Ерте жастағы балалардың сөйлеу тілінің бұзылуының ерекшеліктері

1.

ПАВЛОДАР МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Ерте жастағы балалардың сөйлеу тілінің бұзылуының ерекшеліктері
Орындаған
Борашев Айдын
Павлодар
2019

2.

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Сөйлеу тілінің дамуы балалардың жан-жақты, біртұтас
дамуының маңызды бағыты болып табылады. Балаларда байланыстырып сөйлеудің дамуы,
тіл байлығын игеруі тек тұлғаны қалыптастырудың маңызды компоненті ретінде ақыл-ой,
эстетикалық, моральді дамуымен тығыз байланысты және балалардың тілдік оқыту мен
тәрбиелеуде ерекше басымдылыққа ие.
Зерттеу жұмысының мақсаты – ерте жастағы балалардың сөйлеу тілінің бұзылуының
ерекшеліктерін зерттеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1.Ерте жастағы балалардың сөйлеу тілінің бұзылуының алдын алуының теориялық
негіздерін анықтау.
2.Ерте жастағы балалардың сөйлеу тілінің бұзылуының алдын алуының тәжірибелік
жұмыстарын өткізу.
3. Зерттеу қорытындыларының салыстырмасы сипаттамасын орындау.
Зерттеу жұмысының объектісі – ерте жастағы балалардың сөйлеу тілінің бұзылуының
ерекшеліктері
Зерттеу жұмысының пәні – ерте жастағы балалардың сөйлеу тілінің бұзылуының алдын
алудың үдерісі.
Зерттеу жұмысының гипотезасы – ерте жастағы балалардың сөйлеу тілінің бұзылуының
алдын алу
жұмыстары балаларда сөйлеу кемістігін ертерек анықтап, тиісті түзетулогопедиялық жұмыстарды ұйымдастырып баланың тілдік сөйлеуін тиісті деңгейге
жеткізіп дамыту мүмкіншілігіне әкеледі.

3.

Зерттеудің ұйымдастырылуы және әдістемесі
Зерттеу жұмысымыз «Павлодар қаласының сөйлеу қабілеттері бұзылған балаларға арналған
№26 арнайы балабақшасы» мемлекеттік қазыналық коммуналдық кәсіпорнында жүргізілді.
1 кестеде балалардың медициналық картасы келтірілді
1 кесте – Зерттеуге қатысқан балалардың медициналық картасы
№
Диагноз
1
Балалард Жас
ың
ы
есімдері
Ерасыл
6
Логопедиялық диагноз
Орталық
жүйке
жүйесінің
органикалық бұзылыстары
резидуалды Сөйлеу тілі жалпы дамымауы, 1 деңгей
2
Нурали
6
Орталық
жүйке
жүйесінің
органикалық бұзылыстары
резидуалды Психикалық дамуының тежелуі, Сөйлеу тілі
жалпы дамымауы
3
Айтуар
6
Орталық
жүйке
жүйесінің
органикалық бұзылыстары
резидуалды Сөйлеу тілі жалпы дамымауы, 1 деңгей
4
Илияс
6
Орталық
жүйке
жүйесінің
органикалық бұзылыстары
резидуалды Сөйлеу тілі жалпы дамымауы, 2 деңгей
5
Айдана
6
Орталық
жүйке
жүйесінің
органикалық бұзылыстары
резидуалды Сөйлеу тілі жалпы дамымауы, 2 деңгей
6
Алуа
6
Орталық
жүйке
жүйесінің
органикалық бұзылыстары
резидуалды Сөйлеу тілі жалпы дамымауы, 2-3 деңгей
7
Марат
6
Орталық
жүйке
жүйесінің
органикалық бұзылыстары
резидуалды Сөйлеу тілі жалпы дамымауы, 2 деңгей
8
Нурасыл
6
Орталық
жүйке
жүйесінің
органикалық бұзылыстары
резидуалды Сөйлеу тілі жалпы дамымауы, 1 деңгей

4.

Балалардың тілдік сөйлеу еркшелігін анықтау және байланыстырып сөйлеу
қабілетін бағалау үшін біз Т.Б.Чиркинаның [39], В.П.Глуховтың [40], Қ.Қ.
Өмірбекованың [38] әдістемелерін қолдандық
Ерте жастағы балалардың сөйлеу тілінің даму ерекшеліктерін анықтау үшін
Т.Б.Чиркинаның әдістемелерін негізге ала отырып, қазақ тілінің
ерекшеліктерін ескеріп, келесі әдістемелерді қолдандық
1 сурет - Анықтаушы эксперименттiң нәтижелерi
13%
25%
62%

5.

