Экономикалық зерттеулерде монографиялық және баланстық әдіс

1.

Экономикалық зерттеулерде монографиялық
және баланстық әдіс

2.

Зерттеудің монографиялық әдісі
Монографиялық әдіс-зерттелетін объектілердің барлық жиынтығынан
(шаруашылықтар, өнеркәсіптік кәсіпорындар, аудандар, салалар, ҒЗИ,
жобалау-конструкторлық ұйымдар) жеке бірліктердің шаруашылық қызметін
терең зерделеу және егжей-тегжейлі сипаттау. Монографиялық зерттеу жаппай
тексерумен немесе объектілердің (құбылыстардың) барлық жиынтығымен
байланысты ірі ғылыми мәселелерді әзірлеуді толықтырады және тереңдетеді.
Алдыңғы қатарлы шаруашылықтардың (кәсіпорындардың), бірлестіктер мен
аудандардың тәжірибесін жинақтау нақты шындықты тану құралы ғана емес,
сонымен қатар өндірісті ұйымдастыруды түбегейлі қайта құру құралы болып
табылады.

3.

Монографиялық зерттеулер материалдарын әзірлеудің
және талдаудың жұмыс тәсілдеріне:
- Кәсіпорын жұмысының қорытындыларымен алдын
ала танысу;
- Алынған деректерді талдамалық өңдеу;
- Талданатын деректерді аудан, облыс және т. б.
бойынша орта кезеңдердің жоспар көрсеткіштерімен
салыстыру ;
- Зерттеулерді әзірлеу нәтижелерін жинақтау, яғни
өндірісті жүргізудің прогрессивті әдістерін анықтау
және басқа шаруашылықтарда озық тәжірибені енгізу

4.

Ауыл шаруашылығында пайдаланылатын баланстың белгілері
Зерттеудің баланстық әдісі болжау мен жоспарлаудың барлық
сатыларында тепе-теңдікті қамтамасыз ету үшін, сондай-ақ экономикалық
көрсеткіштер арасындағы өзара байланысты анықтау үшін талдау кезінде
пайдаланылады. Бұл зерттеу әдісі материалдық, еңбек, қаржы
ресурстарын және оларды пайдалануды өзара байланыстыруға, ұдайы
өндіру процесінде олардың арасындағы тепе-теңдікті және өзара
байланысты анықтауға мүмкіндік береді.
Теңгерімдік әдіс негізгі қорлар мен жұмыс күшін пайдалануды зерттеуде,
кәсіпорынның, бірлестіктің және саланың қаржылық жағдайын (бар
болуы, айналым қаражатын және олардың пайда болу көздерін жұмсау,
дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысу) және т. б. талдау
кезінде кеңінен қолданылады.

5.

Екі жақты шот принципінде үйлестіру және теңгерімдеу - баланстық
әдістің негізі.
Тікелей шотты қабылдау баланстарды әзірлеу кезінде кеңінен
қолданылады. Мысалы, ауыл шаруашылығын өндіру құралдарына
қажеттілік өндіріс көлемі мен қабылданған нормаларға сүйене отырып
есептеледі. Ауыл шаруашылығы өнімдеріне қажеттілік ықтимал ресурстар
мен т. б. есепке ала отырып, жан басына шаққандағы тұтыну нормалары
негізінде айқындалады.
Өзара байланыстың баланстық коэффициенттерін қабылдаудың мәні
тәжірибені талдау негізінде күрделі құбылыстың жекелеген бөліктері
арасындағы өзара байланыстың ірілендірілген коэффициенттері
әзірленуде.

6.

Талдауда әртүрлі сапалы көрсеткіштердің көп саны
пайдаланылатындықтан, оларды топтау және жүйелеу қажет. Өзінің
мазмұны бойынша көрсеткіштер сандық және сапалық болып бөлінеді.
Сандық көрсеткіштер өнімді өндіру мен өткізу көлемін, оның құрылымын
және кәсіпорын жұмысының басқа да жақтарын сипаттайтын абсолюттік
және салыстырмалы шамаларды көрсету үшін пайдаланылады.
Сандық көрсеткіштер құндық және табиғи өлшеулерде де көрсетілуі
мүмкін. Мәселен, сатылған өнімнің көлемі теңгемен, ауыл шаруашылығы
өнімдерінің центнермен немесе тоннамен өндірісі, өндірістік
бағдарламаның орындалу пайызы (заттай немесе ақшалай мәнде) және т. б.
сандық көрсеткіштер болып табылады.

7.

Синтез дәрежесі бойынша талдауда пайдаланылатын көрсеткіштер
жалпылама, жеке және қосалқы немесе жанама болып бөлінеді.
Аналитикалық көрсеткіштер абсолюттік және салыстырмалы болып
бөлінеді.
Абсолюттік көрсеткіштер ақшалай және табиғи өлшеуіштерде
көрсетіледі.
Салыстырмалы көрсеткіштер қандай да бір екі абсолюттік
көрсеткіштердің арақатынасын көрсетеді. Олар пайызбен,
коэффициенттерде немесе индекстерде айқындалады.
Абсолюттік көрсеткіштер өз кезегінде заттай және құндық болып
бөлінеді.
Жоғарыда қарастырылатын көрсеткіштердің әрқайсысы бақылау мен
талдау үшін өзінің белгілі бір мәні мен өз мәні бар.

8.

Назарларыңызға рахмет!