Poznawcze podejście w psychologii społecznej – schematy i ich wpływ na percepcję społeczną

1.

Poznawcze podejście w psychologii społecznej
– schematy i ich wpływ na percepcję społeczną

2.

„Składniki” poznania społecznego
Poznanie społeczne
“proces myślenia o sobie i o innych” (Kenrick i in., 2003)
“sposób w jaki ludzie myślą o sobie samych i o świecie
społecznym, a dokładniej jak selekcjonują, interpretują
zapamiętują i wykorzystują informację społeczną w
wydawaniu sądów i podejmowaniu decyzji dotyczących świata
społecznego” (Aronson i in., 1995)

3.

„Składniki” poznania społecznego
JĘZYK
(hierarchia znaczeń zachowania)
PAMIĘĆ
MOTYWY
SCHEMATY
PERCEPCJA
UWAGA
PRZETWARZANIE

4.

„Składniki” poznania społecznego
PERCEPCJA
MODUŁY PERCEPCYJNE (Neisser):
Spostrzeganie / działanie bezpośrednie
Spostrzeganie / wrażliwość interpersonalna
Reprezentacja / rozpoznanie
MODUŁY PERCEPCYJNE - odmienności:
zróżnicowany typ informacji bazalnej
zróżnicowanie określeń affordances
odmienny rozwój i sposób uczenia się
odmienna podstawa anatomiczna

5.

Werbalne i niewerbalne źródła
informacji społecznych
- Trójkąt semantyczny (Richards i Ogden; symbol – myśl – obiekt oznaczany) a nieporozumienia
komunikacyjne;
- Bogactwo znaczeń w wielokanałowej komunikacji niewerbalnej (mimika, pantomimika,
chronemika, artefakty, haptyka, okulezja, ...)
- Uniwersalność ekspresji i zdolności dekodowania emocji podstawowych (Ekman i Friesen) i
pomieszanie afektów;
- Kulturowe aspekty dekodowania i nadawania informacji niewerbalnych (reguły ujawniania,
emblematy)

6.

7.

„Składniki” poznania społecznego
PERCEPCJA
DOWODY NEUROPSYCHOLOGICZNE
PROZOPAGNOZJA
Niezdolność rozpoznawania twarzy innych
ludzi (nawet swojej w lustrze)
Dlaczego?
NIE
Potrzeba większej precyzji w rozpoznawaniu
twarzy...
Rozróżnianie obiektów o
niewielkiej liczbie odmiennych
cech kryterialnych
por. detektory specyficznego wzorca w
percepcji wzrokowej, p. 20, 21 wg
Brodmana
zachowane
Aktywność
mózgu, zw. R
półkuli

8.

„Składniki” poznania społecznego
PERCEPCJA
Przeczuwam, że dostanę
kwiaty...
Wnioskowanie przez porównanie danych
aktualnych ze zakodowanymi informacjami ?
A może dużo
łatwiej...
Wzorzec aktywności w
reprezentacji konkretnej
czynności
Identyczny u wykonawcy i
obserwatora
Małpujące małpy Rizzolattiego,
Fogassiego i Gallesego
pod IV warstwą kory
IPL (inferior paretal lobule) –
dolny płacik ciemieniowy
IFG (inferior frontal gyrus) =
F5 (kora ruchowa)

9.

„Składniki” poznania społecznego
PERCEPCJA
„MIRROR NEURONS” POD LUPĄ Jak to
działa?
Wzrokowa rejestracja czy zrozumienie istoty czynności?
Neurony F5 reagują na sam dźwięk rozdzieranego papieru tak
jak w wypadku obserwacji osoby drącej papier
Słuchowo – wzrokowe neurony lustrzane
Czy przesłanki wystarczą?
Neurony F5 aktywne mimo ukrycia momentu sięgania i
chwytania jedzenia
A u ludzi?
Obserwacje chwytania
Wzrost aktywności zakończeń nerwowych w
mięśniach analogicznych do obserwowanego

10.

„Składniki” poznania społecznego
PERCEPCJA
„MIRROR NEURONS” POD LUPĄ Jak to
działa?
„Współczuję Ci” bez blagi...
Rozumowanie logiczne na
podstawie informacji
zmysłowych
Rzutowanie informacji na
struktury ruchowe
„Czuję to samo, co Ty”
WSTRĘT i BÓL (Singer i in., Rizzolatti i in.)
Pobudzenie przedniej części
wyspy przy odczuwaniu i
oglądaniu wstrętu
Pobudzenie przedniej wyspy
i przedniego zakrętu
obręczy przy odczuwaniu i
oglądaniu bólu

11.

