Темір туралы

1.

IKAZ.KZ

2. Темір туралы жалпы мәлімет

Темір
(лат.
Ferrum)
—
Менделеевтің
Периодтық
кестесінің 4-ші периодының
8-ші қосымша тобындағы
химиялық элемент; Темір екі
жағдайда кездеседі. Оның
бірі — жердің өзінен пайда
болған жерлік (теллурлық )
темір, екіншісі — аспаннаң
метеорит
түрінде
жерге
түскен космостық темір.
Рет нөмірі - 26, атомдық
массасы - 55,847
IKAZ.KZ

3. Темір элементінің қасиеттері

Ақ сұр түсті, металдық жылтыры
бар, электр тогы мен жылуды
жақсы
өткізетін,
магнитке
тартылатын, жұмсақ, созылғыш
металл. Жылтырлығы металл
типтес.
Түсі
қара-қоңыр.
Магниттік қасиеті бар.
Темірдің
қаттылығы
4—5;
меншікті салмағы 7—8. Куб
формасы бойынша жымдастығы
бар. Сынығы созылыңқы.
Тығыздығы 7, 864 г/см3, балқу t
═1539 С.
Темірдің 769 С градусқа дейін
магниттік қасиеті сақталады.
IKAZ.KZ

4.

Платинадан айырмашылығы, мұны HN03 жақсы
ерітеді. Сингониясы куб; гексаоктаэдр
формасында. Оның түйірлері кейде уақ тұтас
форма түрінде байқалады, сирегірек болса да
үлкен кесектері де кездеседі. Темірдің бірнеше
полиморфтық модификацияда болатыны
анықталған, олардың жоғарғы температуралы
модификациясы — ү-Ғе (906°-тан жоғарырақ ) .
Ішкі құрылысы жақ орталықты куб. Төменгі
температурасы — а-Ғе (906°-тан төменірек).
Ішкі құрылысы жабайы орталықты куб.
IKAZ.KZ

5. Химиялық қасиеттері

Темір атомының құрылысы: 26 электрон, 26 протон,
салыстырмалы атомдық массасы 56, 30 нейтрон, 4
электрондық қабат, 2) 8) 14) 2),
Электрондық конфигурациясы: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2
Тотығу дәрежесі 0,+2,+3, кейде +6; тотықсыздандырғыш
болып табылады.
Жай заттармен және күрделі заттармен реакцияға түседі. Таза
темір магниттелуге, тез магниттік қасиеттерін жоюға бейім.
Сондықтан оны трансформаторлар, электромоторлар,
электромагниттер, және микрофон мембраналарын жасауға
қолданады. Темір көбінесе болат және шойын құймалары
түрінде пайдаланылады.
Темір элементі астрономияда
IKAZ.KZ

6. Темір элементі астрономияда

Темір күн жүйесінде ең көп тараған элемент.
Жер ядросының 90%темір құрайды. Жер
мантиясында 12%, жер қыртысында 5%темір
бар.
Темірді ертеде «Аспан тасы» деп атаған. Жер
бетіне жылына мыңдаған метеорит
бөлшектері түседі, олардың құрамында 90%
темір бар. Ең үлкен метеорит 1920 ж
Америкадан табылған, салмағы 60т. 1895
жылы Гренландия мұздағынан салмағы 34т
темір метеорит табылған, қазір Нью-Йоркте
сақталуда.
IKAZ.KZ

7. Темірдің биологиялық маңызы

Темір — гемоглобиннің,
миоглобиннің, тотығутотықсыздандыру ферменттері
— пероксидаза, каталаза мен
биологиялық тотығу процесін
жүргізетін цитохромдық
ферменттер құрамы на енеді.
Денеде темір бауырда, көк
бауырда, ішектің кілегейлі
қабығында ферритин (темірдің
гидрат тотығы мен белоктардың
қосылысы) түрінде кездеседі.
IKAZ.KZ

8.

Организмде темір гемосидерин
(темірлі пигмент, гемоглобиннің
ыдырау өнімі) түрінде де
кездеседі. Темірдің бір бөлігі
плазма белоктарымен
сидерофилин атты қосылыс түзеді.
Осы қосылыс түрінде темір
организмде тасымалданады.
Организмде темір жетіспесе
эритроциттердің түзілуі бұзылып,
қан азаяды (анемия).
Бұл элементтің рөлі денсаулық
үшін өте зор. Егер темір жетіспесе,
баршамызға белгілі анемия
немесе қаназдық ауруы пайда
болады.
IKAZ.KZ

9. Темір элементі туралы қызықты деректер

Месопотамия өркениетті метеориттік темірді білген,
олар б. з. д. ІІІ мыңжылдықта темірді қолданып оны
«аспаннан түскен от» деп атаған. Оның құймасынан
қару - жарақ, әсемдік бұйымдар жасаған. Египет
фараоны ІІ Рамзес хеттер патшасына (б. з. д. 2500 жыл)
жазған хатында кендерді тотықсыздандыру арқылы
темір алу туралы мәліметтер бар. Жер бетінде темір
алтыннан да бағалы болған уақыттар болды. “Темір
ғасыры” деген терминді ғылымға ХІХ ғасырдың
басында дат ғалымы Томсен енгізді. Бұл темір
металлургиясы дами бастаған кез. Әйгілі Дамаск
болаты Шығыста тіпті Аристотель (б. з. д. ІҮғ) кезінде
жасалған. Болат қылыш жасау құпияда сақталып келді.
IKAZ.KZ

10.

Делидегі б.з.б. ІҮ - Ү ғасыр ғасырда 415 жылы
тұрғызылған темір бағана биіктігі 7 метр, салмағы 6, 5
тонна 99, 72% таза темірден тұрады, осынша уақыт
таттанбауының себебін ғалымдар анықтай алмай
отыр.
1889 жылы Парижде француз инженері Гюстов Эйфель
Эйфель мұнарасының құрылысын аяқтады. Париж
эмблемасынасына айналған мұнара биіктігі 300 метр,
таза темір металынан тұрады.
Темір табиғи суларда ең кең тараған элементтердің
бірі болып табылады,оның орташа құрамы 0, 01 - 20
мг/л интервалында тербеліп тұрады.
IKAZ.KZ

11.

Назарларыңызға
рахмет!!!
IKAZ.KZ