Сыни ойлаудың стандарттары мен барьерлері

1. СЫНИ ОЙЛАУДЫҢ СТАНДАРТТАРЫ МЕН БАРЬЕРЛЕРІ

Астана, 2016ж.

2. СТАНДАРТ

үлгіқалып (ағылш. standard – өлшем, үлгі, өлшегіш) – басқа ұқсас
нысандарды, заттарды салыстыру үшін бастапқы үлгі ретінде
қабылданатын үлгі, эталон, модель; құзыретті орган қабылдаған, шама
өлшемін, терминдерді және олардың анықтамасын, өнімге және өндіріс
үдерістеріне қойылатын талаптарды, адамдардың қауіпсіздігін,
материалдық
құндылықтардың
сақталуын,
т.б.
айқындайтын
нормативтік-анықтамалық құжат; кең мағынада өзіне ұқсас басқа
нысандармен салыстыру үшін қолданылатын негізгі үлгі, эталон, модель;
мүдделі жақтардың келісуі негізінде дайындалған және әр түрлі ісәрекеттің немесе оның нәтижесіне қатысы бар ережелерді, жалпы
принциптерді немесе сипаттамаларды жалпыға бірдей және дүркіндүркін пайдалану үшін белгілейтін таңылған стандарттау, метрология
мен сертификаттау жөніңдегі органмен бекітілген құжат.

3. СТАНДАРТТАР

Саралық/түсініктілік/нақтылық
(басқа тәсілмен білдіре аласыз ба?
Мысал келтіре аласыз ба?
Суреттермен сипаттау?)
Ясность
(можете ли выразить другим способом?
Привести пример? Проиллюстрировать?)
Дәлдік/анықтық
(Шынымен осы ма? Біз оны тексере
аламыз ба? Бұл шындық екеніне
қалай көз жеткізе аламыз?)
Точность
(Правда ли это? Можем ли мы это
проверить? Как мы можем
удостовериться, что это правда?)
Айқындық
(нақтылық. Толықтыра және
нақтылай аласыз ба? Нақтылықты
қосу)
Четкость
(детальность. Можете ли добавить
подробности и детали? Добавить
конкретики)
Қатыстылық
(Бұның сұрақпен/мәселемен қандай
байланысы бар? Бұның мәселеге
қатысы бар ма?)
Относимость
(как это связано с вопросом? Относится
ли это к проблеме?)

4. СТАНДАРТТАР

Тереңділік
(жауап кешенді сұрақтармен қалай
өзара қатынаста болады? Маңызды
жағдайлардың барлығын сіз назарға
аласыз ба? Барлық мәселелерді
ескересіз бе?)
Глубина
(как ответ соотносится с комплексным
вопросом? Принимаете ли вы во внимание все
значимые обстоятельства? Все ли проблемы
учитываете?)
Кеңділік
(Мәселеге басқа көзқарастар бар ма?
Мәселеге басқа көзқараспен қарасам не
болады?)
Ширина
(Существуют ли другие точки зрения на
проблему? Надо ли нам их учитывать? Что
будет если я посмотрю на проблему с другой
точки зрения?)
Ойға қонымдылық
(бұның мағынасы бар ма? Фактілерден
туындайды ма? Басқа пайымдаумен
қалай келіседі?)
Логичность
(имеет ли это смысл? Вытекает ли из фактов?
Как согласуется с другими утверждениями?)
Әділеттілік
(ойлаудың ашықтығы. Бейтараптық.
Стереотип/таптаурыннан еркіндік)
Справедливость
(открытость мышления. Беспристрастность.
Свобода от стереотипов)

5. БАРЬЕР

• (франц. barriere – кедергі, тосқауыл, қиындық) – адамға
белгілі
бір
әрекеттерді
ойдағыдай
орындауға
психологиялық табиғаттың ішкі кедергілері (қаламау,
қорқыныш, сенімсіік және т.б.). Адамдардың өзара
іскерлік және жеке қатынастарында жиі кездеседі және
олардың арасында ашық және сенімді қатынастарды
орнатуға кедергі келтіреді.
• франц. barriere - преграда, препятствие) - внутреннее
препятствие психологической природы (нежелание,
боязнь, неуверенность и т. п.), мешающее человеку
успешно выполнить некоторое действие. Часто
возникает в деловых и личных взаимоотношениях
людей и препятствует установлению между ними
открытых и доверительных отношений.

