Filozofia stosowana. Wykład 2

1. Filozofia stosowana

Wykład 2
27 listopada 2015
1

2. Problemy moralne początków życia

• Zapłodnienie in vitro
• Aborcja
2

3. Upolitycznienie kwestii bioetycznych

• Zagadnienia te budzą kontrowersje, ponieważ
angażują nastroje i emocje społeczne
• Prawodawca zazwyczaj odnosi się do tych
emocji i usiłuje je wyczuć
• Rozstrzygające są zazwyczaj te wartości,
którym większość społeczeństwa przyznaje
prymat
3

4. Dwa poziomy debaty

• Poziom polityczny: ustala się priorytety
społecznych celów i wartości (rezultat jest
prowizoryczny w warunkach demokracji)
• Poziom filozoficzny: uzasadnienie
rozstrzygnięć z płaszczyzny politycznej
4

5. Status moralny zarodka

• Stanowisko konserwatywne:
- Status moralny zarodka jest równy statusowi
osoby dorosłej
- Instrukcja „Dignitatis Personae” – embrion od
początku ma godność właściwą osobie
- Encyklika „Evangelium Vitae” – zarodek
powinien być od początku szanowany jako
osoba
5

6. Definicja osoby

• Definicja Boecjusza: osoba to jednostkowa
substancja natury rozumnej
6

7. Stanowisko konserwatywne

• Potencjalność aktywna zarodka: ma potencjał i
zdolności, które aktywuje później, a to już
teraz czyni go osobą
• Brak momentu granicznego w życiu płodowym
– wskutek zapłodnienia powstaje nowy
organizm
• Każdy organizm ma indywidualną tożsamość
przez całe życie – ma wartościową przyszłość
7

8. Kwestie dyskusyjne

• Kiedy następuje „uduchowienie” embrionu?
• Czy można przypisywać pełen status moralny
bytowi na podstawie potencjalnych
możliwości rozwoju?
8

9. Stanowisko teologii katolickiej wobec statusu wczesnego embrionu

• Zastrzeżenia wobec możliwości uznania
tożsamości ontologicznej zarodka z późniejszym
płodem:
- Możliwość podzielenia się wczesnego zarodka
- Możliwość zlania się zarodków o różnych DNA w jeden
organizm
W konsekwencji: dusza nie może istnieć od
momentu poczęcia, ponieważ animacja i
uformowanie się bytu muszą dokonać się w tym
samym momencie
9

10. Stanowisko Kościoła przed 1869 rokiem

• Św. Augustyn, Św. Tomasz:
Zarodek nieuformowany nie ma duszy
rozumnej. Bóg wciela dusze w 40 dni po
zapłodnieniu (mężczyźni) bądź 90 dni (kobiety)
10

11. Stanowisko współczesne

• Brak pewności na temat ontologicznego statusu
embrionu
• Być może niepewność dotycząca momentu
animacji jest odrębna od niepewności dotyczącej
statusu osobowego
• W konsekwencji: mogłaby istnieć osoba
nieposiadająca duszy
• Ale: Kościelna metafizyka zakłada, że status osoby
przynależy się bytowi, który ma ciągłość
ontologiczną i duszę
• Dlatego: Nie ma osoby bez duszy
11

12. Argument z niepewności normatywnej

• Postulowanie wymogów moralnych wobec
embrionu tak, jakby był osobą
• Niepewność dotycząca statusu ontologicznego
i normatywnego – brak pewności, czy
faktycznie embrion jest osobą od momentu
poczęcia
12

13. Podstawa argumentu

• Przyjęcie modelu podejmowania decyzji w
warunkach niepewności
• Postulat racjonalności: traktowanie embrionów
tak, jak gdyby miały pełen status moralny
• Uniknięcie ryzyka popełnienia poważnego
występku i zasada ostrożności
• „Stawka moralna” jest wysoka i usprawiedliwia,
ze względów ostrożności, opieranie się na
podstawie mało wiarygodnych sądów
13

