Hans Morgenthau, realizm klasyczny i jego rekomendacje dla polskiej polityki zagranicznej

1.

Jacek Więcławski
HANS MORGENTHAU,
REALIZM KLASYCZNY I JEGO REKOMENDACJE
DLA POLSKIEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ
http://www.lazarski.pl/pl/pobierz/348/.

2.

Teorie liberalizmu w stosunkach
międzynarodowych
- wykład nr 3

3. Główne cechy liberalnych koncepcji stosunków międzynarodowych

• W systemie międzynarodowym istnieje raczej
zbieżność interesów niż rozbieżność
• Polityka zagraniczna jest prowadzona zgodnie
z normami etycznymi
• Prawo międzynarodowe jest instrumentem i
gwarantem trwałego pokoju
• Duże znaczenie organizacji międzynarodowych

4. Liberalizm – podstawowe założenia

• rozwój świata ma charakter liniowy, a nie, jak
u realistów, cykliczny,
• rozwój następuje na skutek kumulacji
międzynarodowej współpracy

5. Liberalizm – podstawowe założenia

• Uznaje istnieje anarchii rozumianej jako brak
instytucji, która regulowałaby stosunek między
państwami - jednak anarchia nie musi prowadzić
do konfliktów i wojen
• Trzeba dążyć do harmonizacji interesów między
państwami
• Celem państw powinno być nie tylko zapewnienie
bezpieczeństwa, lecz także gwarantowanie praw
jednostek.

6. Liberalizm – podstawowe założenia

• człowiek z natury dobry – wady winą
warunków społecznych, w jakich musi żyć
• ma moc kształtowania środowiska
międzynarodowego zgodnie ze swymi
ideałami, może zmieniać świat
• problemy – z nieznajomości zasad, na jakich
powinien opierać się świat i z przestarzałych
instytucji społecznych

7. Między realizmem a idealizmem

realiści
• naturę ludzką
charakteryzuje zło
• analizują świat jaki jest,
natura człowieka
• Stosunki międzynarodowe
jako domena konieczności –
system międzynarodowy
wytworem najsilniejszych
• Siła, sprzeczność interesów,
egoizm
idealiści
naturę ludzką charakteryzuje dobro
normatywne założenia, jaki świat
powinien być
Stosunki międzynarodowe jako
domena możliwości, możliwości
kształtowania świata zgodnie z
potrzebami
Relacje preferencji, harmonia
interesów, altruizm
Celem państw jest nie tylko
zapewnianie bezpieczeństwa , ale
też zagwarantowanie praw
jednostki jako członka
społeczeństwa

8. Między realizmem a idealizmem

• Robert Kagan:
• USA żyją w hobbesowskim
świecie anarchii, w którym
ostatecznym argumentem
jest siła militarna
• Europejczycy w kantowskim
świecie wiecznego pokoju,
w którym najważniejsze
znaczenie ma moralność i
prawo międzynarodowe

9. Historyczne źródła: Immanuel Kant (1724-1804, Królewiec-Kaliningrad)

• poziom natury ludzkiej,
państwa i systemu
• stanem naturalnym jest stan
walki (za Hobbesem)
• stan ten można przezwyciężyć
– koncepcja WIECZNEGO
POKOJU I. Kanta

10.

Historyczne źródła idealizmu politycznego : Immanuel Kant
(1724-1804, Królewiec)
• wojna: wynikiem autonomii i swobody działania państwa
autokratycznych
• stan natury można przezwyciężyć przez:
- zmianę świadomości społecznej
- zmianę ustroju państw
- oparcie stosunków między państwami na pewnych zasadach
Wprowadzenie regulacji ograniczających swobodę działania
państw umożliwi przezwyciężenie stanu natury i ustanowienie
trwałego pokoju, któremu sprzyja rozwój demokracji, kontaktów
przez granice, handlu, utworzenie pokojowej federacji państw
oraz wprowadzenie prawa kosmopolitycznego.

