"Navoiyazot" aj kaustik soda sexi ikkilamchi mahsulotlari asosida kalsiy xloratini olishning texnologiyasi

1.

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
NAVOIY KON-METALLURGIYA KOMBINATI
NAVOIY DAVLAT KONCHILIK VA TEXNOLOGIYALAR UNIVERSITETI
KIMYO-METALLURGIYA FAKULTETI
“NAVOIYAZOT” AJ KAUSTIK SODA SEXI IKKILAMCHI MAHSULOTLARI
(XLORID KISLOTA, NATRIY GIPOXLORID VA KALSIY GIDROKSIDI)
ASOSIDA KALSIY XLORATINI OLISHNING TEXNOLOGIYASI”
Magistrant:
Ilmiy rahbar:
Hamidova Gavhar
PhD., dots. Xudoyberdiyev F.I.
Navoiy – 2023

2.

MAVZUNING DOLZARBLIGI
Dunyo aholisi so`ngi yillarda tez sur`atda o`sib bormoqda. Bu
esa oziq-ovqat hamda qishloq xo`jalik mahsulotlariga bo`lgan
ehtiyojni oshirmoqda va oziq-ovqat hamda qishloq xo`jalik
mahsulotlari sifatini, miqdorini oshirishni talab qiladi. Qishloq
xo`jalik mahsulotlaridan asosiylaridan biri bu – paxta tolasidir.
Paxtani sifati va miqdorini oshirish uchun defoliantlardan
foydalanishni taqozo qiladi. Bizda hozirgi kunda Mg(ClO3)2 li
defoliantlardan foydalaniladi. Lekin bu defoliantning asosiy
xomashyosi bo`lgan bishafit moddasi o`zimizda mavjud emas
chet davlatlardan dollir hisobiga ketiriladi. Bu esa tannarxini
oshib ketishiga sabab bo`ladi. Shuning uchun bizda magniy
o`rniga kalsiydan foydalanish 2bizda katta qiziqish uyg`otdi.
26.06.2023
2

3.

TADQIQOTNING MAQSAD VA
VAZIFALARI
soda sanoati ikkilamchi mahsulotlari natriy gipoxloriti va
kalsiy xloridning xossalari va ko‘lamini o‘rganish;
natriy gipoxloriti va kalsiy xloridning tarkibi kimyoviy va
fizik-kimyoviy usullar yordamida o‘rganish;
natriy gipoxloriti va kalsiy xloridning suv bilan 2 va 3
komponentli sistemalarining eruvchanlik diagrammalarini
keng harorat va konsentratsiyalarda o‘rganish;
natriy gipoxloriti va kalsiy xloridi asosida kalsiy
gipoxlorit-xloratlarni
sintez
qilish
jarayoni
va
texnologiyasini ishlab chiqish.
3

4.

Kalsiy xloratni konversiya usulida va eruvchanlik
diagrammasi asosida olishni o`rgandik. Ikki
komponentli sistema eruvchanligini o`rganishda
dastlab
ikki
komponentli
sistemalarni
konsentratsiyaning
o`zgarishi
bilan
qanday
o`zgarishlar bo`lganini yoki bo`lishi mumkinligini
aniqlash, ya`ni eritma tarkibida yangi moddalar hosil
bo`lishi yoki bo`lmasligi, hosil bo`lsa bu moddalar
hosil bo`lish muhiti, kansentratsiyasi va haroratini
aniqlashdan iborat.
4

5.

Eruvchanlikni o`rganishda
qo`llaniladigan laboratoriya
qurilmasi.
1-Dyuar, 2-mufta, 3-probirka,
4-termometr, 5-aralshtirgich,
6-aniqlanadigan modda,
7-sovituvchi suyuqlik

6.

