Jeoloji biliminin tarihsel gelisimi

1.

JEOLOJI
BILIMININ
TARIHSEL
GELISIMI
Prof. Dr. Erdinç Yigitbas
http://www.erdincyigitbas.com
http://twitter.com/eyigitbas
[email protected]
I.GİRİŞ;
ESKİ YUNAN, ÇİN ve HİNDİSTAN’da BİLİM

2.

BAZI YARARLI KAYNAKLAR
Ronan, C.A., (1983) Science: its history & development among
Word cultures. İhsanoğlu, E. & Günergün, F. (2003) çevirisi; Bilimin
tarihi – Dünya kültürlerinde bilimin tarihi ve gelişmesi. Tubitak
Akademik Dizi, 611s.
Oldroyd , D., (1996), Thinking about the Earth: A History of ideas in
Geology. Tansel, Ü. (2004) çevirisi; İnsan düşüncesinde Yerküre:
Yerb,ilim’e Tarihsel Bir Bakış. TUBITAKL Popüler Bilim Kitapları,
186, 563s.
Yıldırım, C., (1994) Bilim Tarihi, Remzi Kitabevi, 274s.
Stelof, R. (1996) Charles Darwin - And the Evolution Revolution.
Oxford University Press. Kalınyazgan, İ., (2000) çevirisi; Charles
Darwin – Evrim Devrimi, Tubitak Popüler Bilim Kitapları, 137s.

3.

BAZI YARARLI KAYNAKLAR
Morehead, A., (1969) Darwin and the Beagle. Arık, N., (2003)
çevirisi; Darwin ve Beagle Serüveni, Tubitak Popüler Bilim Kitapları,
237s.
Gould, J. S., (1977) Ever since Darwin – Reflections in Natural
History. American Museum of Natural History. Temürcü, C. , (2005)
çevirisi; Darwin ve sonrası – doğa tarihi üzerine düşünceler, Tubitak
Popüler Bilim Kitapları, 313s.
Şengör, A.M.C., (2004) Yaşamın Evrimi Fikrinin Darwin Döneminin
Sonuna Kadarki Kısa Tarihi, İTÜ Yayınevi, 187s.
Koyre, A., (1973) Etudes d’histoire de la pensée scientifique.
Editions Gallimard. Dinçer, K. (2000) çevirisi; Bilim Tarihi Yazıları,
Tubitak Popüler Bilim Kitapları, 277s.
Diamond, J., (1997) Guns, Germs, and Steel – The Fates of Human
Societies. İnce, Ü., (2001) çevirisi; Tüfek, Mikrop ve Çelik – İnsan
Topluluklarının Yazgıları, Tubitak Popüler Bilim Kitapları, 610s.

4.

1.GİRİŞ

5.

• Bilgisizlikle savaş ancak doğa hakkındaki
bilgileri arttırmakla mümkündür.

6.

•Tarih kitapları
insanın bilimdeki
başarılarını anlatmak
yerine insanın diğer
insanlara egemen
olma mücadelesini
«siyasi tarihi»
anlatmaktadırlar.

7.

• Bilim, insanın kendinin de içinde yaşadığı
Dünya’ya olan merakından ve yaşamsal
ihtiyaçlarından kaynaklanır ve belki de bu nedenle
Dünya üzerindeki bütün uygarlıklarda ortaya
çıkmıştır.

8.

• Bilimin tarihsel gelişiminde bugünkü modern insan için
alışılmışın dışında ve hatta bazan acayip görünen o
dönemin kültür ve inançlarının çok önemli tesirleri
vardır. Bu yüzden bilimde tarihsel gelişimi anlayabilmek
için bugünkü kültür ve inançlarımızdan bir an için
sıyrılmamız gerekebilir.

9.

•Matbaanın bulunuşu: 1425
•Matbaanın Osmanlı’da kurulması: 1726;
•Vankulu Lügatı: 1729
• Bilimin tarihsel gelişiminde dönemin kültür ve inançlarının
çok önemli tesirleri vardır.

10.

• Bilim; gerçekleri basit olarak bir araya
getirmek değildir.
• Bilim; gerçekler arasında kurulan mantık
ilişkilerinden meydana gelen ve bir varsayım
veya bir teori ortaya koymaya imkan veren bir
sistemdir.

