Су қорының мәселелері, сумен қамтамасыз ету көздері

1.

«Гигиена және эпидемиология»
кафедрасы
Шымкент – 2022ж.

2.

ЖОСПАР
I. Кіріспе:
II. Негізгі бөлім:
1. Қазақстанның тұщы су қорлары
2. Судың сапасына қойылатын талаптар
3. Судың гигиеналық маңызы
4. Өндірістік ағынды суларды тазарту әдістері
III. Қорытынды:
IV. Пайдаланылған әдебиеттер:

3.

Қазақстанның тұщы су қорлары
Су біздің планетамыздың ең кең тарағаннысаны болып табылады.
Жердің бүкіл суқорының 0,3%-ы ғана тұщы су қорынқұрайды.
Қазақстанның Батыс бөлігі тұщы сукөзінен тапшылық көруде.
Әсіресе Ақтауда тұщы су көздері мүлдем жоқ, осыған орай
1963жылы теңіз суын тұщыландыруға арналған дистилляциялық
қондырғы орнатылған, ал 1973жылы сол қалада әлемде алғаш рет
атомдық тұщыландырғыш салынды.

4.

Судың сапасына қойылатын талаптар
Ауыз су ретінде қолданылатын су эпидемиологиялық және
радиоионды жағынан қауіпсіз және химиялық құрамы жағынан
зиянсыз болуы қажет.
Гидросфера – Жердің су қабаты, мұхиттардан, теңіздерден, өзен,
көлдерден, батпақтардан және жер асты суларынан тұрады. Жер
шарының ¾ бөлігін су алып жатыр. Жалпы су қорының 97,7 %
тұзды болып келеді.

5.

Судың физиологиялық маңызы
Қоршаған
ортаның
қалыпты
температурасында
және
ылғалдылығында ересек адамның тәуліктік су балансы 2,22,8л ді
құрайды. Адам ағзасы тәулігіне 1,5л ге жуық суды кіші дәрет
арқылы, 400-500 мл тері қабаты арқылы, 350-400 мл тыныс алу
кезінде, 100-150 мл нәжіс арқылы шығарады.

6.

Судың гигиеналық маңызы
Судың сапасы оның органолептикалық қасиеттері мен, химиялық
құрамымен, эпидемиологиялық және радиациялық қауіпсіздігімен
анықталады. Судың органолептикалық қасиеті мөлдірлігімен,
дәмімен, иісімен сипатталады.

7.

Судың химиялық құрамы
Минералды тұздардың көп концентрациясы суға жағымсыз дәм
береді, асқазан-ішек жолдарының қызметіне теріс әсер етеді, ол
суларды тұрмыста және өндірісте қолдану мүмкін емес.
• Ішуге қолданылатын су ашық су көздеріне өндірістік мекемелердің
тазартылмаған қалдық сулары жіберілсе судың құрамында
химиялық заттардың: сынап, мышьяк, қорғасын, хромның улы
концентрациясы пайда болады.

8.

Судың физикалық қасиеті
1. Судың мөлдірлігі
2. Судың түсі
3. Судың дәмі мен иісі
Судың мөлдірлігі
Судың құрамындағы қалқып жүрген заттарға байланысты. Ауыз су
ретінде қолданылатын судың мөлдірлігі 30 см тереңдікте судың
астына қойылған белгі шрифтпен жазылған жазу көрінетіндей болу
керек.

9.

Жұқпалы ауру таралуында су факторының рөлі.
Егер ауыз судың құрамына жұқпалы ауру қоздырғыштары түссе, су
эпидемиологиялық жағынан қауіпті болады.
Су арқылы мынандай жұқпалы аурулар тарайды:
1. Іш сүзегі
2. Тырысқақ
3. Дизентерия
Су арқылы берілетін вирустарға
1. Жұқпалы сары ауру
2. Полиомиелит
3. Аденовирустар
4. А және Б коксаки вирустары

10.

Қоздырғыштың таралуы
Су жолымен берілу факторы адамдардың туберкулезді
жұқтыруында да маңызды,тіпті қоздырғышы жұқтырылған суда
шомылғанның өзінде қауіпті боп табылады. Туберкулез
милобактериялары су нысандарына туберкулез ауруханаларының,
санаториялардың ағынды суларынан, сонымен қатар малдарды
суару кезінде түседі.
Су инфекциясының пайда болу себептері
Сумен қамтамасыз ету көзінде санитарлық қорғау аймағының
нашар ұйымдастырылуы; Су құбырындағы судың нашар
тазартылуы және залалсыздандырылуы; Су құбырларының ескіруі
себебінен судың екіншілік бактериалды ластануы; Ашық су
көздерінен алынатын суды өңдеусіз шаруашылық және ауыз су
мақсатында пайдалану.

