Муса Джалиль (1906-1944)

1.

Муса Джалиль
(1906-1944)

2.

Яшь вакыты.
• балалар яше.
• 1906 елның 15 февралендә
Оренбург өлкәсенең Мостафин
авылында күп балалы гаиләдә (6
бала) туган. Әти-әниләр: Рәхимә
һәм Мостафа Җәлиловлар. Ул
кечкенә чакта ук гаилә губерна
үзәгенә (Оренбург шәһәре) күчеп
килә, анда әнисе Хөсәения
мәдрәсәсенә укырга китә.
Мәктәп елларында ук Җәлил
җырлау, дөньяви әдәбият һәм
рәсем ясау белән кызыксына. Ул
үсмер чагында комсомол сафына
керә, башка балаларны да актив
рәвештә укырга чакыра. Ул
вакытта аның беренче
шигырьләре барлыкка килә
башлады, ул вакытта әле
патриотик шигырьләр дә бар.

3.

Иҗади юл
Тиздән Муса Җәлил татар-башкорт бюросының
ВЛКСМ Үзәк комитеты әгъзасы итеп сайлана. Бу аңа
Мәскәүгә бару һәм дәүләт университетына укырга
керү мөмкинлеге бирде. Шулай итеп, 1927 елда Муса
МДУның этнология факультетында (соңрак аны
язучылар дип үзгәртәләр) студенты була, бүлек
әдәбиятны сайлый.Югары уку йортында укыганда ул
үзенең матур шигырьләрен туган телендә язган,
аларны әдәби кичәләрдә тәрҗемә иткән һәм укыган.
Муса лирикасы уңыш казанды.1931 елда Җәлил
МДУны тәмамлау турында диплом ала һәм Казанга
җибәрелә. ВЛКСМ үк каршында татар балалар
журналлары нәшер ителә, Муса аларда мөхәррир
булып эшли.1932 елда Муса Надеждинск шәһәренә
китә (хәзер ул Серов дип атала). Анда ул үҗәт һәм
яңа әсәрләре өстендә күп эшләде. Аның поэмасына
танылган композитор Җиһанов «Илдар» һәм «Алтын
чәч»операларын иҗат иткән.1933 елда Җәлил
башкалага кайта, анда «Коммунист» татар газетасы
чыга һәм ул анда әдәби бүлекне җитәкли. Монда ул
күп кенә танылган совет шагыйрьләре – Жаров,
Светлов, Безыменский белән танышкан һәм
дуслашкан.1939-1941 елларда Татарстан Язучылар
берлегендә җаваплы секретарь булып эшли, шулай
ук татар опера театрында әдәби бүлек белән
җитәкчелек итә.

4.

Сугышка киту
• Шагыйрьгә буш минутлар
коела икән, ул шигырьләр яза.
Иң катлаулы фронт
көннәрендә шундый искиткеч
лирик әсәрләр туды: » Кызның
үлеме «һәм "күз яшьләре"»;
"Саубуллаш, минем акыллы
"һәм «эз". Муса Җәлил: "мин
әлегә фронт лирикасын язам.
Ә зур әйберләрне җиңүдән
соң эшләячәкмен, әгәр дә
булам

5.

Пленга алу
• 1942 елның июнендә, башка
офицерлар һәм солдатлар белән
әйләнүдән чыгып, Муса Гитлер
әйләнешенә эләгә һәм күкрәгенә авыр
яралана. Ул аңсыз гына була һәм алман
әсиренә эләгә. Совет Армиясендә
Җәлил шул мизгелдән хәбәрсез
Тик аларны фронтка җибәргәч, Гомель астына алар немецларга каршы югалган дип санала, ә чынлыкта аның
немец төрмәләре һәм лагерьлары
үз коралларын җәелдереп, белорус партизан отрядларына
буйлап озын йөрүе башлана.Муса үз
кушалар.Соңыннан немецлар Муса Җәлилне мәдәни-агарту эшләре
Ватанына хәтта биредә дә, Шпандау,
өчен җаваплы итеп билгеләделәр. Аңа лагерьлардан йөрергә туры
Моабит, Плетцензее фашист
килә. Форсаттан файдаланып, ул барлык яңа һәм яңа кешеләрне
лагерьларында да файдалы булырга
тели. Ул Польшада Радом астында
яшерен оешмага вербовал. Ул хәтта Бушманов н. с. җитәкчелегендә
лагерьда яшерен оешма
Берлинның подпольщиклары белән элемтә урнаштыра алды.1943
булдырган.Муса ҖәлилСталинград
елның җәй азагында подпольщиклар күп кенә тоткыннарның качуын
янында җиңелгәч, фашистлар совет
әзерләгән. Тик хыянәтче табылган, кемдер яшерен оешманың
хәрби әсирләреннән һәм рус
ниятләрен биргән. Немецлар Җәлилне кулга ала. Ул шунда ук киев
милләтеннән Легион төзү турында
кнәзе Владимир святославичның Киев халкын чукындырган гына
уйлана. Әсирләр легионерда
катнашырга ризалык бирә.
түгел, озак та үтмичә, үзе ислам кабул иткәнлеге билгеле. Казан
Берлин төрмәсендә гильотинадагы Плетцензее уза.

6.

Язган эсэрлэр
• Муса Җәлилнең кыскача биографиясендә ул язган һәм бастырган беренче
шигырьләрне искә алырга кирәк. Шагыйрьнең беренче сакланган әсәре 13 яшендә
язылган иде һәм ул «бәхет», ягъни «бәхет»дип атала иде. Ул газетада басылган иде.
Соңыннан Муса үз әсәрләре аша башкарылган иң мөһим эшләр һәм аның
тормышында булган вакыйгалар турында сөйләде.
• 1925 елда шигъри җыентык чыга, анда аның поэмалары һәм шигырьләре
уртаклаша. Гражданнар революциясеннән соң Муса поэмалар, шигырьләр иҗат итә
башлый. Аның иле белән булган хәлләр аңа нык йогынты ясады.
• Шагыйрь социализмга ышанганга күрә, аның турында әсәрләр язган. Моннан тыш,
ул комсомол темасына багышланган күп кенә әсәрләр иҗат иткән. Шулай ук ул 1941
елда опера өчен 4 либретто яза һәм шигырьләр һәм поэмалар белән берничә
җыентык бастыра.
• Сугыш елларында, әсирлектә калып, Муса Җәлил язуын дәвам итә. 2 блокнотта
язылган 93 шигырь берләштерелде

7.

• Муса Җәлилгә Һәйкәл. Татар
шагыйрен чыбыклы чыбык белән
бизәлгән сурәтли... Ул үлгәннән соң
СССР Герое исемен ала. Фашистлар
әсирлегендә үлгән. Һәйкәл 1966
елда ук куелган.