NаClО- H2О sistemasining
eruvchanlik diagrammasi
NаClО- H2О sistemasining
eruvchanlik diagrammasi
№
26.06.2023
Суюқ фазанинг
таркиби,%
NаClО
H2O
Кристалланиш
ҳарорати, оС
Қаттиқ фаза
1.
2.
-
100
0
Муз
2,5
97,5
-1,5
Муз
3.
6,3
73,7
-4,0
Муз
4.
11,2
88,8
-7,5
Муз
5.
15,3
84,7
-12,3
Муз
6.
18,0
82,0
-14,8
Муз
7.
19,2
80,8
-16,5
Муз+ NаClО·5H2О
8.
21,1
78,9
-10,1
NаClО·5H2О
9.
23,5
76,5
-5,3
NаClО·5H2О
10.
25,3
74,7
-1,8
NаClО·5H2О
11.
26,2
73,8
1,1
NаClО·5H2О
12.
31,9
68,1
7,5
NаClО·5H2О
39,4
60,6
17,5
NаClО·5H2О
13.
45,5
54,5
23,7
NаClО·5H2О+
NаClО·2,5H2О
14.
52,2
47,8
43,6
NаClО·2,5H2О
15.
62,7
37,3
57,6
NаClО·2,5H2О+NаClО
16.
64,2
35,8
68,8
NаClО6

7.

СаСl2-H2O sistemasining
eruvchanlik diagrammasi
26.06.2023
№
Суюқ фазанинг
таркиби,%
Кристаллан
иш
ҳарорати, оС
Қаттиқ фаза
1.
CaCl2
-
H2O
100
0
муз
2.
3,8
96,2
-5,9
муз
3.
8,1
91,9
-10,7
муз
4.
11,9
88,1
-16,2
муз
5.
15,7
84,3
-22,3
муз
6.
20,4
79,6
-31,2
муз
7.
24,5
85,5
-40,1
муз
8.
27,3
82,7
-47,2
муз
9.
30,5
70,1
-55
Муз+ СаCl2·6H2О
10.
31,4
68,6
-34,9
СаCl2·6H2О
11.
32,8
67,2
-26,2
СаCl2·6H2О
12.
35,2
64,8
-13,1
СаCl2·6H2О
13.
43,1
56,9
13,7
СаCl2·6H2О
14.
50,1
49,9
31,2
СаCl2·6H2О+
СаCl2·4H2О
15.
52,3
47,7
38,8
СаCl2·4H2О
16.
56,6
43,4
45,3
СаCl2·4H2О+
СаCl2·2H2О
17.
58,0
42,0
57,8
СаCl2·2H2О
7

8.

№
NaClO-CaCl2-H2O sistemasining
eruvchanlik diagrammasi
Суюқ фазанингтаркиби,%
Кристаллани
шҳарорати, оС
Қаттиқ фаза
NаClО
СаCl2
H2O
1.
2.
19,2
17,8
8,2
80,8
74,0
-16,5
-19,2
3.
17,2
14,8
68,0
-22,0
4.
5.
6.
13,8
9,3
7,8
18,8
27,5
36,8
67,4
63,2
55,4
-8,0
6,2
13,6
7.
8,2
43,7
48,1
16,0
8.
4,0
44,00
52,0
18,5
NаClО·5H2О+ NаClО·2,5H2О
9.
-
45,5
54,5
24,5
NаClО·5H2О+ NаClО·2,5H2О
10.
11.
8,3
9,7
47,4
57,2
44,3
33,1
22,8
37,1
NаClО·2,5H2О+Ca(ClO3)2
NаClО·2,5H2О+Ca(ClO3)2
12.
12,0
60,0
28,0
44,9
NаClО·2,5H2О+
NаClО+Ca(ClO3)2
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
8,0
3,9
10,5
11,3
17,3
23,5
60,9
61,5
62,3
66,7
72,4
15,1
11,9
16,3
23,8
28,7
34,5
31,1
34,6
37,7
22,8
16,3
67,6
64,6
60,9
55,5
50,5
44,4
47,6
50,8
57,5
53,6
60,8
-36,8
-48,0
1,2
19,0
32,0
36,5
NаClО·2,5H2О+ NаClО
NаClО·2,5H2О+ NаClО
NаClО·2,5H2О+ NаClО
NаClО+Ca(ClO3)2
NаClО+Ca(ClO3)2
Лёд+Ca(ClO3)2
Лёд+NaCl+Ca(ClO3)2
NaCl+Ca(ClO3)2
NaCl+Ca(ClO3)2
NaCl+Ca(ClO3)2
NaCl+Ca(ClO3)2
20,7
20,8
21,1
Лёд+ NаClО·5H2О
Лёд+ NаClО·5H2О
Лёд+
NаClО·5H2О+Ca(ClO3)2
NаClО·5H2О+Ca(ClO3)2
NаClО·5H2О+Ca(ClO3)2
NаClО·5H2О+Ca(ClO3)2
NаClО·5H2О+
NаClО·2,5H2О+Ca(ClO3)2
8

9.

