Si̇stem yaklaşimi

1. SİSTEM YAKLAŞIMI

Doç.Dr.Arzu EREN ŞENARAS
[email protected]
Uludağ Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Ekonometri Bölümü
1
Yöneylem Araştırması I

2. Sistem Yaklaşımı

Sistem yaklaşımı, olaylara, durumlara ve
sorunlara sistem görüşü ve sistem düşüncesi
ışığı altında yaklaşımı ifade eder.
Sistem Düşüncesi, geniş bir bakış açısı ile tüm
yönleri hesaba katan, problemin farklı parçaları
arasındaki ilişkilere odaklanan bir yaklaşımdır.
2

3. Sistem Düşüncesi Tanımlarının Karşılaştırılması

(Kaynak: Arnold ve Wade, 2015: 674)
3

4. Bir Sistemi Belirleyen Beş Temel Eleman Söz Konusudur:

Girdiler,
Yapı/Dönüşüm,
Çıktılar,
Geri Besleme
Çevre.
4

5.

Kurum açısından girdiler
makine, personel, finansal veya bilgi kaynakları
olabilir.
Çıktılar ise personel, finansal ve bilgi kaynak
verimlilik düzeyleri olabilmektedir.
Dönüşüm süreci, yönetimin; organizasyonun
prosedürlerini uygulayarak bu girdileri mal ve
hizmet şekline dönüştürmesidir.
5

6.

Çıktılar organizasyon tarafından üretilen mal ve
hizmetlerdir.
Geri besleme, çıktılardan sağlanan bilgi
yardımıyla girdilerin yeniden düzenlenmesidir.
Çevre ise işletmenin içinde yer aldığı sosyal,
ekonomik, politik değerlerdir
6

7. Sistem Ve Unsurları

Taşıma sektöründe olan bir kuruluşun veya sistemin
faaliyetleri sistem yaklaşımı açısından incelenirse konu daha
detaylı olarak açıklığa kavuşacaktır.
Girdiler: Otobüsler, illerde bulunan garlar, hava durumu, yakıt,
bakım, teknik ve yardımcı personel, şehir içi servisleri,
yolcular, bagaj hizmetleri v.b.
Süreç: Seyahat.
Çıktı: Yolcu hizmetleri, yolcu varış.
7

8. Sistem, Girdiler, Bileşenler, Dönüşüm Süreci, Çıktılar

Sistem
Girdiler
Bileşenler
Res tora n/
Ka fe
Müşteri l er
Yemek, a şçı,
ga rs onl a r
Otomoti v
fa bri ka s ı
Ha mmaddeler,
ya rı ma mul l er
Al et, eki pma n ve
i şçi l er
Okul
Öğrenci
Kons erve
fa bri ka s ı
Gıda ürünl eri
Teks ti l
fa bri ka s ı
Ya pa ğı yün
Ha s ta ne
Ha s ta l a r
Öğretmenl er,
ki ta pl a r, bi na l a r,
s ınıfl a r, vs .
Eki pma n,
La bora ntl a r,
mühendisl er, i şçi l er
Ma ki na l a r, İşçi l er,
Mühendi s l er
Hemşi rel er,
doktorl a r, a l etl er,
eki pma n
Dönüşüm Süreci
İyi hi zmet, i yi
s ervi s , hoş bi r
orta m
Fa bri ka s yon,
monta j
Çıktılar
Ta tmin olmuş
müşteri l er
Ta ma mlanmı
ş a ra ba l a r
Bi l gi a kta rımı
Mezun
bi reyl er
Ürünl eri n
i şl e nmes i
Ha zır gıda l a r
Yünün
i şl enmes i
Kuma ş
Sa ğl ık
hi zmetl eri
Sa ğl ıkl ı
bi re yl er
8

9. Sistem yaklaşımını diğer yaklaşımlardan ayıran en önemli özellik;

Sistem yaklaşımın bütünü oluşturan bu
parçaları, bunların birbirleri ile olan ilişkilerini
bir arada incelemesidir.
9

10.

