Бақылаудың және оқытудың нәтижелілігін есепке алудың теориялық негіздері. Оқыту нәтижесін есепке алу және бақылау түрлері

1.

14 - дәріс
Тақырып:
Бақылаудың және оқытудың нәтижелілігін
есепке алудың теориялық негіздері.
Оқыту нәтижесін есепке алу және бақылау
түрлері мен оны ұйымдастыру формалары

2.

Оқу процесін ұйымдастырудың сынып-сабақ жүйесі оның бүкіл тарихында негіз болып
табылады. Авторы Чехиядағы педагогы Я.А. Коменский (1592-1670). Бұл теорияға сабақ жүйесі,
үй тапсырмасы, сабақтың зертханалық түрі, бақылау жұмыстары кіреді. XIX ғасырдың басынан
бастап қазіргі кезеңге дейінгі шетелдік педагогикалық тәжірибе кең танымал болған бірқатар
тәсілдерді жинақтады. Олардың ішінде Белле-сабақтарды ұйымдастырудың ланкастерлік түрі,
Мангейм жүйесі, Далтон жоспары, Трамп жоспары.
Сабақтың басты белгісі-оның дидактикалық мақсаты.
Осы белгіге сүйене отырып, сабақтардың келесі түрлері түрлерде ерекшеленеді:
1) Жаңа ақпаратты хабарлау сабақтары (сабақ-түсініктеме)
2) Дағдылар мен дағдыларды дамыту және бекіту сабақтары (оқу сабақтары);
3) білімдері мен дағдыларын тексеру сабақтары.

3.

Орта мектептегі барлық пәндер бойынша оқушылармен оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың
негізгі нысаны сабақ болып табылады.
Мектеп сабағы тән белгілері болып табылатын сынып-сабақ жүйесінің негізін құрайды:
-
оқушылардың оқу топтарының тұрақты құрамы;
әр сыныптағы оқу мазмұнын қатаң анықтау
оқу сабақтарының нақты кестесі;
оқушылардың жеке және ұжымдық жұмыс формаларының үйлесімі;
мұғалімнің жетекші рөлі;
оқушылардың білімін жүйелі түрде тексеру және бағалау.

4.

Білімді тексеру және бағалау функциялары:
1.
Бақылау функциясы бағдарламалық материалды зерттеуде одан әрі ілгерілеу мүмкіндігін анықтау үшін
оқушылардың (жекелеген оқушыларда да, тұтастай алғанда бүкіл сыныпта да) білім, білік және дағдылардың жайкүйін анықтау болып табылады және сонымен бірге мұғалімнің өзі қолданатын оқыту әдістері мен әдістерінің
тиімділігін бақылау құралы ретінде қызмет етеді. Бұл функция бағдарламалық материалды зерттеуде алға жылжудың
ұтымды жолын анықтаумен байланысты.
2. Оқыту функциясы бүкіл сынып үшін пайдалы болуы үшін білімді тексеруді ұйымдастыруды қажет етеді.
Бұл дегеніміз, оқушылар немесе жолдастың жақсы жауабын тыңдаудың пайдасын көреді (ең алдымен жауаптар
қалған оқушыларға өзін-өзі бақылау құралы ретінде қызмет етеді) немесе өздері сауалнамаға белсенді қатысады
(сұрақтар қою, сұрақтарға жауап беру, материалды өздері қайталау), кез-келген уақытта оларды шақыруға
дайындалу. Оқу маңыздылығы студенттердің сауалнама барысында тақырыптың нашар меңгерілген бөлімдері
бойынша қосымша түсініктемелерді тыңдауында. Оқыту функциясы шақырылған оқушының сабақ алдында алған
біліміне есеп бере отырып, үйренген материалды тағы бір рет қайталайтындығында, білім, Дағдылар мен дағдыларды
шоғырландыра отырып, бірқатар жаттығулар жасайтындығында айқын көрінеді; ол орындаған жаттығуларды
талдағанда материалды жақсы түсінеді және игереді және т. б.
3. Бақылаудың тәрбиелік функциясы - оқушыларды жүйелі жұмысқа үйрету, оларды тәртіпке келтіру, олардың
ерікті күш-жігерін дамыту. Тексеруді күту оларды үнемі сабақ дайындауға мәжбүр етеді, егер олар сабақ дайындауға
кедергі келтірсе, ойын-сауық пен ләззаттан бас тарту қажеттілігін тудырады және т. б.Сонымен қатар, білімді тексеру
және бағалау оқушыға өз білімі мен қабілеттерін түсінуге көмектеседі

5.

