Қазақ этнопедогогикасы мен ұлттық тәрбиенің дамуы

1.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
М.Х.ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Қазақ этнопедогогикасы
мен ұлттық тәрбиенің
дамуы
Топ: Иняз
Орындаған: Сеитметова Н.
Қабылдаған: Минасипова А.Р
Тараз 2016

2.

Жоспар
Кіріспе
1. Ұлттық тәлім-тәрбие тарихнамасы
2. Ұлттық тәрбие үрдісінің халық тұрмысында кешенді
жүргізілу жүйесі
3. Ұлттық тәлім-тәрбие дүниесін қалыптастырушы
факторлар
4. Ұлттық тәлім-тәрбиенің негізгі қағидалары
5. Ұлттық тәлім-тәрбиенің әдіс-тәсілдері
6. Этнопедагогика тарихнамасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі

3.

Кіріспе
Адам
баласының
ұлы
бақыты-онда
ақыл
бар,ендеше,сол бақытты қолдан шығарып алмай,аялап ұстау
қажет.Ата-бабамыздан келе жатқан салт-дәстүрлерімізхалқымызды нешеме «тар жол тайғақ кешулерден» аман
алып шыққан ұлттық құндылықтарымыз.Өркендеу жолымен
болашаққа бет түзеген елде тойып та,тоңып та секірмеген
жөн. Құт-береке ордасы-қасиетті шаңырақты қастер
тұтуымыз керек.

4.

Этнопедагогиканың өзектілігі, ең алдымен адам өміріндегі
халықтың тәрбиенің алатын ерекше маңызды рөлімен
анықталатын мазмұнын түсіндіру. Адам әлуметтенуінің
маңызды құралы бола отыра халықтық тәрбие балалар мен
жасөспірімдерді қоғамда өмір сүрудің түрліше тәртіптеріне
даярлайтын ерекшелігін түсіндіру.
Тәрбиенің отбасында алатын орны айрықша. Оны
ешнәрсемен
алмастыруға
болмайды.Халқымыз
бұлмәселеге ежелден-ақ ерекше мән берген,себебі,болашақ
осы
отбасынан
басталады.Тәрбие
бастауыотбасы.Жақсылық пен ізгілік дәні шақырақтың астында
өнеді.Ащы да болса бүгінгі ақиқат мынау:үлкенге
құрмет,кішіге ізет деген түсініктен қазіргі жастарымыздың
санасы алшақ.Олардың дүниетанымы сыртқы жылтырақты
бірінші орынға қояды.Сәнді киінуге,сыртқы келбетке
көбірек ден қояды.

5. Ұлттық тәлім-тәрбие тарихнамасы

Жұмыр Жер
жаратылысы һәм
Аллатану (Тәңiртану)
iлiмдерi жөнiндегi
Алғышарттар
Ұлы Дала кеңiстiгiндегi
Номадтардың (Арий, сақскифтер және ғұн-сармат
тайпалары) тәлiм-тәрбиелiк
Алғышарттары
Мұсылман (Ислам)
Ренессансының дiни
тәлiм-тәрбиелiк
Алғышарттары
Қазақ хандығы
тұсындағы ұлттық
тәлiм-тәрбиелiк
Алғышарттар
Алғашқы адамдар
ғұмырнамасындағы
палеотәлiмдік
Алғышарттар
Әлемдiк дiндердiң
(Мұсылман, Христиан,
Будда т.б) теотәлiмдік
Алғышарттары
ҰЛТТЫҚ
ТӘЛІМ-ТӘРБИЕ
АЛҒЫШАРТТАРЫНЫҢ
ХРОНОЛОГИЯСЫ
Тәуелсiз
Қазақстандағы ұлттық
тәлiм-тәрбиелiк
Алғышарттар
Ғаламдық жаһандану
кеңiстiгiндегi ұлттық тәлiмтәрбие генезiсiнiң
неопедагогикалықнеопсихологиялық
Алғышарттары
Тұран Ренессансының
гуманистiк тәлiмтәрбиелiк
Алғышарттары
Алтын Орда тұсындағы
ұлттық тәлiм-тәрбиелiк
Алғышарттар
ЕврАзиялық Реннесанс
дәуiрiндегi
тоталитарлық
авторитарлыпедагогикалық
Алғышарттар

6.