14. Doktryna moralna Kościoła

• Istnieje obiektywne prawo moralne
ustanowione przez Boga
• Pewne reguły bądź dane są nieznane bądź
niedostępne człowiekowi
• Jak zatem osiągnąć pewność sumienia?
14

15. Stanowiska

• Probablizm (Bartolome de Medina): jedna
prawdopodobna opinia kwestionująca dane
stanowisko pozwala na jego odrzucenie
(prawdopodobieństwo mierzone liczbą i
autorytetem ojców Kościoła i teologów)
15

16. Probabilioryzm

• Nie wolno respektować danej reguły, jeśli
opinia kwestionująca ją jest bardziej
prawdopodobna
16

17. Ekwiprobabilioryzm

• Alfons Liguori: wolno nie respektować danej
reguły, jeżeli opinie na jej temat równoważą
się
17

18. Rygoryzm

• Jeżeli istnieje jakiekolwiek
prawdopodobieństwo, że dana reguła może
obowiązywać, to należy zgodnie z nią
postępować
• Przykład myśliwego, który nie jest pewien, czy
strzela do człowieka, czy zwierzęcia
18

19. Rygoryzm

• Samo prawdopodobieństwo istnienia osoby
wystarczy do usprawiedliwienia
kategorycznego zakazu zabijania embrionu
(Instrukcja „Dignitatis Personae”)
19

20. Struktura argumentu

1. Sytuacja niepewności dotyczącej statusu
ontologicznego bytu
2. Nie można wykluczyć, że status tego bytu jest
równy statusowi dorosłego człowieka
3. Istnieją racje na rzecz zniszczenia tego bytu,
ale nie są one bardzo mocne
20

21. Struktura argumentu

4. Jeżeli okaże się, że byt ten ma status równy
statusowi dorosłego człowieka, to popełni się
poważny występek, zabijając go
5. Wymogi racjonalności i moralności nakazują
postępować tak, jak gdyby byt ten miał pełny
status moralny nawet, jeżeli nie jesteśmy o
tym przekonani
21

22. Badania na komórkach macierzystych a utylitaryzm

• Jeżeli badania nad komórkami macierzystymi
mogą uratować życie wielu ludzi albo
poprawić ich jakość życia, to zaniechanie tych
badań byłoby poważnym występkiem
• Porównanie dwóch typów niepewności:
niepewność popełnienia występku wskutek
zaniechania badań (utylitaryzm) z
niepewnością związaną z niewiedzą o statusie
zarodka (katolicyzm)
22

23. Aborcja

23

24. Prawo do życia zarodka i osoby

• Genetyczna tożsamość z osobą jest
koniecznym, ale nie wystarczającym
warunkiem posiadania praw osoby
• Dorosły człowiek jest tym samym organizmem,
co jego dwutygodniowy zarodek – ale czy z
tego wynika, że zarodek ten miał prawo do
życia?
24

25. Dwie strategie krytyki aborcji

1. Szkodliwość społeczna (konsekwencje):
- Spadek liczby dzieci
- Promowanie nieodpowiedzialnych postaw
- Syndrom poaborcyjny
25

26. Szkodliwość społeczna zakazu aborcji

Podziemie aborcyjne:
- niepłacenie podatków
- łamanie prawa przez lekarzy i ich
niemoralność
- ograniczenie praw kobiet
- zagrożenie życia i zdrowia kobiet przy braku
standardów medycznych
26

27. Konsekwencje społeczne zakazu

• Czy bardziej szkodliwe społecznie są
konsekwencje wynikająca z zakazu aborcji, czy
z jej legalności?
27

28. Druga strategia – obowiązki

• Obowiązek ochrony życia, którego jednymi z
przejawów są zarodek i płód
• Obowiązki wobec życia są ważniejsze niż
następstwa ich wypełniania
• Społeczna szkodliwość zakazu aborcji jest
koniecznym kosztem przyjęcia określonej
perspektywy moralnej (etyki obowiązku)
28

29. Problematyczna kwestia obowiązku

• Przeciwnik aborcji musi wykazać, że:
- obowiązek wobec płodu jest ważniejszy od
obowiązku wobec matek, dzieci urodzonych,
innych członków społeczeństwa, państwa
- nie można usprawiedliwić naruszenia prawa do
życia płodu
• Wszystkie obowiązki wobec wszystkich członków
społeczeństwa muszą być wzięte pod uwagę w
prawodawstwie stanowiącym o aborcji
29

30.