11.

• Bazan bu teoriler paradigma olarak
adlandırılabilir ve kendileri de zamanla bir
diğer paradigma etkisiyle değişebilir - yok
olabilir.
• Bilim yapmak için;
(ve nihayet, var olan paradigmayı yıkıp yenisini yaratabilmek için)
canlı ve yaratıcı bir hayal gücü
gereklidir.

12.

Sağda; Tibet Ruh Kapanı:
Gökyüzünden gelecek kötü
ruhlardan korunmak amacıyla
evlerin çatılarına konuyor.
Bugünkü paratonere benziyor..
Solda; Yağmur duası. Yağmur –
ürün ilişkisi

13.

• Tarih öncesi çağlarda bu hayal gücü büyü’yü
doğurmuştur.
• Büyücü bir taraftan doğadan kaynaklanan
bilgilere sahipken diğer yandan tanrılara
ulaşabilme gücüne sahiptir.
• Bilim ile din arasında bu çağlarda çatışma
yoktur. Çünkü bu dönemlerde bilim doğaya ve
ruhlara dayanan açıklamaların bir karışımıydı...

14.

Jeolojinin tarihsel gelişimi…
YAZI
TAŞ D E VR İ
ESKİ
O R TA
YENİ
Avcılık - Toplayıcılık
Çakmaktaşlarının
Küçük
Yerleşik düzene geçiş
yontularak kesici yaşamsal araçTarımsal üretim
alet yapımı
gereç yapımı Hayvan evcilleştirme
MAD EN D EVR İ
Bakır D. – Tunç D. – Demir D.
Tekerleğin bulunuşu

15.

KIZILDENİZ, Hz. MUSA ve NUH TUFANI
•Musa Peygamber, MÖ XIII yy’da İsrailoğullarını
Firavun’dan kurtarır...
•Asası ile Kızıldeniz sularını yarmış, sonra tekrar kapatmış
•Gılgamış Destanının «Babil» anlatısına; MÖ3400’e kadar
giden bir «Tufan» öyküsü vardır...
•Tufan; kutsal kitaplara göre bir kavmi ya da tüm insanları
cezalandırmak üzere gönderilen büyük felakettir.
•Tevrat’ta, İncil’de ve Kuran’da da söz edilmektedir.
•Eduard Suess (1831-1914) Nuh Tufanı için; depremler ve
ardından gelen büyük bir tsunami açıklaması yapmıştır.

16.

ESKİ YUNAN;
Evreni büyü ve hurafeye başvurmadan ilk açıklayan,
(sürekli) fikir üreten, (sağlam) açıklamalar tasarlayan,
zayıf ve karanlık noktalarda «tanrı»lara başvurmayan
doğa filozofları yetişmiştir. Örnek;
«Evren’in temel yapı maddesi su’dur. Çünkü katı ve
buhar hale dönüşebiliyor...!» Milet’li Thales...

17.

ESKİ YUNAN;
•Milet’li Thales (MÖ:624-546), Yeryüzü bir ada gibi,
okyanusun üzerinde yüzmektedir. Sarsıntılar (depremler) bu
yüzden oluşur...!
•Anaksimandros (MÖ 611-547) Peki su (okyanus) neyin
üzerinde duruyor?
Yerküre diğer bütün cisimlerden eşit uzaklıkta,
boşlukta durmaktadır...!
Yeryüzü engebelidir ama bir bütün olarak düz
varsayılabilir. Dünya davul biçimindedir. Öteki yüzünde de
insanlar yaşıyor olabilir...!
Evren, «apeiron» denilen (uçsuz bucaksız-sonsuz) bir alt katmanın
üzerinde bulunmaktadır.
«Bir şey; kendisi açıklanmaya muhtaç başka bir şeyle
açıklanamaz»

18.

ESKİ YUNAN;
• Anaksimenes, Hekataeos, Pithagoras, ...
•Parmenides, Hangi yönde ilerlenirse ilerlensin nitelikleri
hep aynı kalan tek cisim «küre»dir. Evren bir «varlık
küresi»dir.
•Herakleitos (MÖ540-480) Evren’in temel yapı maddesi
«ateş»tir. Burada «ateş» bir madde değil, «enerji»dir.
•Sokrates (MÖ469-399) (eşi;Ksantippe);Yüksek ahlaki
değerler ve «gerçek sevgisi»... Sofist öğretmenlerle
çatışma, diyalektik (/çürütme)

19.