Білімді бақылау
Оқу процесінің кезеңдерінің бірі-білімді бақылау, есепке алу және бағалау.
Бақылаудың мақсаты-оқу материалын игеру сапасын, қалыптасқан Дағдылар мен
дағдылардың белгілі бір оқу пәнін оқытудың мақсаттары мен міндеттеріне
сәйкестік дәрежесін анықтау. Бақылау процесінде білім алушылардың оқу
еңбегіне жауапкершілікпен қарауы қалыптасады, оқыту әдістемесінің тиімділігі
белгіленеді.
Оқу бақылауын келесі түрлерге бөлуге болады:
- Алдын ала,
- ағымдағы,
- тақырыптық,
- мерзімді (аралық);
- қорытынды.

6.

1. Алдын ала бақылау оқу процесін сәтті жоспарлау мен басқарудың қажетті алғышарты ретінде қызмет
етеді. Бұл студенттердің білімі мен дағдыларының қолма-қол (бастапқы) деңгейін анықтауға, оны іргетас
ретінде пайдалануға, оқу материалының рұқсат етілген күрделілігіне назар аударуға мүмкіндік береді.
2. Ағымдағы бақылау оқушылардың білімін, дағдыларын тексерудің негізгі түрлерінің бірі болып
табылады. Ағымдағы бақылаудың жетекші міндеті-оқушылардың оқу іс-әрекетін тұрақты басқару және оны
түзету.
3. Ағымдағы бақылау бүкіл оқу процесінің органикалық бөлігі болып табылады, ол оқу материалын
ұсынумен, бекітумен, қайталаумен және қолданумен тығыз байланысты. Ағымдағы бақылау оқытудың
барлық ұйымдастырушылық нысандарында жүзеге асырылады.
4. Мерзімді (аралық) бақылау оқушылардың оқу материалын пәннің бөлімдері, тақырыптары бойынша
оқу сапасын анықтауға мүмкіндік береді. Мұндай бақылау әдетте семестрде бірнеше рет жүзеге асырылады.
Аралық бақылаудың мысалы ретінде бақылау жұмыстары, бақылау-есепке алу және есепке алу-жалпылау
сабақтары, Зертханалық жұмыстар бойынша сынақтар жатады.
5. Қорытынды бақылау оқытудың нақты нәтижелерін тексеруге, оқушылардың жеке пәнді немесе
бірқатар пәндерді оқу барысында алған білім, білік және дағдылар жүйесін меңгеру дәрежесін анықтауға
бағытталған. Қорытынды бақылау-бұл интеграциялық бақылау, ол оқушылардың жалпы жетістіктерін
бағалауға мүмкіндік береді.

7.

Оқу үлгерімін есепке алудың басты мақсаты - тұлғаның жағымды қасиеттерін қалыптастыру, оқуға деген
ынта, жауапкершілік, оқуға деген қызығушылық.
Білімді бағалау әдістерін ұйымдастыруға және таңдауға қойылатын талаптар:
- жеке оқушының да, жалпы сыныптың да білімін бақылауды жүзеге асырудың жүйелілігі;
- бақылауды барлық оқушылардың мүдделеріне және оларды оқыту, тәрбиелеу және дамыту
мақсаттарына пайдалану;
- білімнің игерілуін бақылауды да, қажетті дағдылар мен дағдыларды қалыптастыруды да
қамтитын бақылаудың жан-жақтылығы;
- бақылау кезінде барлық оқушылар үшін тең жағдай жасауға байланысты объективтілік,
оқушылардың бақылау нысаны мен қойылған бағаны түсінуімен және қабылдауымен
расталады;
- бақылаудың оңтайлылығы, оны мүмкіндігінше аз уақыт ішінде жеткілікті тексеру білімінің
көмегімен көптеген оқушылардың білімін анықтауға болатындай етіп ұйымдастыру керек.

8.

Кері байланыс алу нысандары:
- алдыңғы дәрістің материалын игеру бойынша білім алушылардан сауалнама (кезекті дәрісті баяндамас
бұрын);
- баяндалған мәселелердің мәнін түсіну туралы дәріс барысында білім алушылардан сауалнама;
- студенттер мен оқушылардың жаттығулар бойынша жұмысын талдау;
- семинарларда білім алушылардың баяндамалары мен баяндамалары (гуманитарлық және техникалық
пәндер бойынша);
- жазбаша және бақылау жұмыстары;
- үй тапсырмасын бақылау;
- курстың түйінді мәселелері бойынша рефераттар;
- консультация барысында өткен материал бойынша әңгімелесу;
- білім алушылар оларды орындағаннан кейін ұсынатын зертханалық жұмыстар бойынша есептерді
қорғау.