• Zakaz aborcji może naruszać więcej innych
obowiązków, niż jego brak
• Trudność ustalenia priorytetu obowiązków i
praw: prawo do życia płodu czy autonomia
cielesna matki?
30

31. Czy prawo do życia ma charakter absolutny?

• Odebranie życia może być usprawiedliwione
różnymi względami
• Prawo do życia to nie prawo do nie zostania
zabitym, ale prawo do nie zostania zabitym
niesprawiedliwie (Thomson, 1971)
31

32. Problem zakresu poświęceń określanych przez prawo

• Zakaz aborcji zmusza do moralnego heroizmu,
który być może nie byłby akceptowany w
odniesieniu do samego siebie
• W konsekwencji, odejście od bezwzględnego
obowiązku ochrony życia mogłoby zostać
uzasadnione
32

33. Argument z koherencji przekonań moralnych

1. Powszechna akceptacja obowiązku ochrony
ludzkiego życia
2. Zasada konsekwencji: jeżeli dany byt
traktujesz w określony sposób, to powinieneś
jego wcześniejszą formę tożsamą z nim pod
względem cech istotnych moralnie traktować
w ten sam sposób
33

34. Podstawa tego argumentu

• Zarzuca się tutaj stosowanie podwójnych
standardów moralnych wobec zarodka i
dorosłego człowieka
• Zarzut ten będzie prawomocny, jeżeli
udowodni się istotne moralnie podobieństwo
między zarodkiem a dorosłym człowiekiem
34

35. Argument z koherencji przekonań

Człowiek ma określony status moralny i dlatego
pozbawienie go życia jest moralnie naganne.
Płód jest człowiekiem.
Zatem: Płód ma określony status moralny i dlatego
pozbawienie go życia jest moralnie naganne.
Argument ten w punkcie wyjścia wskazuje na
obronę prawa do życia osoby dorosłej, a nie
płodu (zasada konsekwencji).
35

36. Dodatkowa przesłanka argumentu z koherencji przekonań

• Przynależność do tego samego gatunku
biologicznego, co dorosły, jest warunkiem
wystarczającym posiadania statusu moralnego
przypisywanego dorosłemu człowiekowi
• Przesłanka ta wskazuje, że prawo do życia
uzyskuje się na podstawie statusu
biologicznego (przynależność do gatunku
Homo sapiens)
36

37. Biologiczny status płodu

• Przeciwnik aborcji musi udowodnić, że płód
jest człowiekiem w sensie biologicznym i że to
biologia decyduje o nabyciu statusu
moralnego
37

38.

• Kiedy zapłodniona komórka staje się
człowiekiem?
• Jakie jej właściwości o tym decydują?
• Ustalenie kryteriów biologicznych
człowieczeństwa
• Określenie, czy płód spełnia te kryteria
38

39. Kod genetyczny

Pewne procesy biologiczne mogą wykluczać
możliwość uznania kodu genetycznego za
kryterium człowieczeństwa:
- podział bądź łączenie się zarodków
- mikrochimeryzm: organizm zawiera pewną
liczbę komórek pochodzących od matki
39

40. Kryterium biologiczne człowieczeństwa

• Jego granice zależą od preferowanego obrazu
świata i systemu wartości
• Zwolennik aborcji będzie skłonny do
stosowania bardziej restrykcyjnych kryteriów
uznania organizmu za człowieka
40

41. Człowiek a osoba

• Przeciwnik aborcji może bronić nie tylko prawa
do życia osoby, ale prawa do życia człowieka
• Zakłada się tutaj immanentną wartość
ludzkiego życia
• Problem wskazania podstaw świętości życia
istniejących przed urodzeniem
41

42. Przynależność biologiczna a status moralny

• Szowinizm gatunkowy:
- szczególne obowiązki moralne posiadamy
wobec przedstawicieli gatunku Homo sapiens
- uznanie biologicznego człowieczeństwa za
rację posiadania wyjątkowego statusu
moralnego
- przynależność gatunkowa człowieka jako
podstawa przyznania mu wyjątkowych praw
42

43.