ESKİ YUNAN;
• Herodotos (MÖ484-425) Nil nehri de tıpkı Kızıldeniz
gibi bir deniz idi. Sürekli taşıdığı taş ve toprak ile dolmuştur.
Önündeki «delta» da taşınan kaya kırıntılarının eseridir.
Kızıldeniz de bu kadar kırıntı taşısaydı bir nehir haline
gelirdi...
Nil Nehri ile Kızıldeniz bir kanalla birleştirilse,
Kızıldeniz bile 20.000 yıl içinde bir nehre dönüşür...
•Strabon (MÖ63-MS21) Amasyalı... Geographica (XVII cilt).
Kıyıdan uzakta deniz kabuklarının varlığı,
Tsunami benzetmesi,
Mısır piramitlerindeki Nummulites fosilleri
pirinç benzetmesi...

20.

ESKİ YUNAN;
Hippokrates, Platon, Aristoteles, Öklides (Euclid),
Arkhimedes,
Batlamyus (Ptolemaus MS 85-165 - Geographike Syntaxis)
Aristoteles (MÖ 384-322) Yunan biliminin en önemli
karakteri, Platon’un öğrencisi, 3yıl Assos’ta yaşadı,
Büyük İskender’in hocası, ...
•Evren sınırlı bir küredir
•Yer bu kürenin merkezindedir (Sınırlı olmasa bir merkezi olmazdı)
•Yer hareketsizdir. Küre şeklindedir.
•Yıldızlar dairesel yörüngeler üzerinde hareket
ederler
•Her şeyin kendi doğal yeri vardır. Katı cisimler: yerin merkezi,
Su: yeryüzü, Hava yerin çevresi, Ateş: başımızın üstündeki bir küre

21.

ESKİ YUNAN;
Eratosthenes (MÖ 275-194) İskenderiye kitaplığında
görevliydi, Yerkürenin gerçek büyüklüğünü %2 hata ile
hesaplayabildi...
Nil Nehri üzerinde Syênê (Aswan) ‘da yılın en uzun gününde
güneş tam tepede, İskenderiye’de ise dairenin 1/50’si kadar
sapma gösteriyor. Aswan İskenderiye arası 5000 stadia
olduğuna göre; 1/50 daire 50.000stadia eder. 1Stadia 157m
olduğuna göre;
157X5000X50=39.250.000m
39.250km olarak hesapladı.
Bugün bilinen meridyenel çevre; 40.007km.dir.

22.

ESKİ ÇİN’de;
•Haritalamada ızgaralama sistemi (MS100), ilk
kabartma haritaları,
•Chu Hsi XI.yy; «Dağlar, bir zamanlar suyun altında
kalmış olan topraklardan yükselmiştir»
•Fosiller canlı varlıkların kalıntılarıdır: MÖ I.yy
•Bitki ve hayvan fosilleri, MS III.yy fosilleşmiş çam
ağaçları, ...
•Spirifer – Kuş fosili ? , «Taş balıklar»
•Madenlerin sınıflanması; sertlik, renk, tat, vb...
•Metallerin ergime ısısının farklılığı
•Minerallerin ilaç olarak kullanılması
•Mihenk taşı kullanımı, .....

23.

ESKİ ÇİN’de;
• Bitkilerin üzerinde yetiştiği kayalarla ilişkisi
• Bütün yer sarsıntılarının kaydı tutulmuş
• Tarihteki en büyük depremlerden biri; MS1303;
800.000 insan ölümü
• En eski sismografın yapılması

24.

ESKİ HİNDİSTAN’da
Animistik bir din olarak
Hinduizm ve Budizm
(Nirvanaya ulaşmak)
etkisinde
Astronomi, matematik,
kimya, fizik, biyoloji ve tıp
alanında bazı gelişmeler
Şekil. MÖIV.yy’dan beri ayakta duran
Delhi’deki demir sütun. Tesadüfen mi
yoksa ileri bir metalurji ürünü mü
olduğu bilinmiyor.