозғалысын талдау
Орындаған: Кутибаева Насиба
Тобы: ЖМ 22-2
Қабылдаған: Мусина Майра

2. Жоспар:

1
3
Демография туралы түсінік
Туу көрсеткішін зерттеу әдістері
2
Өлім көрсеткіші
Өлім көрсеткішін есептеу әдістері
3
Табиғи өсім
4
Қорытынды

3. Демография туралы түсінік

Демография адам популяциясын оның көлемі мен
құрылымына сәйкес, яғни жынысы, жасы, отбасылық
жағдайы және этникалық шығу тегі бойынша, сондай-ақ,
осы популяцияның туу, өлу және миграция
коэффициенттеріндегі өзгеруі тұрғысынан статистикалық
зерттеу.
Демографиядағы ең басты мәселе – халықтың ұдайы
өзгеруін, өсу мөлшерін, дамуын анықтау. Халықтың ұдайы
өзгерісі – ұрпақ алмасу, туу мен өлу, яғни табиғи жағдай
арқылы жүзеге асады. Белгілі бір аймақтағы халықтың өсу
мөлшерінің өзгеруі адамдардың басқа жерлерден көшіп
келуі (иммиграция) мен олардың бөтен аймақтарға
қоныс аударуына (эмиграция), яғни халықтың көшу-қону
қозғалысына да байланысты.

4.

• Демографиялық үрдістердің ерекшелігі оның күрделі де көп
салалығы. Осы себеппен демографиялық үрдіске бір жақты
талдау жасауға болмайды. Осы себептен халықтың даму
үрдісінің өлшемін зерттегенде негізінен демографиялық
коэффициенттер есептелініп, пайданылады.
• Туу көрсеткішін зерттеген кезде көбінесе туудың жалпы
коэффициентін қолданамыз. Туудың жалпы коэффициенті
дегеніміз 1000 тұрғынға шаққанда бір жылда өмірге келген
балалардың саны. Туудың жалпы коэффицентін есептеп
шығару үшін бір жылда өмірге келген балалардың санын
әкімшілік аудандағы тұрғындардың санына бөліп, оны мыңға
көбейтеміз. Бұл есептеумен әр жылда өмірге келген балалар
санының динамикасын көруге болады. Туудың жалпы
коэффициентін әр ұлт өкілдеріне және әкімшілік аудандардағы
туу көрсеткішін қарастырғанда қолдануға болады.

5.

o Демографиялық зерттеуде
туу көрсеткішінің арнайы
коэффициентін есептегенде
тек 14-49 жас аралығындағы
әйелдер саны алынады.
Сонымен әйелдердің бала
көтеруге қабілетті жас
ұзақтығы 30-35 жылға
созылады.
o Тұрғындардың арасындағы
ер адамдар саны бала туу
көрсеткішіне әсер етпейді.
Осыған байланысты ер
адамдар саны
тұрғындардың туу
көрсеткішін зерттегенде
есепке алынбайды.

6.

• Туудың арнайы коэффициентінің өзгеруі тұрғындардың,
әсіресе әйелдердің жастық құрылымына байланысты.
Тұрғындар арасында жас әйелдердің үлесі жоғары болса, туу
көрсеткіші өседі, керісінше, әйелдердің жасының ұлғаюы туу
көрсеткішінің төмендеуіне әсер етеді.
• Туу көрсеткішін зерттеуде қолданылатын коэффициенттің бірі
туудың жастық коэффициенті.
• Туу көрсеткішінің жастық коэффициенті әйелдер үшін 14-19 жас,
20-24 жас, 25-29 жас, 30-34 жас, 35-39 жас, 40-44 жас, 45-49 жас
аралықтарында 5 жылдық айырмашылықпен есепке алынады.

7. Біріккен Ұлттар Ұйымының классификациясы бойынша туу көрсеткшгінің үш түрі беріледі.

Туудың ерте түрі, 20-24 жас аралығындағы әйелдердің туу
көрсеткішінің жоғары болуы.
Туудың орта түрі, 25-29 жас аралығындағы әйелдердің туу
көрсеткішінің жоғары болуы
Туудың кең түрі, 20-24 және 25-29 жас аралығындағы
әйелдердің туу көрсеткіші бір-біріне тең болуымен бірге 20 жасқа
толмаған және де 30 жастан асқан әйелдердің туу көрсеткішінің
жоғары болуы.

8.

Туудың бес жылдық жастық
коэффициентінде тұрғындардың
жастық құрамына байланысты
кейбір ауытқулар болуы мүмкін.
Бес жыл аралығында некеге
тұрғандардың санына байланысты
бірінші және екінші баланы өмірге
әкелу көрсеткіші де жыл сайын
өзгереді. Әйелдердің көпшілігі 21-22
жас аралығында некеге отырып,
бірінші балаларын өмірге әкеледі.
Сондықтан да, тұрғындар
арасында осы жастағы әйелдердің
үлесінің жоғары болуы некеге
түрғандар санын және туу
көрсеткішін өсіреді.

9.

