Физикалық география, әлеуметтік география, экономикалық география, елтану және саяси география

1. Физикалық география,әлеуметтік география,Экономикалық география,Елтану және саяси география

8 сынып, 2 бөлім

2. Физикалық география

Географиялық қабық: 1. атмосфера
2. Гидросфера
3. Литосфера
4. Биосфера (соңғы қалыптасқан)
Географиялық қабық туралы түсінікті 20- ғ басында, А.А.Григорьев пен С.В.Калесник
қалыптастырған болатын.
Географиялық қабық
Құрылымдық бөліктері: тропосфера,жер қыртысы, гидросфера,биосфера.
Компоненттері: тау жыныстары,ауа,қысым,жануарлар,топырақ.

3.

Ладшафттар мен табиғи кешендер
Ең ірі табиғат кешені - Географиялық қабық.
Табиғи кешендерге: материк,мұхит,климаттық белдеулер , кішілеріне :өзен көлдер.
Ландшафттар – бұл біркелкі, бірыңғай жер бедері, ортақ климаты бпр,
гидротермиялық шарттарының,топырақтары мен биоцценоздарының үйлесімі
бірдей болатын нақты бір аумақты алып жатқан табиғи кешен.
АЙМАҚ - МЕКЕН – ФАЦИЯ
Фация ландшафттың ең қарапайым түрі: сайдың түбі, ескі арна, кеуіп қалған өзен
арнасы.
Мекен бірнеше фацияның қосындысы : жайылма,терасса,сай.
Аймақ бірнеше мекен қосындысы: аймақтарға бөлінеді.
Антропогендік ландшафттар: аң аулайтын алқап,саябақ, кесілген орман,егістік.

4. Халық санағы

Белгілі бәр аумақта тұратын адамдар жиынтығы ХАЛЫҚ деп аталады.
Халықтарды саны,құрамын зертеттейтіе ғылым ДЕМОГЕОГРАФИЯ.
Халықтың демографиялық құрылымы:
Жынысы
Жасы
Некеге
қатысы
Отбасылық
мәртебесі

5.

Халықтың табиғи қозғалысы- бала туыллуы мен өлім жітімнің нәтижесінде орын
алатын халық санындағы өзгерістер.
Балаа- туылуы белгелі бір кезең ішіндегі 1000 тұрғынға шаққандағы бала туылу
саны.
Өлім жітім - белгілі бір кезең ішінде 1000 тұрғынға шаққандағы адам өлімі.
Халықтың табиғи өсімі – бала туылуының өлім жітімнен артуы ,яғни белгілі бір
уақыт кезеңіндегі бала туылу саны мен өлім жітім санының арасындағы
айырмашылық.
Халықтың көші қоны – адамдардың тұрақты тіршілік ететін орнын ауыстыру
мақсатында немесе оқу оқуға немесе еңбек қызметін жүзеге асыру үшін аумаққа
уақытша барууына байланысты бір аумақтан басқасына қоныс аударуы.
Ішкі көші қон
Сыртқы көші қон

6.

Демографиялық көрсеткіштер %0 промиллемен өлшенеді.
Халықтың ұдайы өсуінің типтері:
Бірінші типі. Демографиялық дағдарыс
Оған бала туылуы мен адам өлімі көрсеткіштерінің аса жоғары
болмауы тән. Ол экономикасы дамыған елдерде орын алған.Ұлттың
қартаюы: Еуропа,Солтүстік Америка,Жапония,ААустралия.
Екінші типі. Демографиялық дүмпу
Бала туылуының жоғары және өте жоғары көрсеткішімен ,адам
өлімінің жеткілікті деңгейде жоғары көрсеткіштерімен
сипатталады:Конго,Нигерия,Нигер,Йемен,Ирак,Пәкістан,Бангладеш

7.

Демографиялық саясат
экономикалық,әкімшіліктік,насихаттық,ісшаралар кешені, олардың
көмегімен мемлекет өзі қалаған бағытта тұрғындар санының
өсуіне,құрылымына,қоныстануы мен сапасына әсер етеді:
1. Ұдайы өсудің бірінші типі - бала туылу арттыру мен халық
санының табиғи өсуіне бағытталған саясат:Франция,Жапония
2. Ұдайы өсудің екінші типі – бала туылуы мен мен халқының
табиғи өссуін төмендетуге бағытталған саясат:Қытай,Үндістан.