Genel dünya görüşü çerçevesinde, belirli bir
olaya sistem yaklaşımı açısından bakıldığında,
üç
temel
sorunun
cevabına
çözüm
aranmaktadır:
Bu sistemin önemli parçaları nelerdir?
Bu parçaları birbirine bağlayan ve birbirine
uyumunu sağlayan başlıca süreçler nelerdir?
Sistemin gerçekleştirmek istediği amaçlar
nelerdir?
10

11. Sistem Yaklaşımı Modelleme Aşamaları

Soruna ilişkin sistemlerin analizi
Yeni sistemlerin tasarımı
Sistemlerin kuruluş
İşletilmesi
11

12. Sistemlerin Analizi

Sorun analizi
Projenin organizasyonu
Sistemin-üst (daha geniş) sistemin ve
hedeflerinin tanımı
Ekonomik ölçüt tanımı
Verilerin toplanması
12

13. Yeni Sistemlerin Tasarımı

Tahmin
Model kurma
Optimizasyon
Denetim
Güvenilirlik
13

14. Sistem Hazırlama

Belgeleme: Sonuçlar üzerinde uzlaşıldı mı,
rapor olumlu etki yaratacak yeterlilikte yazıldı
mı, kullanıcılar çalışma ile bütünleştirildiler mi?
Kurma: Zaman planları ve hedefler açık olarak
belirlendi mi?
14

15. Sistem İşletme

Başlangıç işletimi: Tüm kullanıcılarla etkili ve
verimli ilişki kurulabildi mi, başlangıç işlemine
ilişkin gerekli planlama yapıldı mı?
Kontrol: Mevcut performans öngörülen düzeyde
mi, değilse neden, değerlendirme belgelendi
mi?
İyileştirilmiş işlem: Yeniden optimizasyona
gereksinim var mı, varsa nasıl yapılır, elde
edilen iyileştirilmiş işlem yeterli mi?
15

16. Nedensel Döngü Diyagramı ve Geri Bildirimler

Sistemin
dinamik
davranışı
mekanizmalarıyla oluşmaktadır
geribildirim
Geribildirim(Geri
besleme)(Feedback),
başlangıç nedeni bir nedensellik zinciri boyunca
ilerleyerek en sonunda kendisini etkileyen bir
süreçtir
16

17. Nedensel Döngü Diyagramı ve Geri Bildirimler

Model bileşenleri birbirlerini etkilemektedirler.
Söz konusu etkileşimler geribildirim süreçlerini
yaratmaktadır.
17

18. Nedensel Döngü Diyagramı ve Geri Bildirimler

Geribildirim
sistemlerinin
etkileşimli
elemanlarını haritalamanın basit bir yolu olan
nedensel döngü diyagramları, 1963 yılında ilk
kez Maruyama tarafından önerilmiştir.
18

19. Nedensel Döngü Diyagramı ve Geri Bildirimler

Nedensel
döngü
diyagramlarının
amacı,
dinamik bir sistemde hangi etmenin diğerinde
değişime neden olduğunu göstermektir.
Nedensel
döngü
diyagramları,
sistem
davranışını anlamayı denemek için sistem
yapısını haritalamak amacıyla kullanılır.
19

20. Nedensel Döngü Diyagramı Örneği

20

21.

Bir geri bildirim döngüsü, kapalı bir şekilde
neden ve etkilerinin sıralanmasıdır.
Dünyanın Kapalı Döngü Yapısı
21

22.

