Сөз тіркесінің құрылымы

1.

ШОҚАН УӘЛИХАНОВ АТЫНДАҒЫ
КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ
«Сөз тіркесінің
құрылымы”
Орындаған: М. Д.Т
Тобы: АКК91

2.

ЖОСПАР
1. «Сөз тіркесі” ұғымы, сөйлемдегі
қызметі;
2. Сөз тіркесінің типтері, түрлері;
3. Сөздердің байланысу түрлері.

3.

«Сөз тіркесі” ұғымы
Сөз тіркесі - кемінде екі сөздің мағыналық, әрі
тұлғалық жақтан байланысуы.
Сөз тіркесі жасалу үшін, оның құрамындағы сөздер
мағыналық және грамматикалық жағынан
байланысты айтылуы шарт.

4.

1.
Екі
сөздік
форма арасындағы
қатынасты білдіреді.
синтаксистік
2. Анықтауыштық қызмет атқарады.
3. Заттар мен құбылыстардың сапа белгілерімен қоса
алғандағы кең де нақтырақ түрдегі атауын білдіреді.
4. Қимыл – күйді оның қосымша жағдайларымен
ашып дәлдеп атап көрсетеді
5. Сөз тіркесін құрайтын тұлғалар толық мағыналы
негізгі сөздерден құралады, сабақтаса байланысады.
СӨЗ
ТІРКЕСІ
6. Мағынасы жағынан толық, қызметі жағынан дербес
болады.
7. Бағыныңқы және басыңқы сыңардан тұрады.

5.

Сөз тіркесінің типтері
Морфологиялықсинтаксистік
Есімді
Етістікті
Құрылымдық
Дара
Күрделі
Құрамының еркін не
тұрақтылығына қарай
Еркін
Тұрақты
Қабыса
Меңгеріле
Қабыса
Матаса
Меңгеріле
байланысқан байланысқан
байланысқан байланысқан байланысқан
сөз тіркесі
сөз тіркесі
сөз тіркесі
сөз тіркесі
сөз тіркесі

6.

Сөз тіркесі
БАҒЫНЫҢҚЫ СӨЗ
Тірек сөздің мағынасын нақтылап,
даралап сипат беретін бірінші сөз.
таза
тиянақты
орнынан
спортпен
шұғылдану
БАСЫҢҚЫ СӨЗ
Сөз тіркесін жасауға
тірек екінші сөз.
қозғалмау
киіну
ойлау

7.

Сөз тіркесінің түрлері
ЕСІМДІ ТІРКЕС
ЕТІСТІКТІ ТІРКЕС
Басыңқы сыңары есім сөзден
болған сөз тіркесі.
Басыңқы сыңары етістіктен
болған сөз тіркесі.
әдемі
айтуға
оқуға
киім
құмар
тиімді
жаңбыр
тыныш
мектепке
жауды
отыру
келген

8.

Сөз тіркесінің лексика- грамматикалық мағынасы
Анықтауышты
қ қатынас
Толықтауышт
ық қатынас
Пысықтауышт
ық қатынас

9.

СӨЗ ТІРКЕСІ
Сөз тіркесінің лексика- грамматикалық мағынасы
Анықтауыштық қатынас. Матаса, қабыса
байланысқан есімді тіркестер. Мыс:Асанның
добы,
жақын жер. қатынас. Меңгеру
Толықтауыштық
байланысындағы есімді,етістікті тіркестер.
Мыс:сөзге шебер, қызанақты суару.
Пысықтауыштық қатынас. Меңгеру,
қабысу, жанасу байланысын-дағы етістікті
тіркестер. Мыс: тез келді, қараңғыда
ашылды.

10.

Сөз тіркесін құрастырушы сөздер бір-бірімен
синтаксистік байланысқа түседі.
Матасу
Меңгеру
Жанасу
Қиысу
Қабысу

11.

Сөздердің
жіктік
жалғауы
арқылы
байланысуы.
Қиысу.
Мыс: Мен
оқимын
Сен оқисың
Ол оқиды
Матас
у
Ілік септігіндегі сөз
бен тәуелдік
жалғаулы сөздің
байланысуы.
Мыс: : мектеп үйі, біздің гүліміз
Меңге
ру
Сөздердің ілік септіктен
басқа септіктердің
жалғаулары арқылы
байланысуы.
Мыс: Су - ды төкті. Ағасы – на берді

12.

ЖАНАСУ
өздердің
ешбір
жалғаулық
сыз бірде
іргелес,
бірде
алшақ
тұрып
байланысы
.
Мыс: Кеше болды, әдейі келді.
ҚАБЫСУ
Сөздердің
ешбір
жалғаулықсыз
тек орын
тәртібі арқылы
қатар тұрып
байланысуы.
Мыс: Қара қалам, қызықты оқиға

13.

Синтаксистік сөз тіркестерінің
түрлері. Құрамына қарай сөз
тіркестері:
Жалаң сөз тіркесі
Күрделі сөз тіркесі
Аралас сөз тіркесі

14.

Жалаң сөз тіркесі – сөйлемдегі сөздердің саны
қанша екендігіне қарамастан олардың бәрі сөз
тіркесінің бір-ақ түрімен (меңгеру немесе қабысу)
байланысуын айтамыз.
Күрделі сөз тіркесі – бір ғана ұйтқы (басыңқы) сөзге
келіп тірелетін әр басқа байланыс түрлерінің
(меңгеру мен жанасудың) жиынтығын айтамыз.
Аралас сөз тіркесі – әр басқа ұйтқы сөзге тірелетін
әр түрлі байланыстардың жиынтығы.

15.

Қорытынды
Сөз тіркесі сөздердің бір-бірімен тіркесіп
қолданылуынан жасалады.
Сөз тіркесі - толық мағыналы екі я бірнеше
сөздің бірбіріне тұлғалық әрі мағыналық
жағынан бағына байланысы.