„Składniki” poznania społecznego
PERCEPCJA
Może trochę bardziej „psychologicznie”
Czy komuś mówi coś nazwisko J. Bruner?
- spostrzeganie a kategoryzacja („inferencyjne przejście od
wskazówek do tożsamości kategorialnej”)
- hierarchiczna organizacja kategorii (a dalej: sieci semantyczne)
- schematy jako zespoły kategorii i relacji między nimi
zbudowane wokół prototypu (por. Wojciszke, 2001)
- typy schematów: s. kategorii osób, s. atrybutywny (cech), s.
działań i zdarzeń społecznych (skrypt; Abelson i in., 1981)

12.

„Składniki” poznania społecznego
PERCEPCJA
Może trochę bardziej „psychologicznie”
Jaką wiedzę zawierają schematy schematy?
- wyabstrahowaną, uogólnioną;
- lepiej wykształcony schemat opiera się na bardziej
wyabstrahowanej z egzemplarzy wiedzy;
- rdzeniem schematu jest prototyp, tj. „najbardziej typowy
egzemplarz” (uśredniony obiekt schematu);
- im zachowanie jest bardziej typowym reprezentantem cechy,
tym silniej na jego podstawie wnioskuje się o cesze

13.

„Składniki” poznania społecznego
PERCEPCJA
Może trochę bardziej „psychologicznie”
Jak funkcjonują schematy?
- odmienny przedmiot i zakres (złożoność wewnętrzna)
- różny stopień adekwatności
- różny stopień dostępności (aktywizacja przedpercepcyjna i
„odbodźcowa”; prymowanie)
- różny stopień giętkości (możliwość modyfikowania kategorii i relacji
między nimi)
- schematy jako „filtry poznawcze”?
- schematy są odporne na zmiany? (perseweratywność schematu;
asymilacja i akomodacja; por. Piaget);
Schematy stanowią istotniejszą informację, gdy:
[1] Wysoka złożoność informacji na wejściu;
[2] Spadek jakości warunków przetwarzania, np. bezmyślność

14.

„Składniki” poznania społecznego
PERCEPCJA
Może trochę bardziej „psychologicznie”
Funkcje schematów:
(1) Podstawa kategoryzowania bodźców;
(2) Wskazówki co do działania (jak się zachować na pogrzebie?)
(3) Dyktują treść spostrzeżeń (uzupełniają luki).
Kiedy posługujemy się danym schematem? Po jego aktywizacji...
(znaczenie dostępności i adekwatności)
Co się dzieje, gdy informacje są niezgodne ze schematami?
Zjawisko wrogich mediów, efekt pierwszeństwa/świeżości, efekt
uporczywości, samospełniające się proroctwo, zmiana schematu (ale...;
asymilacja vs. akomodacja)

15.

TRYBY PRZETWARZANIA INFORMACJI
Automatyczne przetwarzanie informacji:
- bez intencji podmiotu;
- w odpowiedzi na pewne bodźce, ale bez intencji lub wbrew woli
podmiotu;
- bezwysiłkowe, szybkie, nie pochłania zasobów umysłu;
- poza świadomością podmiotu;
Kontrolowane przetwarzanie informacji:
- intencjonalne, dowolne;
- wysiłkowe, powolne;
- uświadamiane
Który „tryb”: motywacja + warunki przetwarzania

16.

Skąpiec poznawczy złapany
na gorącym uczynku...
czyli Ellen Langer
podpowiedź jak się
„wepchnąć” do kolejki...

17.

czyli Elizabeth Loftus i in. (1974) badania
nad pamięcią świadków naocznych

18.

SCHEMATY POZNAWCZE A PAMIĘĆ
Generalnie lepsze zapamiętywanie informacji zgodnych ze
schematami, ale: gdy możliwość głębszego przetwarzania –
sprzeczność danych tez może podnosić zapamiętywanie;
Konstruujący vs. reprodukcyjny tryb przetwarzania informacji
w pamięci (trafienia i fałszywe alarmy a typowość wydarzenia)
Efekt sprzeczności (reprodukcja) lub zgodności (konstruowanie), oba
rosną, gdy:
- rośnie stopień wykształcenia się schematu;
- wzrost obciążenia pamięci;
- wydłużony czas między zapamiętywaniem a odtwarzaniem;
- inne zadania umysłowe między zapamiętywaniem a
rozpoznawaniem
Błędy nadużycia schematów

19.