11. Immanuel Kant – O wiecznym pokoju, 1795

Droga do pokoju - warunki wstępne
(preliminarne)
- żaden traktat pokojowy, w którym przez utajone
zastrzeżenie zawarte zostało zarzewie przyszłej
wojny, nie może być za takowy uznany
- żadne samoistne państwo (małe czy też duże, to
rzecz obojętna) nie może być nabyte przez jakieś
inne państwo drogą spadku, zamiany, kupna lub
darowizny

12. Immanuel Kant – O wiecznym pokoju, 1795

Droga do pokoju - warunki wstępne (preliminarne)
- wojska regularne winny być z czasem zupełnie zniesione
- w związku z zewnętrznymi zatargami państwa nie powinny
być zaciągane żadne długi państwowe
- żadne państwo nie powinno mieszać się przemocą do ustroju
i rządów innego państwa
- żadne państwo w stanie wojny z innym państwem nie może
sobie pozwolić na takie wrogie kroki, które musiałyby
uniemożliwić wzajemne zaufanie w przyszłym pokoju, jak:
wynajmowanie skrytobójców, trucicieli, łamanie warunków
kapitulacji, nakłanianie do zdrady w kraju, z którym
prowadzi się wojnę

13. Immanuel Kant – O wiecznym pokoju, 1795

warunki definitywne:
• ustrój obywatelski w każdym państwie powinien być
republikański – równość i wolność wobec prawa dla
wszystkich ludzi
• prawo międzynarodowe powinno opierać się na
federalizmie wolnych państw – wolne republiki
powinny utworzyć federację wolnych państw
• ogólnoświatowe (kosmopolityczne) prawo
obywatelskie – nowa kategoria, gwarantująca
gościnność obywatelom innych państw, w ten sposób
przyczyniałaby się do rozwoju handlu i kontaktów
międzynarodowych; uzupełniająca prawo
wewnętrzne i międzynarodowe

14. Korzenie liberalizmu – John Locke (1632-1704)

Two Treaties of Civil Government (Dwa
traktaty o rządzie) – 1690
Liberalizm instytucjonalny
moc sprawcza w rękach jednostki ludzkiej
Państwo powinno stać na straży praw i
interesów jednostek. Obywatele mają
prawo do oporu i nieposłuszeństwa, w tym
do obalenia władzy, jeżeli ogranicza ona ich
naturalne prawa.
O rządach republikańskich; umowa
społeczna jasno zawarta w konstytucji;
rządy prawa, a nie siły;
W stosunkach międzynarodowych państwa
kierują się egoistycznymi interesami, lecz
przestrzegają prawa

15. Korzenie liberalizmu – John Locke (1632-1704)

• nie zgadzał się z poglądami
Hobbesa - skuteczna umowa
społeczna nie musi koniecznie
prowadzić do
ubezwłasnowolnienia
jednostek i przekazania całej
władzy suwerenowi
• w odpowiednich warunkach
ludzie są zdolni do działań
altruistycznych
• na dłuższą metę nawet
społeczeństwa zarządzane
przez władcę absolutnego
wymagają do przetrwania
licznych aktów altruizmu ze
strony poddanych
• prawo naturalne przed
prawem pozytywnym
• Podstawą władzy monarchy
zgoda ludu
• Zgoda jest warunkowa, może
być cofnięta
• Stanem natury jest POKÓJ

16. Idealizm prezydenta T.W. Wilsona i powstanie Ligi Narodów

17. LIGA NARODÓW

• pierwsza w historii
powszechna organizacja
bezpieczeństwa
zbiorowego
• formalnie istniała od 10
stycznia 1920 r. do
18 kwietnia 1946 r.

18. Idealizm prezydenta T.W. Wilsona i powstanie Ligi Narodów - 14 punktów Wilsona – 8 stycznia 1918

• Thomas Woodrow Wilson
– prezydent USA w latach 1913-21
4 sierpnia 1914 prezydent ogłosił neutralność USA w I wojnie
światowej, ale 2 kwietnia 1917 poprosił Kongres o zgodę na
wypowiedzenie wojny Niemcom
8 stycznia 1918 roku prezydent Wilson przedstawił kongresowi
cele, jakie chce osiągnąć USA w wyniku zwycięskiej wojny.
• Składały się one z czternastu punktów
tzw. - „14 punktów Wilsona”.

19. President Wilson's Fourteen Points

1.
Porozumienia pokojowe będą jawnie zawierane, nie będzie już
porozumień tajnych. Dyplomacja ma działać jawnie i publicznie.
2.
Całkowita wolność żeglugi na morzach, poza wodami
terytorialnymi, zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny, poza
przypadkami, kiedy morza te będą zamknięte całkowicie lub
częściowo przez działania międzynarodowe, mające na celu
wykonanie międzynarodowych porozumień.
3.
Zniesienie barier gospodarczych i ustalenie warunków handlu
równych dla wszystkich narodów akceptujących pokój i
stowarzyszonych dla jego utrzymania.