8. 2. Экономикалық География

2. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ГЕОГРАФИЯ
Мұнайдағы қайнау температурасы
бірдей заттар фракция деп аталады.
Мұнай өнімдері: газ(пластмасса
өндірісінде
қолданылады),бензин,жермай(керосин
),соляр майы (солярка),мазут, асфальт
Мұнай өңдеу зауыттары (МӨЗ) –
Қазақстанда : Атырау , Павлодар,
Шымкент
Пайдалы кен қазбаларын өңдеу:
Қара метталлургия, Түсті металлургия жатады.
Металл алумен айналысатын өнеркәсіп саласы – Металлургия
деп аталады.
Құрамында бір мезетте бірнеше металл болатын кендер
де бар , олар поллиметалдар деп аталады.
Мыс өндіру үшін мыс колчеданы керек, алюминий өндіру үшін
боксит, қорғасын үшін қорғасын рудасы керек.
Қара металл – темір және оның қорытпалары ЖАТАДЫ.
Түсті металл – мыс,алюминий,қорғасын,мырыш,қалайы.

9.

Қара металлургия өнімдері: шойын, ферроқұймалар,ұсталық
құймалар
Түсті металлургия өнімдері: машина жасауға пайдаланатын металл
кесектер і, сұрыптық прокат
Елімізде қара металлургия өндірістері Қостанай ,Қарағанды,Ақтөбе,
Павлодар орналасқан.Мұнда су энергетика көздері мен кен
орындары бар.
Темір кені ДЖ 50 елінде өндіріледі: ірілері: Қытай,Бразилия,
Аустралия ,Ресей, Үндістан, елдері көшбасшы.
Басты экспорттаушы елдері: ЕО елдері, Жапония,ТМД елдері
Түсті металлургия Қазақстанда: ШҚ, Оңтүстік Қазақстан, Алматы,
Павлодар, Қостанай, Павлодар.
Мыс белдеуі Орталық Африкада орналасқан.

10. Дүниежүзілік шаруашылық саласы

ДҮНИЕЖҮЗІЛІК
ШАРУАШЫЛЫҚ САЛАСЫ
Тау кен
өнекәсібі
Өндіруші
Өңдеуші
Жер қойнауынан ,су мен орманнан
алуан түрлі шикізат пен отын
өндірумен айналысатын салалар мен
өндірістерді айтадыы
Бұл шикізатты және шикізаттан алынған
жартылай дайын өнімдерді өңдеумен
немесе қайта өңдеумен айналысатын
салалар.
Жабайы
аңдар мен
құстарды
аулау және
өсіру
Балық
шаруаш
ылығы
Орман
шаруашылығы
және ағаш
дайындау
Химия
өнекәсібі
металлургия
Энергетика
Машина
жасау

11.

ӨНДІРУШІ ӨНЕРКӘСІП
1. Тау кен өнеркәсібі – пайдалы қазбаларды барлаумен және өндірумен ,оларды
алғашқы өңдеумен және жартыллай дайын өнім алумен айналысады.Ол мынадай
салаларға бөлінеді:
- минералдық энергетикаық шикізат (мұнай, газ,көмір, шымтезек,,жанғыш
тақтатас,уран,геотермия)
- қара және қоспалаушы металдар кені (темір,
марганец,хром,вольфрам,молибден, ванадий)
- түсті металдар ( алюминий ,мыс ,никель,қалайы,қорғасын,мырыш,сүрме)
- пайдйалы қазбалардыңм тау кен химиясы (апатиттер, калий
тұзы,нефелин,селитра,күкірттті колчедан,бор,фосфат)
- кен емес индустриялдық шикізат және құрылыс материалдары (графит,асбест,
гипс, саз, гранит, доломит, әктас)
- Гидроминералдық (минералдық жерасты сулары)

12.