Жоғарыда айтылғандай, туудың жастық коэффициентінің кемшілігі
жекелеген жастар аралығындағы туу көрсеткішін бере отырып,
жалпы туу динамикасын бере алмайды. Себебі жастық коэффициент
бір жас аралығында жоғарылап, бір жас аралығында төмендеп
отырады.
Туу көрсеткішіне тұрғындардың жастық құрылымы тек туудың
қосынды коэффициентіне әсер етпейді. Туудың қосынды
коэффициенті әр әйелдің өз өмірінде дүниеге әкелген баланың
орташа санын көрсетеді. Қосынды коэффициентке әйелдердің
жастық құрылымы, балалар өлімі әсер етпейді, сондықтан қосынды
коэффициентті нақты деп айтуға болады.
15
Туудың қосынды коэффициенті Sкк = ∑*5÷ 1000 формуласымен
49
есептелінеді.
Туудың қосынды коэффициентін табу үшін жастық коэффициент
қосындысын беске көбейтіп мыңға бөлеміз.

10. Өлімге себеп болатын факторлар

Жүрек және қан айналым
жүйесінің аурулары
Қатерлі ісіктер
Жарақаттану және улану
Тыныс алу жүйесінің
аурулары

11. Демография ғылымында өлім себептері екі топқа бөлініп қарастырылады:

• Экзогенді өлім
себептері:
қатерлі ісіктер;
жұқпалы аурулар;
ас қорыту жүйесінің
аурулары;
тыныс алу
жолдарының
аурулары;
уланулар;
қайғылы оқиғалар;
• Эндогенді өлім
себептері:
қан айналымы
жүйесінің ауруы;
қартаюға байланысты.

12.

Адамның өмірінің ұзақтығы —
оның өмір сүру деңгейінің және
сана сезімінің көрсеткіші болып
табылады. Өкінішке орай, бұл
көрсеткіш жыл сайын қысқара
түсуде. Егер, 1990 жылы
Қазақстанда ер адамдардың
орташа алғандағы өмірінің
ұзақтығы 63,7 жас болса, 1994
жылы бұл көрсеткіш 60,7 жасқа
дейін төмендеген. Әйелдердің
жасы ер адамдармен
салыстырғанда ұзағырақ.
Әйелдердің орташа жасы 1990
жылы 73 жас болса, 1994 жылы
71 жасқа кеміді. Республика
бойынша төрт жыл аралығында
ерлердің орташа жас ұзақтығы 3
жылға, әйелдердің жасы 2
жылға қысқарған. Мұндай
көрсеткіш соңғы 35 жылда
тұңғыш рет байқалуда

13.

Демографиялық зерттеулерде және дүние жүзі тәжірибесінде, егер бір
жасқа дейінгі қайтыс болған балалардың 80-85%-ы туғанына бір ай
толмаған балалар болса, бұл көрсеткіш жақсы деп есептеледі. Себебі
алғашқы төрт аптада медицина сәбиге ешқандай көмек бере алмайды.
Сондықтан, төрт аптаға дейін қайтыс болған балалардың үлесі жоғары
болса, денсаулық сақтау жүйесінің жұмысы жақсы деп бағаланады.
Тұрғындар арасында өлім көрсеткішінің жоғары болуына бірнеше
себептерді көрсетуте болады;
демографиялық; (тұрғындардың жыныстық құрылымның өзгеруі.
Атап айтқанда 60 жастан асқан адамдардың үлесінің өсуі);
әлеуметтік-экономикалық
жағдай; (тұрғындардың әлеуметтік
жағдайының төмендеуі);
қоршаған орта жағдайы;
денсаулық сақтау жүйесінің жұмысы.

14.

• Әйелдердің бала туу
көрсеткіші=1жылда
туылғандар саны*1000/1449 жастағы әйелдердің
орташа саны
• Жасына сәйкес әйелдердің
бала туу
көрсеткіші=1жылда
әйелдердің жасына сай
туылған балалар
саны*1000/сол жастағы
әйелдердің орташа саны
• Некелі әйелдердің 1жылда
туған балаларының
саны*1000/некелі
әйелдердің орташа саны

15. Ж. Боже-Гарье және Россеттің құрған демографиялық қартаю шкаласы 

Ж. Боже-Гарье және Россеттің құрған
демографиялық қартаю
шкаласы
60 жастан асқандар
тұрғындардың қартаю кезеңдері
8% төмен
демографиялық жас кезең
8-10%
демографиялық қартаюдың алғашқы белгісі
10-12%
орташа демографиялық қартаю белгісі
12% жоғары
демографиялық қартаю
12-14%
демографиялық қартаюдың алғашқы кезеңі
14-16%
демографиялық қартаюдың орта кезеңі
16-18%
жоғарғы демографиялық қартаю
18% жоғары
өте жоғары демографиялық қартаю

16.

Қорытынды
Халықтың табиғи қозғалысын
талдау туу көрсеткіші және өлім
көрсеткіші және табиғи өсім
арқылы есептелінеді.Осы
көрсеткіштер арқылы халықтың
демографиялық жағдайын
бағалауға мүмкіндік береді.

17.

Назарларыңызға
рахмет!!!