Natriy gipoxlorid va kalsiy xloridni konversiya qilib xlorat
kalsiy olishning fizik-kimyoviy usullari.
• Ushbu dissertatsiyada dastlabki olingan natijalar asosida kalsiy
xloridi suyuqligi bilan natriy gipoxloritini konversiya jarayoni
o‘tkazish bo‘yicha qilingan ilmiy tadqiqot ishlar keltirilgan.
• Ushbu tajriba quyidagicha amalga oshirildi, dastlab uch og‘izli
sig‘imi 250 sm3 bo‘lgan kolba ichiga aralashtirgich va sensorli
termoboshqaruv bilan ta’minlangan kolbaga 100g kalsiy xlorid
aralashmasi va ekvivalent miqdordagi natriy gipoxlorit solindi.
• Ma’lum harorat ushlovchi termostatga kolba solindi va intensiv
aralashtirildi. Ma’lum vaqt oralig‘ida suyuq va qattiq fazalarga
ajratildi va tegishli kimyoviy analizlar olib borildi.
• Bug‘ suv miqdori dastlabki aralashmali kolba va ma’lum vaqt
o‘tgandan keyingi kolba og‘irligi farqi, hamda konversiya va
bug‘latish jarayonidagi umumiy balans tenglama orqali topildi. 9

10.

Bunda quyidagi kimyoviy reaksiyalar borishini
ko‘rsatdi:
CaCl2+2NaClO= Ca(ClO)2+2NaCl
Unda kalsiy gipoxloriti hosil bo‘lishi va hosil
bo‘lgan maxsulotni filtrlab, eritmasini 75-800C 40-50
daqiqa qizdirish yo‘li bilan kalsiy xlorat olindi.
3Ca(ClO)2→ Ca(ClO3)2+CaCl2
10

11.

Kalsiy xloratni olishning texnologik sxemasi
26.06.2023
1,3-saqlovchi idish;
2,4,9- bir me’yorda
dozalab beruvchi
qurilma;
5-Reaktorbug`latuvchi-kristall
holatga o`tkazuvchi;
6-klapan,
7- markazdan
qochma kuch orqali
ishlovchi nasos;
8-oraliq idish;
10-sentrifuga;
11-bunker;
12-issiqlik
almashtirgich
11

12.

XULOSA
“Navoiyazot” AJ kaustik soda sexining ikkilamchi maxsuloti natriy
gipoxloridining kimyoviy, fizik-kimyoviy xossalari (eruvchanligi -100C
20.6% natriy gipoxlorid suvda erisa temperatura ortishi bilan bu ko‘rsatgich
ham ortib boradi 64.5%) ; pH=10-11, zichligi 1% eritmada 1005.3g/l bo‘lsa,
22% li eritmada 1161.4g/l; suvli eritmalarning kristallanish harorati -18.50C ,
eritmada xlor ionining yo‘qolishi o‘rganildi;
O‘rganilgan natriy gipoxlorit va kalsiy xlorid asosida kalsiy xloratiga
aylantirish jarayoning pH=7 ga, haroratga (50-950C) bog‘liqligi va olish
texnologiyasi ishlab chiqildi;
Kalsiy xlorat tarkibi, xossalari va olinish usullari, hamda ishlatilish soxalari
o‘rganildi;
Kalsiy xloratni defoliant sifatida foydalanish uchun mos kelishi o‘rganildi;
Tarkibida kalsiy xloratini ishlab chiqarish texnologiyasi tavsiya etildi va
1tonna ishlab chiqarishning moddiy balansi tuzildi, hamda olingan
defoliantlarning fizik-kimyoviy xossalari o‘rganildi.
12

13.

E’TIBORINGIZ
UCHUN
RAHMAT !