Анықтаушы эксперимент барысында келесі қорытынды жасауға болады
Ерте жастағы балалардың сөйлеу тілінің даму деңгейін анықтау мақсатында жүргізілген
әдістемелердің қорытынды нәтижесі топтағы балалардың сөйлеу тілінің дамуы әртүрлі
деңгейде екенін көрсетті. Тексеру барысында 1 балада ғана (13 %) сөйлеу тілі дамуының
жоғары деңгейі көрініс тапты. Ол тапсырмаларды орындау кезінде белсенділік танытты және
еш қиындықсыз нұсқауларды орындады. Қарым-қатынасқа оңай түсті және берілген
суреттердің атауын атай білді.
Сөйлеу тілі дамуының орташа деңгейін топтағы 2 баладан (25 %) байқадық. Бұл балаларда
сөйлеу тілін түсінуде қиындықтар туындады. Балалардың барлығы бірдей тапсырманы
орындауға ат салыса қоймады. Сұрақтарға 2-3рет нұсқауды қайталаған соң жауап қайтарды.
Сөйлеу тілі дамуының төмен деңгейін 5 бала (62 %) құрады. Бұл балалармен қарым-қатынасқа
түсу қиындау болды. Олар қойылған сұрақты түсінбеді, сондықтан тапсырманы бірнеше рет
қайталау қажет болды. Кейбір тапсырмалар мүлде орындалмады. Сонымен қатар бұл
балалардың тапсырмаларды орындауға қызығушылықтары да байқалмады.
Кестеде көрсетілгендей, тілдік сөйлеу қабілеті бұзылған балалардың едәуір бөлігінде
байланыстырып сөйлеу тілінің дамуы төмен және орташа деңгейде. Зерттеудің сандық
нәтижелері сөйлеу тілінің сапалық сипаттамаларында тікелей көрінетінін атап өткен жөн.
Тапсырмаларды орындау барысында балалардың сөйлеу тілінде қайталанулар, үзілістер және
толық емес сөйлемдер жиі кездеседі. Әңгімені құрастыру кезінде суретте бейнеленген
әрекеттерді балалар тек атап өтеді, затттар арасындағы логикалық және мағыналық қарымқатынастарды орнату қиындық туғызды. Сонымен қатар, балаларға әрдайым жетекші сұрақтар
түрінде көмек қажет болды.

6.

Қалыптастырушы эксперимент
Зерттеу жұмысымыздың анықтаушы экспериментінің қорытындыларын біз қалыптастырушы
эксперимент барысында есепке ала отыра арт-терапия технологиясының элементтерін қолдану
арқылы балалардың тіл кемістіктерін түзету және алдын алу бағдарламасын қолдандық
Балабақша логопедінің басты мақсаты-баланың тілін, сөздік қорын, байланыстырып сөйлеу
мәдениетін дамыту. Баланың мектепке, үлкен өмірге қадам басқанға дейінгі тіл кемістіктерін
түзету , жою. Әр баланың өз ана тілінде таза, еркін сөйлеуіне көңіл бөліп, көмектесіп, жеке
тұлға болып қалыптасуына ықпал ету.
Логопедиялық
сабақтарда арт-терапия
технологиясының элементтерін қолданудың маңызы зор.
Бағдарламаның жаңашылдығы:
Мектепке дейінгі ұйымдарда қазіргі заман талабына сай жаңа әдістермен, технологияларды
қолдану кеңірек таралып келеді. Дұрыс бағытта негізделген технологиялар педагогтың алға
қойған мақсатының басты құралы болып табылады. Балабақша логопедінің жұмысында арттерапия технологиясын қолдану арқылы көптеген жетістіктерге қол жеткізуге болады.
Мақсаты:
-Логопед пен бала арасындағы сенімділікті, тығыз байланысты бекіту;
- Арт-терапия технологиясының элементтерін қолдану арқылы байланыстырып сөйлеу
мәдениетін дамыту;
-Өз жұмысының нәтижесіне қуана білуге және бағалай білуге үйрету;
-Ұжымдық жұмысқа, жауапкершілікке, белсенділікке, адамгершілікке, қарапайым қарымқатынас ережелеріне тәрбиелеу;
-Баланың көңіл-күйін көтеріп, өзіне деген сенімділігін арттыру;

7.

Қорытындылары 4 кестеде келтірілген
4 кесте – Бақылау эксперименттiң нәтижелерi
Критерийлер
Төмен
Орта
Жоғары
Балалар саны
1
2
5
Үлесi, пайызбен
12
25
63
Кестенiң қорытындыларын диаграмма ретiнде көрсетуге болады
төмен
12%
орта
25%
жоғары
63%
2 сурет - Бақылау эксперименттiң нәтижелерi

8.

Зерттеу нәтижесінде ерте жастағы балалардың сөйлеу тілін дамытуға
бағытталған келесі ұсыныстарды атауға болады:
қажетті педагогикалық жағдайлар үшін интерактивті ортадағы
арнайы түзетушілік-логопедиялық жұмыстарды жүргізу;
балалардың сөйлеу тілін дамытуды олардың сөйлеу белсенділігін
дамытуға, сөздік қорын байытуға көмектесетін ойын негізінде ұйымдастыру;
Ерте жастағы балалардың сөйлеу тілін дамытудың басты шарты ретінде
арнайы бейімделу ортасын жасау, ойын тәсілдерін талдау, жүйелі мақсатты
бағытталған жұмыстарды ұйымдастыру.