Болат пен темір

1.

Ашық сабақ
Сл 21-02 топ

2.

Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушылардың металдар
тарауынан алған білімін жаңа ұғымдармен
толықтыру, олардың қасиеттері туралы
терең түсінік беру. Ерекшеліктерін,
айырмашылығын ажырата білуді үйрету.
Дамытушылық: Оқушылардың зейінін,
танымдық белсенділігін,өзіндік пікірін
қалыптастыру, оқушылардың логикалық ойлау
қабілеттерін, тұлғалық қасиеттерін дамыту
Тәрбиелік: Бірлесіп жұмыс жасауға, өзгенің
пікірімен санасуға тәрбиелеу

3.

Үй тапсырмасы
1. Өнеркәсіптің негізгі металы?
2. Металдардың кернеу қатарын кім жасады?
3. Тайқазан 7 металдан құйылған, ол қандай
металдар?
4. Ерекше қасиеті бар металл
5. Балқу тем-сы үлкен металл?
6. Шаршамайтын металл?
7. Ең алғаш пайдаланылған металл
8. Темір қандай температурада балқиды ?
9. Шойын түрлері қандай
10. Салқын сумен жандыруға болатын металдар.....

4.

Сабақ тақырыбы:

5.

6.

Темір.
Темір десек біздің көз алдымызға шойын
мен болат келеді «Жер бетінде темір жойылып
кетсе, не болады деп елестетсек, көшелерде
сұмдық көрініс, темір жол да,поездар да,
машиналар да жоқ, көпірлер үйіндіге айналған
,өсімдіктер семіп ,өле бастаған.Адам денесіндегі
3г темір жойылса , тіршілігін тоқтатып , өліп
қалар еді.» ,бұл көріністі суреттеген , темірдің
маңыздылығын айтқан атақты минералог ,
академик А.Е.Ферсман.

7.

Жалпы сипаттама. Периодтық
жүйедегі орны және атом құрылысы
Темір – VIIIБ топ элементі, d - элемент.
Темірдің валенттік электрондары сыртқы se және сырттан санағанда екінші деңгейдегі
d-e болып табылады, сондықтан ол
ауыспалы тотығу дәрежелерін көрсетеді.
Next

8.

Электрондық формуласы:
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2
4s2
3d6
3p6
3s2
2p6
2s2
1s2
Next

9.

Темір химиялық реакцияларда 2
немесе 3 электрон беріп, өзінің тұрақты
қосылыстарында +2 және +3 тотығу
дәрежелерін көрсетеді:
Fe0 – 2e
Fe2+
Fe0 – 3e
Fe3+
Темірдің тотығу дәрежесі +6 (K2FeO4 –
калий ферраты) болатын тұрақтылығы
төмен қосылыстары белгілі.
Back

10.

Табиғатта таралуы
Темір – табиғатта таралуы бойынша екінші металл.
Оның жер қыртысындағы үлесі 5,1%. Көптеген
метеориттердің құрамында темір бар, сондықтан оны ертеде
“аспан” және “жұлдыз” тасы деп атаған. Жер қыртысында
темір көптеген минералдар түзеді. Темірдің маңызды
өнеркәсіптік кендері: қызыл теміртас (Fe2O3), магниттік
теміртас (Fe3O4), пирит (FeS2). Елімізде темір кендерінің
үлкен қоры Рудный темір кені бассейінінде және Орталық
Қазақстанда бар. Қазіргі уақытта елімізде бірнеше жүздеген
кен орындары мен кен ошақтары белгілі. Көптеген кен
орындарында кендердің аз тереңдікте орналасуы оларды
арзан ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді.
Темір минералды сулардың құрамына сульфат (FeSO4)
және гидрокарбонат Fe(HCO3)2 түрінде кіреді.
Темір тұздары теңіз суларында бар, мұхит түбінде
темірге бай табиғи шөгінділер кездеседі.
Next

11.

Минералдың
аты
Химиялық формуласы
(негізгі құрам бөлігі)
Маңызды кен
орындары
Магнетит
Fe3O4, (Fe2O3 ∙ FeO) (72 процентке Оңтүстік Орал
дейін Fe болады).
(Магнитогорск),
Курск магнит
аномалиясы
Гематит
Fe2O3 (65 процентке дейін Fe
болады)
Кривойрог аймағы
Лимонит
Fe2O3 ∙ nH2O (60 процентке дейін
Fe болады)
Қырым (Керч кен орны)
Пирит
FeS2 (47 процентке дейін Fe
болады)
Урал
Next

12.