Kendi üzerine (kaynağa) geri dönmeyen neden
ve etkilerin doğrusal zinciri açık döngü olarak
adlandırılır
Dünyanın Açık Döngü Yapısı
22

23. Kapalı döngü: bir bardağı su ile doldurmak

23

24. Nedensel Bağlantılar

24

25. Nedensel Döngü Diyagramı: Kapalı Döngü

25

26. (+), (-)

Döngü
için
işaret
döngüyü
oluşturan
negatiflerin (−) toplamı ile belirlenir.
1) Eğer negatif nedensel bağlantı(ların) sayısı
çift sayı ise, geribildirim döngüsü pozitif olarak
adlandırılır ve (+) işareti ile gösterilir.
2) Eğer negatif nedensel bağlantı(ların) sayısı
tek sayı ise, geribildirim döngüsü negatif olarak
adlandırılır ve (−) işareti ile gösterilir.
26

27. Pekiştirici (Pozitif) Geribildirim Döngüleri

Pozitif geribildirimde, meydana gelen değişim
süreç
değişikliğine
sebep
olan
bileşenin
değişimini güçlendirecek yönde etki meydana
getirir.
27

28. Pekiştirici (Pozitif) Geribildirim Döngüleri

Pekiştirici geribildirim büyümeyi sağlar.
Bir değişkendeki artış diğer değişkende artışa
sebep oluyor ise
veya
bir değişkendeki azalma diğer değişkende de
azalmaya
sebep
oluyorsa
pozitif
geri
beslemeden bahsedilir.
28

29. Pozitif(Pekiştirici) Geribildirim Döngüsü: Banka Bakiyesi Büyümesi

29

30. Dengeleyici (Negatif) Geribildirim Döngüleri

Bir bileşendeki değişim başka bir bileşeni ters
yönde etki edecek şekilde cevap veriyorsa
geribildirimin negatif(dengeleyici) olduğu ifade
edilir.
Dengeleyici geribildirim, kendini düzelten
sistem olarak da ifade edilir.
Sistem gerçekleşen ile hedeflenen arasındaki
uyumsuzluğu fark eder, bunu düzeltmek için
çeşitli
eylemlerde
bulunur
ve
sistem
dengelenir.
30

31. Dengeleyici Geribildirim Döngüsü: Elektrikli Battaniye Isı Ayarlaması

31

32. Pozitif ve Negatif Geribildirimlerin Kombinasyonu

32

33. Doğum Geribildirim Döngüsü ve Ölüm Geribildirim Döngüsü

33

34. Sistem Yaklaşımı Teknikleri

Sistem Akış Diyagramı
Program Akış Diyagramı
Belge Akış Diyagramı
Veri Akış Diyagramı
Karar Tabloları
34

35. Sistem Akış Çizgesi

Sistem içinde dolaşan veri üzerindeki tüm
işlemlerin tanımlanması sistem akış çizgeleriyle
sağlanır.
Girdinin
sisteme
nereden
girdiğini,
nasıl
işlendiğini, nasıl denetlendiğini ve bir çıktı olarak
sistemi nasıl terk ettiğini gösterir.
35

36. Program Akış Çizgesi

Sistem akış çizgesindeki her bir adımın ayrıntılı
analizini içermektedir.
Mantık çizgesi olarak da adlandırılır
36

37. Sistem Akış ve Program Akış Çizgelerinin Sembolleri

37

38. Sistem Akış ve Program Akış Çizgelerinin Sembolleri

38

39. Sistem Akış ve Program Akış Çizgelerinin Sembolleri

39

40. İki Sayının Çarpımına İlişkin Akış Çizgesi

40

41. Belge Akış Çizgesi

Belge akış çizgeleri, değişik formların belgelerin
veya raporların, kişiler veya bölümler arasında
ne şekilde hareket ettiklerini gösterir.
41

42. Belge Akış Çizgesi

42

43. Belge Akış Çizgesi

43

44. Malzeme Kabulü İçin Belge Akış Çizgesi

44

45. Veri Akış Çizgesi

Verilerin sistem içinde akışını gösterir.
Herhangi
anlaşılması
anahtardır.
bir
ve
karmaşıklıktaki
işletilmesi
için
sistemin
başlıca
45