Қазақ халқы бала тәрбиесіне қоғамдық мән беріп,
ерекше көңі бөлген. Оның аса жауапты қоғамдық мәселе
екенін мойындамай отырып, халықтың әр түрлі
әлуметтік топтары бала тәрбиесінің мақсаты мен
міндетін, оның іске асу жолдарын өз мүддесіне сай,
өзінше шешуге тырысатын. әрине бала тәрбиесі барлық
әлуметтік топтарға ортақ, бәріне бірдей қажетті жақтары
да аз емес, көп –ақ. Мұндай ортақ жағдайлар ең алдымен
баланың
адамгершілік
қасиеттерін,
елжандылық
сезімдерін тәрбиелеу болып табылады.
Адамның адамгершілік қасиеттерін тәрбиелеу дегеніміз
жан –жақты мазмұны кең құбылыс.

7.

Ұлттық тәрбие үрдісінің халық тұрмысында кешенді жүргізілу жүйесі
Күрделі ұғымдарды қабылдау. Ойпікірлерді жетілдіру. Қоршаған орта
мен тұрмыс қайшылықтары туралы
көзқарас қалыптастыру. Ойлау және
талдау. Жаттау. Есте сақтау. Қайталау
Ақыл-ой
тәрбиесі
Малды күтіп-баптау. Егін егу және
диханшылық. Кесте тігу. Жіп иіру. Киіз
үй тігу жєне жинау. Көші-қон салты.
Балық аулау. Мал жаю. Бұйымдар жасау.
Үй салу (асар). Мал етін мүшелеу. Малды
күтіп-баптау дәстүрлері.
Еңбек тәрбиесі
Ұлттық салт-дәстүрлер мен
мейрам жораларды қастерлеу.
Үлкен адамдарды сыйлау.
Жақсы қасиетерді және
әдеттерді үйрену.
Адамгершілік тәрбиесі
Әлеуметтік орта және
ұлттық
тәлім-тәрбие үрдісі
Экологиялық тәрбие
Табиғатты қорғау дәстүрлері.
Аңшылық және саятшылық
салты. Экологиялық
тақырыптарға арналған тыйым
сөздер. Мал өрісі және оны
түрлері. Жануарлар дүниесін
және өсімдік-топырақ
жамылғысын қорғау.
Дене тәрбиесі
Эстетикалық
тәрбие
Этномузыкалық аспаптарда ойнау.
Халық әндері мен билерінің
тарихы. Зергерлік бұйымдар мен
әшекейлер жасау. Айтыс дєстүрі.
Ою-өрнектердің тарихы. Сурет
салу. Таңбалы тастар. Ұлттық
қолөнер туындылары. Тән мен
жан сұлулығы
Әскери-жауынгерлік өнер.
Ұлттық-спорттық ойындар.
Ат құлағында ойнау.
Төзімділік, қаһармандық һәм
батырлық дәстүрлері. Соғыс
өнері. Әскери-көшпенділік
тұрмыс салты. Дене
болмысы.

8.

9.

Қазақ этнопедагогикасы өзіндік тарихы
бар, өзіндік төл тума кейіп, тәрбиелік жүйеге ие.
Ол өзге туыстас қырғыз, өзбек, түркімен,
қарақалпақ этнопедагогикасы сыяқты ежелгі көне
түркі халық педагогикасы негізінде өзіне
түркілердің көпғасырлық тәжіребиесін сіңіріп
қалыптасты.
Қазақ этнопедагогикасының көзге түсерліктей
әбден қалыптасуы
XV-XVIғасырларға, қазақ
халқының жеке этникалық қауым ретінде алға
шығуы мен байланысты.

10.