2. Жабайы аңдар мен құстарды аулау мен өсіру
- коммерциялық мақсатта аулау
- тамақ ретінде
- бағалы терілері ,жүндері үшін
3. Балық шшаруашылығы
- мұхитта, ішікі суларда балық аулау
- шаян тәрізді,молюскалар
- теңіз өнімдерін жинау ,губка,меруерт, маржан,балдырлар
4. Орман шаруашылығы және ағаш дайындау
-домалақ ағаш материалдары, бөрене жинау
- отын бағытында пайдалану
- саңырауқұлақ,жидек,жаңғақғдәрілік өсімдіктер жинау шаруашылығы

13.

ӨҢДЕУШІ ӨНЕРКӘСІП
1. Металлургия - құрастырмалы материалдар мен химия өнеркәсібі үшін шикізат өндіретін
өнеркәсіптің кешенді саласы.
Құрастырмалы материалдар: машина құрастырушы түрлі бөлшектері
Қара мметалдар : беріктік пен қаттылық береді,ДЖ қорытылған металдың 94% тиесілі.
Түсті металдар: құрамына байланысты эстетикалық тартымдылық,ыстыққа төзімділік,жеңіл
салмақ береді.
2. Энергетика – өндіру ,беру,трансформация, электр энегетикасы, үдерістерін біріктіретін кещенді
сала.Саланың құрамына: ЖЭС,ГЭС,АЭС кіреді.
Жылу электр стансысы ЖЭС – отын жағу арқылы электр энергетикасын өндіреді.Аудандық
орталыққа қана емес, халыққа,кәсіпорындарға дажылу өндіреді.Олар МАЭС (мемлекеттік аудандық
электр стансысы) және жылу электр стансысы болып ұйымдастырылған.
Су электр стансысы СЭС() - Су қозғалысы энергиясын пайдаланады.Өзендердегі су тасқыны
апаттарын болдырмау жағыни және энергия өндіру жағын қамтиды.
Атом электр стансысы (АЭС) – атом жылуын пайдаланады,радиоактивті материалдармен жұмыс
істейді.
Соңғы жылдары барлық елдерде балама энергия көздері қарастырылып жатыр: жел,күн,су,т.б

14.

3. Машина жасау - конфигурациясы бойынша алуан түрлі машиналар мен
олардың бөлшектерін жасаумен айналысады.Адамдардың жұмысын
азайтып,еңбек өнімділігін арттырады. Машина жасау салалары: энергетикалы,
көлік, ауылшаруашылық,білдек, өнеркәсіп,құрылыс т.б
4. Химия өнеркәсібі - шаруашылықтың барлық салаларын химиялық
технологиялармен және материалдармени қамтамасыз етеді. Химиялық өнеркәсіп
2 бөліктени тұрады: Органикалық синтез және полимерлер, бейорганикалық
химия.
Органикалық химия : этилен , полиэтилен,пропилен,полипропиллен,
пластмасса,синтетикалық шайыр, химиялық талшық ,синтетикалық каучук .
Негізгі химия: минералдық тыңайтқыш,қышқылдар,сілтілер, сода.
Тұтыну заттарын өндіретін салаларға : тоқыма, трикотаж,тігін,аяқкиім,жиһаз, ет
сүт,балық,қант,т.б

15.

Халыққа қызмет көрсету саласы:
кәсіпорындарға, адамдарға, ұйымдарға көрсетілетін алуан
түрлі қызмет түрлерін қамтиды. Мысалы : Жолаушылар
көлігі, сауда, қоғамдық тамақтану орталықтары,
коммуналдық тұрмыстық қызметтер,т.б

16.