6. БАРЬЕР

• Субъектінің
өзін-өзі
бағалау
төмендігі
нәтижесінде
белсенділіктің таңдаулы тежеуі.
• Избирательное торможение активности в результате низкой
самооценки субъекта.
• Адамның ақылға қонымсыз пассивтілігін білдіретін және нақты
немесе басқа әрекеттерді орындауға психологиялық табиғатқа
ішкі кедергі.
• внутреннее
препятствие
психологической
природы,
выражающееся в неадекватной пассивности человека и
мешающее выполнению тех или иных действий.
• Объективтік себеп-салдары жоқ субъектінің пассивті қалпы,
жағдайы (батылсыздық, сенімсіздік, жасқаншақтық, қорқыныш
және т.б.).
• состояние
пассивности
субъекта
(нерешительность,
неуверенность, робость, страх и т.п.), не имеющие под собой
объективной причины;

7. БАРЬЕРЛЕР/КЕДЕРГІ

Дарашылдық/менмендік
(дарашылдық ойлау) эгоцентризм
эгоцентризм (эгоцентричные мышления)
Социоцентризм немесе
этноцентризм (мәдени бағытталған
ойлау тобы/қоғамы)
социоцентризм или этноцентризм
(группа / общество / культурно
ориентированного мышления)
Сезімдерге шектен тыс тәуелділік
чрезмерная зависимость от чувств
Өзін-өзі алдау
самообман
Жеке күнәсіз интуицияға қате
наным
ошибочное убеждение в личной
непогрешимой интуиции

8. БАРЬЕРЛЕР/КЕДЕРГІ

Санасыз реакция
бессознательные реакции
Қажетті қорғаныс – жеке шабуылға
қорқыныш, өзінің идеялары мен
нанымдары өзінің жалғасы
танылады және қайткен күнде де
қорғалуы тиіс
- Өзгерістерге үрей және оларды
қаламау
самооборона - страх личного нападения полагая, свои идеи и убеждения являются
продолжением самого себя и должны быть
защищены любой ценой
- страх перемен или их нежелание
Өзінікінен ерекшеленетін идеяны
немесе көзқарасты қабылдау, тану,
бағалаудың патологиялық
қабілетсіздігі
патологическая неспособность оценить,
признать или принять идею или точку
зрения, которая отличается от собственной
Тиісті анықтамалық ақпараттың
жоқ болуы немесе оны елемеу
отсутствие соответствующей справочной
информации или ее игнорирование

9. БАРЬЕРЛЕР/КЕДЕРГІ

Қабылданбайтын теріс түсінік
неприемлемая предвзятость
Жалған сенім/теріс ұғым
предубеждение
Бұрыс түсінген болып көрінуге
қорқыныш немесе бетті сақтау
страх быть неправильно понятым или
сохранение лица
Таңдаулы қабылдау және таңдаулы
ес
избирательное восприятие и
избирательная память
Құрдастары тарапынан ықпал
давление со стороны сверстников

10. БАРЬЕРЛЕР/КЕДЕРГІ

Бейімделгіштік/конформизм (ойсыз
сәйкестік)
конформизм (бездумное соответствие)
Жергілікті
ерекшелік/провинциализм (шектеулі
және айласыз ойлау
провинциализм (ограниченное и
бесхитростное мышление)
Ойлаудың тарлығы және
жабықтылығы
узость или закрытость мышления
Алғырлықтың жоқтығы
отсутствие проницательности
Абсолютизм (ешқандай ерекшелік
жоқ)
абсолютизм (нет никаких исключений)

11. БАРЬЕРЛЕР/КЕДЕРГІ

Стереотиптік/таптаурын
стереотипирование
Кінәні біреуге салу (басқаларды
айыптау)
перекладывание вины (козлы
отпущения, обвинение других)
Қалағанды шындыққа қабылдау
принятие желаемого за
действительное
Қысқа мерзімді ойлау
краткосрочное мышление

12. БАРЬЕРЛЕР/КЕДЕРГІ

Саяси дұрыстылық
политкорректность
ырымшылдық
суеверие
Жеке жайлылықтың басымдығы
приоритет личного комфорта
Жеке адалдықтың жоқтығы
отсутствие личной честности
Енжарлыққа салыну
апатия
Оқу мен түсінудің әлсіз дағдылары
слабые навыки чтение и понимания

13. БАРЬЕРЛЕР/КЕДЕРГІ

Қатынастың әлсіз дағдылары
слабые навыки общения
Шектен тыс тәуелділік
чрезмерная зависимость
Психикалық бұзылуы
психическое расстройство
Когнитивтік диссонанс
(сыйыспайтын нанымдар мен
көзқарастар нәтижесінде
психологикалық жанжал бір
уақытта болады)
когнитивный диссонанс
(психологический конфликт в
результате несовместимых убеждений и
взглядов проводятся одновременно)
Телевиденияның, газет және басқа
бұқаралық ақпарат құралдарының
негізгі ағынына тәуелділік
зависимость от основного потока
телевидения, газет и других средств
массовой информации

14. БАРЬЕРЛЕР БОЙЫНША КЕЙС

Мухаммед Али (Африка, Заирда сөз сөйлей отырып):
«Бүкіл жер жүзінде осындай ұлы да Америкадағы ең
кішкентай қаладай ел жоқ. Мен айтайын дегенім, осында,
Заирда, сіздер теледидар көре алмайсыздар. Су
құбырының шүмегінен су ақпайды, дәретханада су
шайғыш істемейді. Не жол, не көлік, ештене Американың
айбынымен теңесе алмайды.
Мухаммед Али (выступая в Заире, Африка): «На свете нет
страны, такой же великой, как самый маленький город в
Америке. Я имею в виду здесь, в Заире, вы не можете
посмотреть телевизор. Вода не течет из крана, смыв в
туалете не функционирует. Ни дороги, ни машины, ничто
не может сравниться по величию с Америкой».