20. President Wilson's Fourteen Points

4. Wzajemna wymiana wystarczających gwarancji, tak aby zbrojenia
narodowe zostały zredukowane do minimum.
5. Rozstrzygnięcie sporów kolonialnych w atmosferze swobodnej, otwartej i
całkowicie bezstronnej, ale przestrzegając zasady, że interesy ludności
zainteresowanej mają równą wagę co interesy Rządów.
6. Ewakuacja wszystkich rosyjskich terytoriów i uregulowanie stosunków z
Rosją, Rosja ma prawo do samookreślenia swojego ustroju politycznego.
7. Belgia musi być ewakuowana i stać się w pełni suwerennym krajem.
8. Terytorium francuskie zostanie uwolnione i odbudowane. Alzacja i
Lotaryngia mają powrócić do Francji.
9. Korekta granicy włoskiej, wzdłuż linii narodowościowej.

21. President Wilson's Fourteen Points

10. Stworzenie możliwości autonomicznego rozwoju narodom
Austro-Węgier.
11. Rumunia, Serbia i Czarnogóra odzyskają utracone w czasie wojny terytoria, Serbii
zostanie przyznany wolny dostęp do morza, stosunki między różnymi państwami
bałkańskimi muszą być oparte na przyjacielskich porozumieniach,
uwzględniających linie podziału wspólnot i narodowości.
12. Ludności tureckiej Imperium Osmańskiego zapewniona zostanie suwerenność i
bezpieczeństwo, innym narodom zamieszkującym Imperium przysługuje prawo
do bezpieczeństwa i rozwoju, oraz autonomia. Dardanele zostaną otwarte dla
okrętów i statków handlowych, zabezpieczone gwarancją międzynarodową.

22. President Wilson's Fourteen Points

XIII. An independent Polish state should be
erected which should include the territories
inhabited by indisputably Polish populations,
which should be assured a free and secure
access to the sea, and whose political and
economic independence and territorial
integrity should be guaranteed by
international covenant.

23. 14 z punktów Wilsona

14. A general association of nations must be
formed under specific covenants for the purpose
of affording mutual guarantees of political
independence and territorial integrity to great
and small states alike
Winno być utworzone powszechne zrzeszenie
narodów na podstawie umów celem udzielenia
wszystkim państwom, zarówno wielkim, jak i
małym, wzajemnych gwarancji niezawisłości
politycznej i całości terytorialnej.

24. Koniec I wojny światowej

• 11 listopada 1918 r. podpisano rozejm, który
de facto zakończył I wojnę światową.
• 18 stycznia 1919 roku w Paryżu rozpoczęła się
konferencja pokojowa, na której
przedstawiciele zwycięskiej koalicji mieli też
zadecydować o kształcie Ligi Narodów

25. Powstanie LN

• 28 czerwca 1919 w Wersalu delegaci 32 państw
sprzymierzonych oraz Niemiec podpisali traktat
pokojowy - traktat wersalski
• pierwsze 26 artykułów traktatu wersalskiego to
pakt (statut) Ligi Narodów
• USA nigdy nie ratyfikowały Paktu LN i nie były
członkiem LN

26. Cele LN z Paktu Ligi Narodów

Wysokie układające się Strony zważywszy, że
• dla rozwoju współpracy między narodami oraz dla
zapewnienia im pokoju i bezpieczeństwa należy
przyjąć pewne zobowiązania nieuciekania się do
wojny
• utrzymywać jawne stosunki międzynarodowe,
oparte na sprawiedliwości i honorze

27. Cele LN z Paktu Ligi Narodów – cd.

• przestrzegać ściśle przepisów prawa
międzynarodowego, uznanych odtąd za normy
rzeczywistego postępowania Rządów
• przestrzegać sprawiedliwości i skrupulatnie
szanować wszelkie zobowiązania traktatowe we
wzajemnych stosunkach między zorganizowanymi
narodami
— przyjmują niniejszy Pakt, który ustanawia Ligę Narodów.