«Авангардтық үштік»
Шаруашылықтың үш саласы мемлекеттік даму деңгейін анықтайды: электр энергиясы,
машина жасау, химия өнеркәсібі. Оны авангардтық үштік деп атайды.
ОТЫН ӨНЕРКӘСІБІ қазба отын өндіру, мұнай, газ өңдеу.
Мұнай өнеркәсібі: мұнай өндіру,тасымалдау және өәдеу мен ,сонымен қатар ілеспе газ өндірумен
айналысады. Мұнай және мұнай өнімдерінің көпшілігі құбыр желілері және теміржол арқылы
тасымалданады. Магистральдық мұнай құбырлары барлық өндірілген мұнайдың 85% ын
тасымалдайды.
Мұнайдың ең ірі жеткізушілері: Таяу және Орта Шығыс елдері.Мұұнай дүниежүзінің 75 елінде
өндіріледі: Сауд Арабиясы,Ресей,АҚШ, Мексика, БАӘ,Иран,Ирак,Қытай көш бастап тұр.
Газ өнеркәсібі табиғи газды өндірумен, сақтаумен, тасымалдаумен айналысады.Газ тұрмыста,жылу
электрстансысында, отын ретінде, металлургияда,, цемент өнеркәсібінде,машина жасауда және т.б
саларда қолданылады.
Газ 60 мемлекетте өндіріледі: Ресей,АҚШ,Канада,Түрікменстан,Нидерланд, Ұлыбритания, көш
бастап тұр.
Көмір өнеркәсібі
Көмірді дүниежүзінің 60 астам елінде орналасқан, 10 млн т астамын
Қытай,АҚШ,РЕСЕЙ,Германия,ПОльша,Украина, Қазақстан,өндіреді. Көмірді эуспорттаушы елдер:
АҚШ,Аустралия, ОАР. Импорттаушылар : Жапония, Батыс Еуропа.

17.

Электр энергетикасы
Электр энергиясын өндіру, тарату, трансформация және тұтыну барысындағы барлық
үдерістеріни біріктіреді. Энергия өндірудегі алдыңғы орын көмірмен , табиғи газбен
және мазутпен жұмыс істейтін жылу энергетикасына тиесілі, ГЭС 20%, АЭС 17%.
Электр энергиясын өндіру бойынша: ОАР, Польша,Қытай,Үндістанда ЖЭС-тері үстемдік
етеді.
Норвегия,Бразилия,Канада,Жаңа Зеландияда ГЭС басым.
Франция,Бельгия , Корея Республикасы, Словакия, Венгрияда алдыңғы орындағы АЭС
тарына тиесілі.
ДЖ ірі электр энергиясын өндірушілер : АҚШ,Қытай,
Жапония,Ресей,Германия,Франция,Канада,Ұлыбритания.
АЭС өндірілімі: АҚШ 20%; Жапония 28%; Франция 78%;
Болашақтың айрықша заманауи ,экологиялық, таза энергетикасына
геотермалды,күн,жел, су,толысу,биогаз,сутекті электростансылары жатады
геотермалды (Исландия,Италия,Франция,Венгрия,Жапония,АҚШ)
күн (Франция,Испания,ИТАЛИЯ,Жапония,АҚШ)
толысу ( Франция,Ресей,Қытай,Канада және АҚШ)
жел ( Дания, Швеция,Германия,Ұлыбритания,Нидерланд)

18.

Машина жасау
Машина және олардың бөлшектерінің үлкен көлемін ,кесуші және басқа да құралдардың
, бақылау өлшеу аспаптарының өндірісін қамтитын өнеркәсіп саласы.
Машина жасау әлемнің 4 негізгі аумағында қалыптасқан: Батыс Еуропа, АҚШ,
Жапония, Шығыс Еуропа.
Машина жасау салалары: электроника,есептеу техникасы, станок жасау(белдек
жасау),аспап жасау, дәл машина жасау, ауылшаруашылық, автомобильжасау.
білдек жасау (станок) Жапония,ГФР,АҚШ,Италия, Қытай,Швейцария,Корея
Республикасы, Тайвань аралы, Испания,Франция.
Көлікті машина жасау (автомобиль). Локомотивтерді Үндістан,Бразилия,,
Аргентина, Түркия шығарады. Вагон өндірушілер : Мексика, Тайланд, Египет, Иран,
ЧИЛИ,Колумбия.
ДЖ кеме жасау: Жапония, Корея Республикасы, Қытай,ИТАЛИЯ,Бразилия.
ДЖ автомобиль шығаруда: Жапония, АҚШ, ГФР.
ДЖ ауыр жүк көліктерін шығаруда : АҚШ,Жапония,ТМД.
ДЖ ғарыштық әуе зымыран көлігі: Ресей,АҚШ,ЕО.
ДЖ ұшақтар мен тікұшақтар 20 елде шығарылады: АҚШ.