Ұлттық тәлім-тәрбие дүниесін қалыптастырушы факторлар
Дүниетанымдық–мифологиялық және діни-рухани
ықпалдар
Тарихи-әлеуметтік және мәдениэтнографиялық ықпалдар
Қоршаған ортадағы табиғат құбылыстары. Жертану ћәм
аспантану әфсаналары. Аллаћтану негіздері. Эндогендік
ћәм экзогендік күштер. Қоршаған ортадағы климаттыќ,
биосфералық, экологиялық құбылыстар. Мифологиялық,
дүниетанымдық, философиялық қағидалар. Діни-рухани
жазбалар мен болжамдар
Қоғамдық құрылыс кезеңдеріндегі саяси оқиғалар.
Әлеуметтік өзгерістер мен қарым-қатынастар.
Мәдени-этнографиялыќ мұралар. Салт-дәстүрлер
шежірелер, жазбалар және сына таңбалар. Өнер,
білім ћәм ғылым. Тұрмыс-салттар. Рухани жєне
материалдық мәдени мұралар.
ҰЛТТЫҚ
ТӘЛІМТӘРБИЕ
Ұлттық болмыс ћәм қасиеттер ықпалдары
Қазіргі заман ықпалдары
Болжау мен көріпкелділік. Таным жүйесі. Ойлау
мен сөйлеу ћәм тұспалдау мәдениеті. Мақалмәтелдер мен бата-тілектер. Ұлттық сана-сезім.
Жақсылық пен жамандық қайшылықтары. Тұлға
болмысы.
Ғылыми-техникалық прогресс. Соңғы технологиялар
жетістіктері. Технократиялық жүйелер. Компьютерлік
жобалау және Интернет жүйесі. Заң және адам.
Экономикалық, демографиялық, интеграциялық және
экологиялық алғышарттар. Ұлттық генофонд және
менталитет. Кибернетика және синергетика негізді. Оқыту
жүйесінің жаңа модельдері

11.

Ұлттық тәлім-тәрбиенің негізгі қағидалары
Ақылды, намысқор және көпшіл болу. Өнегелі және арманшыл болып
өсу. Айтқан сөзді тыңдау. Адамгершіл, шыншыл және байсалды болу.
Қонақжайлылық. Сыпайылық. Мейірбандылық. Әдет-ғұрыптарды
қастерлеу. Үлкен адамдарды сыйлау. Бата-тілектерді дәріптеу.
Ұлттық
тәлімтәрбиенің
негізгі
қағидалары
Парасатты, қанағатшыл, елжанды және отансүйгіш болып өсу.
Қайратты, әділетшіл һәм адалдық қасиеттерді бойына сіңірген
тұлға болу
Тыйым сөздер мен ырым-сырымдарды сақтау және
қастерлеу
Тәлім-тәрбиенің біртұтас этнокомплексті түрде
жүргізілуі
Денсаулықты шыңдау және тазалықты (гигиенаны)
сақтау. Салауатты өмір салтын қалыптастыру.
Үлкенді өнеге тұту. Кішіге ізет көрсету. Ұлттық қазыналарды
қастерлеу. Өсиеттер мен аманаттарға назар аудару.
Өскен ортаның ықпалдарына мән беру. Табиғат заңдылықтарын,
жануарлар дүниесін, өсімдік жамылғысымен танысу
Ақылды, білімді болып өсу. Ақыл-ойды дамыту әрекеттері.
Дамыта отырып тәрбиелеу үрдістері.