28. Źródła słabości LN wg Hansa Morgenthau

• Słabość statutowa
• Słabość strukturalna
• Słabość polityczna

29. Słabość statutowa LN wg Hansa Morgenthau

• Pakt LN nie zakazywał wojny jako takiej.
• Członkowie LN nie mogli prowadzić wojny
tylko w określonych okolicznościach.

30. Pakt Ligi Narodów

• Artykuł 10
Członkowie Ligi zobowiązują się szanować i utrzymywać przeciwko
wszelkiej napaści zewnętrznej całość terytorialną i obecną
niezależność polityczną wszystkich członków Ligi. W razie napaści,
jej groźby lub niebezpieczeństwa Rada wskaże środki, jak zapewnić
wykonanie niniejszego zobowiązania.

31. Pakt Ligi Narodów

Artykuł 11
Oświadcza się wyraźnie, że wszelka wojna lub groźba wojny,
niezależnie od tego, czy dotyka bezpośrednio jednego z członków Ligi, czy
też nie dotyka — interesuje całą Ligę i że Liga powinna przedsięwziąć
wszelkie środki, mogące skutecznie zabezpieczyć pokój między narodami.
W takim wypadku Sekretarz Generalny, na żądanie któregokolwiek członka
Ligi, zwoła niezwłocznie Radę.
Oświadcza się poza tym, że każdy członek Ligi ma prawo w przyjacielski
sposób zwrócić uwagę Zgromadzenia lub Rady na każdą okoliczność, która
może wpłynąć, na stosunki międzynarodowe i która grozi w następstwie
zakłóceniem pokoju lub dobrego porozumienia między narodami, od
którego zależy pokój.

32. Pakt LN

Art. 12
Wszyscy członkowie Ligi zgadzają się, że gdyby między nimi
powstał spór mogący spowodować zerwanie stosunków,
skierują go na drogę postępowania rozjemczego lub
sądowego albo do rozpatrzenia Rady. Zgadzają się również,
że w żadnym przypadku nie powinni uciekać się do wojny
przed upływem trzech miesięcy od decyzji rozjemczej lub
sądowej albo sprawozdania Rady.
We wszystkich wypadkach przewidzianych niniejszym
artykułem decyzja powinna być wydana w odpowiednim
czasie, zaś sprawozdanie Rady powinno być sporządzone w
ciągu 6 miesięcy od dnia przedłożenia jej sporu.

33. Słabość strukturalna LN wg Hansa Morgenthau

• wynikała z rozdźwięku między rozkładem sił w LN a
rozkładem sił na świecie
• USA nigdy nie należały do LN, a ZSRR był jej członkiem w
latach 1934-1939, gdy chyliła się ona ku upadkowi
• Organizacja międzynarodowa, która stawia sobie za cel
utrzymanie ładu i pokoju międzynarodowego, nie musi być
uniwersalna w tym sensie, że należą do niej wszystkie
państwa świata - musi wszakże być uniwersalna w takim
sensie, iż pod jej jurysdykcją znajdują się wszystkie
państwa, które mogą zakłócić pokój na świecie.

34. Słabość strukturalna LN wg Hansa Morgenthau

Art. 17 Paktu LN - Artykuł 17 usiłował wprowadzić uniwersalną jurysdykcję Ligi
niezależną od członkowstwa
„W przypadku sporu między państwami, z których tylko jedno jest członkiem Ligi,
lub też żadne do niej nie należy, państwo lub państwa nie należące do Ligi zostaną
celem załatwienia sporu wezwane do poddania się zobowiązaniom, jakie ciążą na
członkach Ligi, na warunkach uznanych za sprawiedliwe przez Radę. (…)
.
Po wysłaniu wezwania Rada zarządzi rozpoznanie okoliczności sporu i zaproponuje
takie środki, które w danym szczególnym wypadku uważać będzie za najlepsze i
najskuteczniejsze.
Jeżeli państwo mimo to nie zechce w celu załatwienia danego sporu poddać się
zobowiązaniom członka Ligi i ucieknie się do wojny z członkiem Ligi, natenczas
stosować się doń będą przepisy artykułu 16.
Jeżeli obie wezwane strony odmówią poddania się zobowiązaniom członka Ligi,
Rada celem uregulowania sporu może przedsięwziąć wszelkie środki i poczynić
wszelkie propozycje, które by były w stanie zapobiec krokom nieprzyjacielskim i
zapewnić rozwiązanie konfliktu.”