11.

Гидросфераның негізгі ластаушы көздері: Құрамында өндірістің
ауаға шығарған ластаушы заттары бар, атмосфералық жауыншашын сулары құрамында беттік активті жуғыш заттар патогенді
микроорганизмдер бар тұрмыстық ағынды сулар. Өндірістің әр
түрлі салаларында түзілген өндірістік ақпа сулар

12.

Жер беті суларын ластанудан қорғаудың санитарлық нормалары мен
ережелері. Қазіргі кезде судың құрамындағы 1500 астам зиянды
заттарға нормативтер белгіленген. Нормативтер адам ағзасының
физиологиялық, биохимиялық және басқа да көрсеткіштерін
өзгертпейтіндей концентрациясын анықтауға негізделген, яғни суды
пайдаланудағы 1-ші және 2-ші санаттары: шаруашылық-ауыз сумен
қамтамасыз ету және мәдени-тұрмыстық мақсаттарға пайдалану. Су
нысандары осы көрсетілген екі категориядан басқа балық
шаруашылығында пайдаланылады.

13.

14.

Нормалау принциптері мен белгілері
Гигиеналық нормалау заттардың зиянды әсер етпейтін
концентрациясына және қоршаған ортада осы концентрация
зиянсыз деп бағалауға негізделген. Мұндай концентрация шекті
рұқсат етілген концентрация (ШРЕК) деп аталады. Бүгінгі күнгі
анықтама бойынша судағы химиялық заттардың шекті рұқсат
етілген концентрациясы дегеніміз – өмір бойы адамның
денсаулығына және оның кейінгі ұрпақтарына тікелей және жанама
әсерін тигізбейтін, сонымен қатар гигиеналық тұрғыда суды
пайдалану
жағдайын
нашарлатпайтын
максималды
концентрациясы.

15.

Судағы химиялық заттарды нормалаудағы негізгі принциптер:
1. Ағзаның ішкі ортасынын тұрақтылығын – гомеостазды сақтау. Адам
денсаулығына қолданыстағы зат ешқандай зиянды ықпалын тигізбеуі
керек.
2. Әсер ету шегінің принциптері – адамның функционалды жағдайын
өзгертпейтін концентрацияны белгілеу.
3. Тәжірибеде жекелеген әсерлерді ескере отырып, заттардың әр түрлі
биологиялық әсерінің нәтижелері бойынша ШРЕК-ті белгілеу.
4. Биологиялық жауаптың заттың мөлшері мен әсер ету ұзақтығына
байланыстылығы.Заттың зиянды әсерінің үш түрлі белгісі бойынша
тәжірибелер кешені: санитарлық5. токсикологиялық (организмге улылық әсері); органолептикалық (иісіне,
дәміне, судың түсіне әсері); жалпы-санитарлық (суаттардың өзін-өзі
тазарту үрдісіне әсері). Бұл кезде "тар орын" принципі, басқаша
айтқанда зияңдылықтың лимиттік белгісі алынады, яғни аталынған
зияндылық көрсеткіштерінің ішінен әсер ету шегінің ең азы алынады.
Шекті рұқсат етілген концентрация лимиттік көрсеткіш бойынша
тағайындалады.
6. ШРЕК-ті белгілеудің сатылық принципі.
7. Жаңа ғылыми мәліметтердің пайда болуы бойынша ШРЕК-ті мезгілмезгіл қайта қарау.

16.

Суаттарға түсетін ағынды сулар өздерінің шығу тегіне байланысты
әр түрлі болады.
Ағынды сулардың негізгі екі санаты бар: тұрмыстық және
өндірістік. Олардың шығу тегі және қасиеттері әр түрлі.
Салыстырмалы аспектіде негізгі белгілері:
Шығу тегі: тұрмыстық ағынды сулар шаруашылық-тұрмыстық
әрекеттер мен адамның физиологиялық бөліп шығару үрдістері
нәтижесінде пайда болады; өндірістік ағынды сулар технологиялық
үрдістерде, қалдықтарды шығарғанда және шикізаттар мен дайын
өнімдерді утилизациялау кезінде пайда болады.
Мөлшері: тұрмыстық ағынды сулар үшін суды тұтыну нормасына
жақын; өнеркәсіптік ағынды суларда едәуір құбылмалы болады.
Сыртқы көрінісі: тұрмыстық ағынды суларда – біркелкі, ал
өнеркәсіптік ағынды суларда – әр түрлі.

17.