ZNACZENIE KONTEKSTU
POSTRZEGANIA
[1] WYRAZISTOŚĆ (zalety i wady lepszej zauważalności);
- otyłość, ekspozycja społeczna, defekty fizyczne podwyższaja
wyróżnialność
[2] KONTEKST
efekt asymilacji – przesunięcie oceny w kierunku informacji kontekstowej;
efekt kontrastu – odsunięcie oceny od informacji kontekstowej
Model włączania-wyłączania (Schwartz i Bless, 2007)
- przy wieloznaczności obiektu, ta sama informacja kontekstowa:
[a] e. asymilacji (jeśli informacja włączona w reprezentację obiektu);
[b] e. kontrastu (jeśli informacja wyłącza cześć reprezentacji obiektu lub
jest kryterium oceny)
np. wielkość różnicy między kontekstowymi obiektami a obiektem
ocenianym; kategoryzacja obiektu kont. i ocen.

20.

ZNACZENIE KONTEKSTU POSTRZEGANIA
[3] Informacja AFEKTYWNA (nastrój);
heurystyka „jak to czuję” (chyba, że nastrój zdyskredytowany)
[4] UCIELEŚNIENIE
- kategoryzacja twarzy „męskich” a trzymanie w ręku
twardej/miękkiej kuli;
- ocena ciepła człowieka a trzymanie w ręku kubka gorącej herbaty;
- ekspresja emocji a zapamiętywanie słów;
- postawa władcza;
- stanie na baczność, schylenie się, etc.
(por. badania M. Parzuchowskiego i zespołu)
** Znaczenie płynności przetwarzania (płynność a atrakcyjność)

21.

WYBRANE „SKOŚNOŚCI”
POSTRZEGANIA SPOŁECZNEGO
- podstawowy błąd atrybucji (Ross, 1977, ale początki już u Heidera
[1958]; inaczej: błąd korespondencji, odpowiedniości)
Modyfikatory:
- kultura (indywidualizm – kolektywizm; atomizm i
holizim; dzieci amerykańskie i Indian Hindu; por. Miller,
1984; Fletcher i Wald: FAE nie jest uniwersalny);
- zmiany rozwojowe (a. dyspozycyjne od końca
dzieciństwa);
- zaniedbywanie informacji o proporcji podstawowej;
- zanika przy konieczności uzasadnienia i korzystania z
wyinferowanej informacji;
- pojawia się również w sytuacji czytania o aktorze

22.

WYBRANE „SKOŚNOŚCI”
POSTRZEGANIA SPOŁECZNEGO
HEURYSTYKI (uproszczone sposoby wnioskowania)
- dostępności;
- zakotwiczenia i dopasowania;
- reprezentatywności (a informacja o proporcji podstawowej...);
- symulacji (dopasowanie sądu do wyobrażenia zdarzeń);
- generalizowanie z próby na populację;
- szacowanie współzmienności (korelacja pozorna);
- wykorzystywanie uczuć jako informacji („jak to czuję”);
a do tego bariera nadmiernej ufności (Aronson i in., 1995)

23.

WYBRANE „SKOŚNOŚCI”
POSTRZEGANIA SPOŁECZNEGO
- atrybucje w służbie ego i obronne (nawet poza jednostkowe Ja)
[1] nierealistyczny optymizm
[2] wiara w sprawiedliwy świat (Lerner)
- egotyzm atrybucyjny – tendencja do wyjaśniania własnych
zachowań w pochlebny dla siebie sposób;
- egocentryzm atrybucyjny – przecenianie własnego wkładu w jakiś
wynik osiągany wspólnie z innymi osobami (Ross i Sicoly, 1979)

24.

WYBRANE „SKOŚNOŚCI”
POSTRZEGANIA SPOŁECZNEGO
Asymetria pozytywno – negatywna (Czapiński, 1985, 1988)
Inklinacja pozytywna – skłonność do formułowania raczej
pozytywnych niz negatywnych ocen innych ludzi, siebie, obiektów
społecznych i świata w ogólności (oczekiwania; sprawność; niska
wartościowość)
Efekt negatywności – większy wpływ informacji negatywnych niż
pozytywnych na oceny globalne (fakty; moralność; silna wartościowość)
Ale także: efekt łagodności (wspaniałomyślności), złudzenie patetyczne (por. Mądrzycki)