• Bycie osobą i bycie człowiekiem mogą być od
siebie oddzielone
• Definiowanie osoby ma charakter
funkcjonalny i wskazuje na takie cechy, jak
posiadanie świadomości, racjonalne myślenie,
język
• Funkcje te teoretycznie nie wymagają ludzkiej
podstawy biologicznej
43

44. Stosunek do zwierząt jako przykład odróżniania podstawy biologicznej od funkcji organizmu

• Odmiennym biologicznie gatunkom zwierząt
przypisujemy ten sam status moralny
• Jaki status przypiszemy sztucznej inteligencji,
która również mogłaby być świadoma i
odczuwająca?
• W konsekwencji: biologiczna podstawa
przestaje być kryterium moralnego statusu,
ponieważ mamy skłonność do podejścia
funkcjonalnego
44

45.

• Posiadanie określonej specyfiki biologicznej
nie jest warunkiem koniecznym uznania bytu
za osobę
45

46. Interesy moralne

• Jakie interesy moralne posiada płód?
• Czy do nabycia statusu moralnego osoby
konieczne jest uświadamianie sobie przez
dany byt tych interesów?
46

47. Kryterium świadomości

• Tylko istota świadoma potrafi rozpoznać
naruszenie własnych interesów jako
krzywdzące
47

48.

• Podstawą orzekania o prawach moralnych nie
musi być jednak świadomość danego bytu
• Wystarczy rozpoznanie moralnej wagi
pewnych naturalnych dążeń organizmów i
wynikających z nich interesów
• Zatem: status moralny to zbiór interesów
uznanych za słuszne i odpowiadających im
praw
48

49. Powszechność praw naturalnych

• Prawa naturalne: podzielane przez większość
ludzi przekonania moralne dotyczące spraw
najdonioślejszych
• Teoria słusznego interesu zakłada, że prawa te
są wyrazem zdroworozsądkowej wiedzy na
temat uwarunkowań życia na Ziemi
49

50. Teoria interesu a zakaz aborcji

• Biologiczne człowieczeństwo wystarczy do
uznania bytu za osobę
• Każdy przedstawiciel gatunku Homo sapiens
ma ten sam status moralny i ten sam zestaw
słusznych interesów
• W konsekwencji: musimy uznać, że płód i
dorosły człowiek nie różnią się pod względem
interesów
50

51. Potencjalność płodu

• Płód ma dyspozycję do otrzymania
określonego statusu moralnego
• Postulat, aby potencjalne bycie osobą już teraz
stanowiło podstawę przyznania praw
moralnych przynależących osobie, którą płód
nie jest
• Płód potencjalnie jest nie tylko osobą, ale i
wyborcą, podatnikiem, obywatelem – czy
zatem prawa tych osób też mu przysługują?
51

52. Wartościowa przyszłość płodu

• Niemoralność zabójstwa wynika z utraty
wartościowej przyszłości – tego, na czym
osobie zależy bądź zależałoby
• Postulować można konieczność świadomości
utraconych korzyści i wartości w przyszłości,
aby osoba już teraz mogła cierpieć z powodu
tego, co traci w przyszłości
• Płód nie spełnia tego warunku
52

53. Spór o legalność aborcji

• To nie kwestia ustalenia momentu, w którym
rozpoczyna się ludzkie życie
• To kwestia kryteriów nabycia statusu
moralnego osoby dorosłej
53

54. Inne argumenty przeciwko aborcji

• Argument z naturalności procesu: proces
rozwojowy człowieka jest wartościowy od
poczęcia i nie należy w niego ingerować
• Złota reguła: „nie czyń drugiemu, co tobie
niemiłe”
54