35. Słabość polityczna LN wg Hansa Morgenthau

Rozbieżne interesy narodowe wielkich mocarstw
przeważały nad zasadami sprawiedliwości
zdefiniowanymi przez Ligę Narodów w
kategoriach status quo

36. Struktura LN

Zgromadzenie
Rada
Stały Sekretariat
Stały Trybunał Sprawiedliwości
Międzynarodowej
• Agencje, komisje i organizacje podległe LN (np.
MOP)

37. Zgromadzenie

• Artykuł 3
Zgromadzenie składa się z przedstawicieli członków Ligi.
Zbiera się ono w oznaczonych okresach czasu oraz w każdej
innej chwili, jeżeli okoliczności tego wymagają, w siedzibie
Ligi lub w innym wyznaczonym miejscu.
Zgromadzenie rozpatruje wszystkie sprawy wchodzące w
zakres działania Ligi lub dotyczące pokoju świata.
Każdy członek Ligi (…) rozporządza tylko jednym głosem.
• Pierwotnie 42 członków-założycieli

38. Rada

Początkowo Rada składała się z przedstawicieli
mocarstw (W. Brytania, Francja, Włochy – do
1937, Japonia – do 1933) oraz z
przedstawicieli czterech innych członków LN,
wyznaczanych przez Zgromadzenie
W 1926 r. Niemcy zostały członkiem stałym Rady
(do 1933), a potem ZSRR (1934-39).
- Polska była członkiem półstałym.

39. Sekretariat

• organ pomocniczy Zgromadzenia i Rady, złożony z
sekretarza generalnego, sekretarzy i niezbędnego
personelu działającego w siedzibie Ligi
• Działaniami Sekretariatu kierował Sekretarz Generalny,
wybierany przez Zgromadzenie, a mianowany przez
Radę. W skład Sekretariatu wchodzili też Sekretarze i
personel. Pierwszym Sekretarzem Generalnym został
James Eric Drummond, urzędnik MSZ Wielkiej Brytanii.

40. Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej

• miał rozpatrywać wszystkie spory o charakterze
międzynarodowym, przedłożone mu przez strony i
wydawać opinie doradcze o wszystkich sporach i
sprawach, z którymi zwróci się do niego Rada lub
Zgromadzenie
• Był to pierwszy sąd międzynarodowy o zasięgu
powszechnym.
• Rozpoznał 66 spraw, wydał 32 wyroki.

41. Funkcjonowanie LN

1920 – 1929 - czas nadziei i pewnych sukcesów
LN; powstawały instytucje, procedury; LN
cieszyła się autorytetem
1930-39 – okres prób; LN okazuje się
nieskuteczna w obliczu rozwiązywania
konfliktów
1939-46 – LN istnieje formalnie

42. Teoria pokoju demokratycznego.

Istnieje silny związek między ustrojem państwa a jego zachowaniami na arenie
międzynarodowej:
- państwa demokratyczne są znacznie mniej skłonne do rozpoczynania wojen niż
państwa niedemokratyczne
-
im większa liczba państw demokratycznych, tym mniej wojen
-
przemiany wewnątrz państw mogą zmienić stosunki międzynarodowe
-
I. Kant: jeżeli wojny są rozrywką książąt, to jeśli decyzje o rozpoczęciu wojny podejmować będą obywatele,
to wojen będzie mniej;
A. Smith, J. Bentham, H. Spencer- homo economicus- powstanie stosunków opartych na handlu sprawi, że
wojny staną się nieopłacalne
-

43. Teoria pokoju demokratycznego.

- argument instytucjonalny: w państwach
demokratycznych instytucje demokratyczne, system
wzajemnej kontroli, rola opinii publicznej ograniczają
dążenie rządzących do wojny
instytucjonalne przeszkody:
władze pochodzą z wyborów
debata polityczna studzi zapał użycia siły, zmusza do
szukania dyplomatycznych rozwiązań
w demokracjach przywódcy nigdy nie podejmują
decyzji i rozpoczęciu wojny bez konsultacji

44. Teoria pokoju demokratycznego.

- Argument normatywny: państwa demokratyczne dzielą pewien
system liberalnych wartości, który nie pozwala im na sięganie do
wojny jako sposobu rozwiązywania konfliktów;
- wspólne wartości: przekonanie o autonomicznym charakterze
jednostki, troska państwa o zapewnienie swoim obywatelom
dobrobytu itp.