Реакциясы: тұрмыстық ағынды суларда – бейтарап немесе әлсіз
сілтілі; өнеркәсіптік ағынды суларда – күші қатты қышқылдан күші
қатты сілтіге дейін.
Лайлылығы: тұрмыстық ағынды суларда – көбінесе тұрақты,
өндірістік ағынды суларда – әр түрлі.
Химиялық құрамы: тұрмыстық ағынды суларда – органикалық
заттары көп, біркелкі; өндірістік ағынды суларда – бірде
органикалық заттары, бірде минералды қоспалары басым болуы
мүмкін.
Улылығы: тұрмыстық ағынды суларға тән емес, өндірістік ағынды
суларда өте жиі байқалады.
Құрамы мен қасиеттерінің ұқсастығы: тұрмыстық ағынды суларда
анық байқалады, өндірістік ағынды суларда тек бірдей өндірістерде
ғана, оның өзінде барлық кезде емес.
Гигиеналық
маңызы:
тұрмыстық
ағынды
суларда
–
эпидемиологиялық, өндірістік ағынды суларда – көбінесе
токсикологиялық.

18.

Өндірістік ағынды суларды тазарту әдістері
Технологиялық үрдістер мен көмекші шараларды тиімді пайдалану
– су нысанадарын ластанудан қорғамаса, онда өндірістік ағынды
сулар тазартудан өткізіледі және оның тұрмыстық ағынды суларды
тазартудан едәуір айырмашылығы болады. Өндірістік ағынды
суларды тазарту үшін: механикалық, химиялық, физика-химиялық
және биологиялық әдістер, ал тұрмыстық ағынды сулар үшін тек
қана механикалық және биологиялдық тазарту әдістері
қолданылады.

19.

Механикалық әдісте ақаба судағы ірі және ұсақт үйірлі тез
тұнатын бөлшектерді өздігімен тұндырып немесе оларды
тұндырғыш, сүзгіш, құмұстағыш арқылы өткізіп, ал беттік
ластағыштарды – мұнай ұстағыш, май мен смола аулағыш
жабдықтар мен материалдарды пайдалану арқылы жояды. Ауырлық
күшінің әсерінен суда ірі дисперсті бөлшектердің тұнбаға түсуі
седиментация деп аталады

20.

Химиялық
әдісте
ластағыштардың
физикалық-химиялық
қасиеттерін ескере отырып, оларды химиялық реагенттерді қолдану
арқылы жояды. Химиялық тазалауда қолданылатын негізгі
әдістерге: нейтралдау, озондау, тотықтыру және тотықсыздандыру
жолдары жатады. Физика-химиялық әдістерге коагуляция,
флотация, сорбция, экстракция, т.б. жатады. Бұл әдістер қатарымен
жүретін физикалық және химиялық процестерге негізделген.
Дисперсті және коллоидты жүйелердегі бөлшектердің ірі агрегат
түзіп, бірігуі коагуляция деп аталады

21.

Биологиялық жолмен ағынды суды тазалау үшін ластағыштарды
ыдырататын, өздерінің қоректенуіне, өсуіне және көбеюіне
пайдаланатын микроорганизмдер немесе оларды өз бойына
сіңіретін өсімдіктер қолданылады. Биологиялық тазалауға
қатысатын организмдерге әр түрлі бактериялар, балдырлар,
саңырауқұлақтар, ең төмен сатыдағы жәндіктер, құрттар жатады. Ал
жасанды жағдайда тазарту процесін арнайы қондырғыларда –
аэротенктерде, биофильтрлерде жүргізеді

22.

Су қоймасының эвтрофикациясы деп гидросфераға фосфор және
азот
элементтерінің
артық
мөлшерде
түсуін
айтады.
Бентос – бұл су қоймасының түбінде өмір сүретін организмдер
жиынтығы

23.

ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстандағы ауыз су мәселесі жоғары
деңгейде көптеген ауыл аймақтарда ауыз су
жоқ тасып ішуге мәжбір. Ол сулардың
санитарлық нормаларға сайма жоқ па екені
де белгісіз осыған орай су арқылы тарайтын
инфекциялар аурулар өршіп тұр. Адам
ағзасының өзі 80 пайыз судан тұратын
болғансоң
суды
көп
тұтынамыз
тұтынғандада сапасына қарп тазалық
нормаларын сақтап тұтынсақ аурудың
алдын аламыз.

24.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР
https://kazmedic.org/archives/6376
https://ppt-online.org/520047
https://ppt-online.org/212298
https://topuch.ru/tairibibjaij-bojinsha-2-aj-men-5-jas-araliindai-balalardi-jrgi/index.html