46. Veri Akış Çizgesi Sembolleri

46

47. Veri Akış Çizgesi: Süreç Bölümlemesi

47

48. Karar Tabloları

Karar tabloları işletmenin geçmişte veya
mevcut durumunda değişik koşullara bağlı nasıl
davrandığını göstermektedir
48

49. Sipariş Süreci İçin Karar Tablosu

Sipariş
Tablosu
Süreci
İçin
Karar
49

50. Sistem Yaklaşımı Çeşitleri

Katı (Hard) Sistem Düşüncesi
Yumuşak (Soft) Sistem Düşüncesi
50

51. Katı (Hard) Sistem Düşüncesi

Katı sistem düşüncesine göre problemin ne
olduğu belli ve açıktır.
Problemin doğasında bir bulanıklık yoktur.
Problem
kişiye,
topluma,
zamana
göre
değişiklik arz etmez.
Sadece hedefe odaklanmak gerekmektedir.
51

52. Katı (Hard) Sistem Düşüncesi

Organizasyonlar hedeflere ulaşmak için kurulan
ve bunun için çabalayan sosyal varlıklardır.
Katı Sistem Düşüncesi problemin ne olduğu
bilindiğinde nasıl çözüleceğini araştırır ve
araştırma sürecinde, hipotez testlerini ve diğer
kantitatif araçları kullanır
52

53. Katı (Hard) Sistem Düşüncesi

Katı Sistem Düşüncesinde araştırmacının dünya
görüşü, duyguları, yargıları, hisleri problem
durumunu etkilemez.
Örneğin bir araba, sahibi kendisinin kötü bir
araba
olduğunu
düşünse
bile
farklı
çalışmayacaktır.
53

54. Yumuşak Sistem Düşüncesi

Yumuşak Sistem Düşüncesinin temel kullanım
alanı, problemin tanımlanmasına ilişkin farklı
görüşlerin olduğu karmaşık durumların analiz
edilmesidir.
54

55. Yumuşak Sistem Düşüncesi

Sağlık sistemlerini nasıl iyileştiririz?
Afet planını nasıl yönetiriz?
Genç insanlar arasındaki evsizler hakkında ne
yapabiliriz?
Zihinsel anormalliği bulunan suçlular ne zaman
gözaltına alınmalıdır?
55

56. Yumuşak Sistem Düşüncesi

Katı Sistem Düşüncesinde araştırmacının dünya
görüşü, duyguları, yargıları, hisleri problem
durumunu etkilemez. (Araba Örneği)
Oysa bir organizasyonda bir yöneticinin çalışanı
hakkındaki
olumsuz
düşüncesi
çalışanın
performansını etkileme yeteneğine sahiptir.
56

57. Yumuşak Sistem Düşüncesi

Yumuşak Sistem Düşüncesi gerçekliğin değişik
algılamaları olduğunu ve bunların araştırmacıya
sorunlarla ilgilenmede yardım edebileceğini
kabul etmektedir.
57

58. Katı-Yumuşak Sistem Düşüncesi

Böylece Katı sistem düşüncesinde problemin ne
olduğu bilindiği varsayıldığından problemin
nasıl çözülebileceğini araştırmaktadır.
Yumuşak Sistem Düşüncesi ise problemin ne
olduğunun bazen bilinmediğini veya kişiden
kişiye değişiklik gösterdiğini kabul etmekte ve
bu nedenle öncelikle problemin ne olduğunu
araştırmakla işe başlamaktadır.
58

59. Katı-Yumuşak Sistem Düşüncesi

59

60. Kritik Sistem Sezgiseli

Sağlık sistemlerinin planlanması,
Şehir ve bölge planlaması,
Enerji ve ulaşım planlaması,
Cezaevi servisi desteğinin arttırılması gibi
alanlarda geniş kullanım alanına sahiptir
60