Құранда темір туралы:
(Хадид 57 : 26)
Құранда 26-сүре Әл – Хадид сүресі
қазақша–темір сүресі ,ол темірдің
периодтық кестедегі орнына сәйкес
келеді.Бұл кездейсоқ жайт емес
Меккедегі қара тастың өзі де таза темірден
жасалғаны белгілі,оның тіреусіз қалқып
тұруы магниттік қасиетіне негізделген

13.

Минералдар:
Next

14.

15.

Өнеркәсіпте алынуы:
Темірді 3 түрлі әдіспен алуға болады:
Пирометаллургиялық әдіспен:
оксидінен тотықсыздандыру арқылы:
Fe2O3 + 3H2 = 2Fe + 3H2O
соның ішінде алюминтермиялық әдіспен:
Fe2O3 + 2Al = Al2O3 + 2Fe
және көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздандыру арқылы:
Fe3O4 + 4CO = 3Fe + 4CO2
Back

16.

Физикалық қасиеттері:
Темір – жылтыр, күміс түстес ақ металл,
оның тығыздығы – 7,87 г/см3. Балқу
температурасы жоғары – 15390С. Темір
иілімді, магниттелетін және оны жоғалтатын
қасиеті бар, осыған орай техникада кеңінен
қолданылады. Темірді электрмотор,
электрмагнит трансформаторларының
өзекшесін және микрофон мембранасын
жасауға қолданылады. Іс жүзінде темірдің
құймалары – шойын мен болат көбірек
қолданылады.
Back

17.

Қолданылуы:
Темір купоросы (FeSO4 ∙ 7H2O) – ағаш
сүрлеуде;
Fe3C – цементит шойында қолданылады.
(NH4)2SO4 ∙ FeSO4 ∙ 6H2O – Мор тұзы,
тотықсыздандырғыш ретінде
пайдаланылады.
Fe(NH4)2 ∙ (SO4)2 ∙ 12H2O – темір-аммонийлі
ашудас, тері илеуде қолданылады.
Fe2O3 – темір сүрегі (бояу) шатырларды
бояуда, болат пен шыны беттерін тегістеуде,
термиялық пісіруде қолданылады.
Next

18.

Next

19.

Back

20.

Next

21.

22.

Темір тірі организмдерде де болады. Ересек адамның денесінде 45 грамм темір бар. Оның 65%-і қандағы гемоглобиннің құрамына
кіреді. Гемоглобин қанға қызыл түс береді және тыныс алу
процесінде оттекті әр түрлі ұлпаларға тасымалдайды. Қанның
құрамында темірдің жетіспеуі қан азаюына әкеліп, адам
денсаулығын әлсіретеді.
Байланысқан күйдегі темір көптеген тағамдық өнімдерде: қара нан,
картоп, алма, өрік, қарақұмық жармасында, малдың бауырында,
сары майда кездеседі. Бұл өнімдерді әркім өзінің тамақтану
рационына кіргізіп, қан азаюының алдын алуға тиісті.

23.

Болат — темірдің көміртек (2%-ке дейін) және басқа элементтермен
қорытпасытемірдің көміртегі және басқа элементтермен қосылып
жасалған деформацияланатын қорытпасы
Болат - өндіру технологиясына байланысты, қорытпа құрамында
көміртектен басқа марганец, кремний, күкірт, фосфор т.б. қосалқы
элементтер болады. Мұндай болатты көміртекті болат деп атайды. Болат
сапасын арттыру үшін, қорытпа
құрамына хром, никель, молибден, ванадий
вольфрам,марганец, кремний т.б. элементтер қосылады. Мұндай қорытпа
легирленген болат деп аталады. Болат – қара металлургия өндірісінің
негізі - машина жасау өнеркәсібі мен құрылыста пайдаланылатын негізгі
материал. Пайдалану саласына қарай, болатты басты-басты төрт топқа
бөлуге болады :
Құрылыстық болат. Әдетте, прокат күйінде құрылыс конструкцияларының
әртүрлі элементтері мен вагон, кеме жасауда қолданылады.
Машина жасау болатынан негізінен әр түрлі машина бөлшектері
жасалады. Ол үшін термиялық өңдеу мен химиялық-термиялық өңдеуден
өтеді.
Аспаптық болат әр түрлі кесу, өлшеу, штамп аспаптарын жасауға
пайдаланылады.
Айырықша-физикалық қасиеттері бар болат кәбінесе электр техникасы,
химия, әскери техникаларын жасауда пайдаланылады.