15. БАРЬЕРЛЕР БОЙЫНША КЕЙС

• Али өзінің айтқан сөзінде сыни ойлаудың қандай
барьерін көрсетті?
• Какой из барьеров критического мышления
продемонстрировал Али в этом высказывании?
• А) Дарашылдық ойлау/Эгоцентричное мышление;
• Б) Топтық жалған сенім/Групповое предубеждение;
• В) Өз мүддесіне жалған сенім/Предубеждение в
своих интересах;
• Г) Бейімделгіштік/Конформизм.

16. БАРЬЕРЛЕР БОЙЫНША КЕЙС

• 1989
жылы
13
жастағылардың
халықаралық
олимпиадасында математика бойынша жоғарғы баллды
Кореяның өкілдері алды, ал ең төмен баллды
Американың оқушылары алды. Сондағы алдын ала
сұрау салуда «Математиканы жақсы білесің бе?» деген
сұраққа жағымды жауап берген 23% кәрістер және 68%
америкалықтар болды.
• В 1989 году на международной олимпиаде 13-летних
больше всего баллов по математике набрали
представители Кореи, а меньше всего – школьники из
Америки. При этом в ходе предварительного опроса на
вопрос «Хорошо ли ты знаешь математику?»
утвердительно ответили только 23% корейцев и 68%
американцев.

17. БАРЬЕРЛЕР БОЙЫНША КЕЙС

• Сыни ойлаудың қандай барьерін америкалықтар
көрсетті?
• Какой из барьеров критического мышления
продемонстрировали американцы?
• А) Дарашылдық ойлау/Эгоцентричное мышление;
• Б) Топтық жалған сенім/Групповое предубеждение;
• В) Өз мүддесіне жалған сенім/Предубеждение в
своих интересах;
• Г) Бейімделгіштік/Конформизм.

18. БАРЬЕРЛЕР БОЙЫНША КЕЙС

• Әлия: Менің досым Арман КИМЭПтің 3курсында оқиды. Ол өте жақсы, қыдырғанды
жақсы көреді, елпілдек, тұрақты клубтар мен
барларға барып тұрады.
• Әсел: 100% мажор/сергек
• Алия: Мой друг Арман учится на третьем
курсе в КИМЭПе. Он очень классный, любит
тусоваться, легкий на подъем, постоянно ходит
в клубы и бары.
• Асель: 100% мажор какой-то

19. БАРЬЕРЛЕР БОЙЫНША КЕЙС

• Сыни ойлаудың қандай барьерін Әсел
көрсетті?
• Какой из барьеров критического мышления
продемонстрировала Асель?
• А) Абсолютизм;
• Б) Топтық жалған сенім/Групповое
предубеждение;
• В) Стереотиптік
• Г) Бейімделгіштік/Конформизм.

20. БАРЬЕРЛЕР БОЙЫНША КЕЙС

• Руслан: Сене алмаймын, маған бұл жұмысқа В қойды. Менің досым
алдыңғы семестрде тура осындай жұмысты басқа оқытушыға
тапсырып, А бағасын алды!
• Сергей: Сен түсінбейсін бе, біреудің жұмысын плагиаттау дұрыс
емес?
• Руслан: Бұл сенің пікірін! Біреу үшін бұрыстық, басқалар үшін де
бұрыс болуы міндетті емес. Мен санаймын, плагиаттан жамандық
ешқандай жоқ, егер сені анықтап алмаса.
• Руслан: Не могу поверить, что мне поставили В за эту работу. Моя
подруга в прошлом семестре сдала точно такую же работу другому
преподавателю и получила А!
• Сергей: Ты разве не понимаешь, что сплагиатить чужую работу было
неправильно?
• Руслан: Это твое мнение! Что неправильно для одного, необязательно
неправильно для другого. Я вот считаю, что в плагиате нет ничего
плохого, если тебя не поймали.

21. БАРЬЕРЛЕР БОЙЫНША КЕЙС

• Сыни ойлаудың қандай барьерін Руслан көрсетті?
• Какой из барьеров критического мышления
продемонстрировал Руслан?
• А) Дарашылдық ойлау/Эгоцентричное мышление;
• Б) Стереотиптік;
• В) Қалағанды шындыққа беру/Выдавание
желаемого за действительное;
• Г) Бейімделгіштік/Конформизм