19.

Электротехникалық машина жасау
тоңазытқыштар мен мұздатқыш өндіруде: АҚШ,Италия,Қытай,Жапония,Корея.
шаңсорғыш: АҚШ, Жапония, ГФР.
кір жуатын машина жасау: Қытай,АҚШ, Италияғ Жапония.
қысқа толқынды пеш өндіру: АҚШ, Жапония.
желдеткіш жасаудаг: Қытай.
Электрондық өнеркәсіп
Ғылымды ең көп қажет ететін саласы.Өндіруден жетекші елдер:АҚШ,Батыс Еуропа,
Жапония.
Тұрмыстық электронды техникалардан: Қытай, МАлайзия, Сингапур.

20.

Химия өнеркәсібі:
Салалары: 1. тау кен химия, 2. негізгі химия, 3. органикалық химия, 4. химиялық
реактивтер,5. лак бояу, 6. химия фармацевтикалық, 7. тұрмыстық химия тауарларын өндіру.
ДЖ химия өнеркәсібінің ішінде Батыс Еуропа жетекші орынға ие. Сосын екінші орында
Солтүстік Америка . АҚШ ТА химия өнеркәсібінің басты аудандары: Техас және Луизиана.
АҚШтың мұнай - химия астанасы ХЬЮСТОН. Үшінші орында Жапония. Төртінші орында
Қытай.(негізгі химия).

21. ДЖ саяси картасы

ДЖ саяси картасының қалыптасу кезеңдер:
Ежелгі кезең (мемлекет пайда болған уақыттан басатп б.э. V ғ дейін) – ежелгі
Египет,Грекия, Карфаген,,Ежелгі Рим,т.б
Ортағасырлық кезең (V-XVғғ. ): Виизантия,Қасиетті РИМ,
АНГЛИЯ,Испания,Португалия, Киев Русі.
Жаңа кезең - XV –XVIғ бастап XXғ басындағы Бірінші ДЖсоғысқа дейін.Бұл кезеңде
Еуропалық отарлау процесі жүрді. 1876ж Африканың 10% Батыс Еуропа еліне тиесілі
болса, 1900 ж. 90% тиес3л3 болды.
алғашқы кезеңінде КСРО,Аустро Венгрия таралуымен,Польша
,Финляндия,Чехославакияммен пайда болуымен,Ұлыбритания,Франция
,Бельгия,Жапония жерлерінің кеңеюімен жалғасады.
екінші кезең II ДЖ соғыс бітеді.ДЖ отарлық жүйе ыдырайды.
үшінші кезең КСРО ыдырайды.ТМД пайда болады.Екі Герман мемлектінің
бірігуі. Чехия мен Словакия тәуелсіздігін алуы.

22.

Қазіргі таңда ДЖ саяси картасында 230
дан астам мемлекет баар, оның 194і
егеменді елдер.
1960 ж БҰҰ Отар мемлекеттер мен
халықтарға тәуелсіздік беру туралыы
Декларация қабылдады. 1945 ж бастап
2077 жылга дейн 80-ге тарта мемлекет
өзін өзі тәуелсіз деп жариялады.

23.

24.

Ұйымдар:

25.

26. Басқарудың әкімшіліктік- аумақтық құрылымының негізгі формалары:

Басқару формалары: РЕСПУБЛИКАЛЫҚ және МОНАРХИЯЛЫҚ
Республикалық (жоғары мемлекетттік билік парламентке , ал атқарушы билік үкіметке
тиесілі.) Қазір 140 астам республикалар бар.
Монархиялық ( мемлекет басшысы - тұлға ) : конституциялық және абсолюттік деген
түрлерге бөлінеді. ӘӘдетте монархтың билігі шексіз, ол ұрпағына беріледі.ДЖ 30 астам
монархия бар.

27.

28.

Мемлекеттік құрылым формасы : унитарлы ( біртұтас) және федерациялы
(бірлестік,мемлекеттер одағы) және конфедерация ( бұл тәуелсіз мемлекеттердің
уақытша тәуелсіз одағы)