12. Ұлттық тәлім-тәрбиенің әдіс-тәсілдері

,
ту
е
р е
үй жән е
,
н
у
ыз еру Жә
қ
йт ес б лау мен е
А
н
у. кењ йта ар жә
а
а
д
ан л , қ н зу
, с қы лау йы -сы
у
та А ы . О зу
қ
ат ну. Бақ ру Жа ту.
ы
Ж ре .
ты .
ы
ал
үй улу лыс тар оқ
к
ба са бақ
т и ап
к
м
ұ
а л
ж
Д
Ы
ры
ид
м
та
К Т
жә ем әрт
жә не шіл іпт
і
жі не сенд ігін , ұқ
ы
ге сен ір
Әл
жа рле ді у. айту пты
М .
н р
с
еу
ер дір у. Т ақт Та бол
л
ек у.
а
м
ше М лпы ау, ап у.
ет
лі іне нд мад қою
ті
кт з – ы а
кер құ ру қт
э
ау
ге
л
та ти
мә ық жән
ла ка
н
п е
бе ен
п лы
ру
қ
Ұлттық
тәлім-тәрбиенің
әдіс-тәсілдері
д
ар
Ке
р
т а ег
сө м
ян ег
з д ен
е
ба
С
к
Та Т ау .
ер т
е
ңд аб са Ша ріл
ы
ай ал қт ш ме
йы
та ың ды ы ш ыңд . Ж
м
ян ды ры о ы ағ
ш
ба қ қт а ж ың
.
Кө ақп ы б йтп айм ды
лд а. ас а. а.
Б п
і
ба үй а.
с п ір
а. іңд
і
қ
ы
т
қ
н
лт р
а
ғы тты ра
с
а
ы
а
л
с- пт
ыл у. ұ п ш Ар- а
ы
а
ш
у
ек ы у.
м
рм тал
ығ не з тыр ткіз сыр у.
ұ
з
Т
о же ап ала
Қы жә
а
.Т ғ
.
ге лау алан Көз ыру ба
е
н за д
ін
.
д
і-ө Жа ай іру ан лім
г
л
п
д
Үл ру. ді сін Ой е бі
р
ү
ы
.
н
тт рле у. Т яту жә
р
о ін
а стү ан
дә олд сын бег
қ ы Ең
м .
на беру

13. Этнопедагогика тарихнамасы

Жұмыр Жер
жаратылысы һәм
Аллатану (Тәңiртану)
iлiмдерi жөнiндегi
Алғышарттар
Ұлы Дала кеңiстiгiндегi
Номадтардың (Арий, сақскифтер және ғұн-сармат
тайпалары) тәлiм-тәрбиелiк
Алғышарттары
Мұсылман (Ислам)
Ренессансының дiни
тәлiм-тәрбиелiк
Алғышарттары
Қазақ хандығы
тұсындағы ұлттық
тәлiм-тәрбиелiк
Алғышарттар
Алғашқы адамдар
ғұмырнамасындағы
палеотәлiмдік
Алғышарттар
Әлемдiк дiндердiң
(Мұсылман, Христиан,
Будда т.б) теотәлiмдік
Алғышарттары
ҰЛТТЫҚ
ТӘЛІМ-ТӘРБИЕ
АЛҒЫШАРТТАРЫНЫҢ
ХРОНОЛОГИЯСЫ
Тәуелсiз
Қазақстандағы ұлттық
тәлiм-тәрбиелiк
Алғышарттар
Ғаламдық жаһандану
кеңiстiгiндегi ұлттық тәлiмтәрбие генезiсiнiң
неопедагогикалықнеопсихологиялық
Алғышарттары
Тұран Ренессансының
гуманистiк тәлiмтәрбиелiк
Алғышарттары
Алтын Орда тұсындағы
ұлттық тәлiм-тәрбиелiк
Алғышарттар
ЕврАзиялық Реннесанс
дәуiрiндегi
тоталитарлық
авторитарлыпедагогикалық
Алғышарттар

14.

Қорытынды
Этнопедагогиканың өзектілігі, ең алдымен адам
өміріндегі халықтың тәрбиенің алатын ерекше маңызды
рөлімен анықталатын мазмұнын түсіндіру.
Адам
әлуметтенуінің маңызды құралы бола отыра халықтық
тәрбие балалар мен жасөспірімдерді қоғамда өмір сүрудің
түрліше тәртіптеріне даярлайтын ерекшелігін түсіндіру.

15.

Қолданылған әдебиетттер тізімі
1.Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. Алматы,
«Сана», 1995
2. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақтың халық педагогикасының
тарихынан. Алматы, «Кітап», 1992
3.Қалиев С. Халық педагогикасының тағылымдары.
//Бастауыш мектеп-1991-№5 – 26 б.
4. Қалиев С., Базилов Ж. Қазақ халқының салт-дәстүрлері.
Алматы, РБК, 1993
5.Мырзатаева Б.Халықтық салт-дәстүрлердің бала дамуына
ықпалы. Ұлағат – 2002 №5 37 б.
6.З.Әбілова, Қ.Қалиева «Этнопедагогика оқулығы» Алматы
1999жыл

16.

Назар
аударғандарыңызға
рахмет!!!