9.

Ауызша сауалнама
Тексерудің бұл түрі келесі мақсаттарда қолданылады:
сыныптың жаңа материалды үйренуге дайындығын анықтау,
ұғымдардың қалыптасуының анықтамалары,
үй тапсырмасын тексеру,
сабақта жаңа ғана бөлшектелген оқу материалын кезең-кезеңімен немесе
түпкілікті тексеру,
- практикалық және зертханалық жұмыстарды орындауға дайындық кезінде.
-
Жеке ауызша сауалнама мазмұны бойынша жауаптың дұрыстығын, оның дәйектілігін,
пайымдаулар мен тұжырымдардың дербестігін, логикалық ойлаудың даму дәрежесін,
оқушылардың сөйлеу мәдениетін анықтауға мүмкіндік береді.

10.

Жазбаша бақылау
Жазбаша тексеру қысқа уақыт ішінде көптеген оқушылардың білімін бір уақытта тексеруге мүмкіндік береді.
Оқушылардың білімін жазбаша бақылау білім беру практикасында қолдану қабілетін диагностикалау мақсатында
қолданылады және диктант, бақылау, тексеру және өзіндік жұмыстар, тесттер, эсселер түрінде жүзеге асырылады.
Жазбаша жұмыстарды тексеру
Мектепте барлық пәндер бойынша жазбаша (немесе практикалық) үй тапсырмалары кеңінен қолданылады.
Барлық оқушылардың білімін бір уақытта тексерудің жетекші нысаны жазбаша бақылау жұмыстары болып
табылады.
Диктант
Диктант өткізілетін материалдың игерілуін бақылау, оны жалпылау және жүйелеу және оқушылардың жаңа
нәрселерді қабылдауға дайындығын анықтау үшін сауалнама нысаны ретінде қолданылады.
Сынақ
Сынақ әр оқушының белгілі бір тақырып бойынша соңғы оқу нәтижелеріне қол жеткізуін анықтау үшін
жүргізіледі. Материалды оқуды бастамас бұрын оқушылар тақырып бойынша сұрақтар мен міндетті міндеттер
тізімімен, сондай-ақ қосымша сұрақтар мен міндеттермен танысады. Кейде оқушылар сұрақтар мен
тапсырмаларды тікелей сынақ кезінде алған кезде жабық сынақтар ұсынылады. Оның артықшылығы-бұл
оқушылардың барлық білімі мен дағдыларын жан-жақты тексеруді қамтиды.

11.

Емтихандар
Емтихандар - бұл әр мұғалімнің және жалпы мектептің жұмысын мемлекеттік бақылау құралы ретінде
қызмет ететін оқушылардың білімін қорытынды тексеру мен бағалаудың арнайы нысаны. Емтихандар
халықтық білім беру органдарының бақылауымен және басшылығымен өткізіледі.
Өзіндік жұмыс
Білімді бақылаудың дәстүрлі түрі, ол өзінің мақсаты бойынша оқытудың өзіндік жұмысы және бақылауы
болып бөлінеді. Шығармашылық сипаттағы өзіндік жұмыс белгілі бір білімді, дағдыларды тексеріп қана
қоймай, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді.
Бақылау жұмысы
Бақылау жұмыстары осы тақырып немесе бөлім бойынша оқытудың түпкілікті нәтижесін анықтау, сол
материалдың білімін бірнеше рет бақылау мақсатында жүргізіледі. Әр түрлі бақылау жұмыстарын
жүргізген жөн.

12.

Практикалық жұмыс
Теориялық білімді бекіту және дағдылар мен дағдыларды пысықтау, белгілі бір мәселелерді шешуде білімді
қолдану қабілеті үшін практикалық жұмыс қолданылады, ол тек компьютердегі тапсырмамен ғана емес,
сонымен қатар, мысалы, схема, кесте құру, бағдарлама жазу және т. б. тапсырмаларды қамтуы мүмкін.
Зертханалық жұмыс
Зертханалық жұмыс бақылаудың ерекше түрі болып табылады, ол студенттерден тек білімнің болуын ғана
емес, сонымен бірге бұл білімді жаңа жағдайларда, ақылдылықта қолдана білуді талап етеді. Зертханалық
жұмыс оқушылардың танымдық белсенділігін белсендіреді, өйткені балалар қаламмен және дәптермен жұмыс
істеуден компьютерлермен жұмыс істеуге көшеді.
Тест
Бақылаудың дәстүрлі формалары жедел емес және оларды жүзеге асыру үшін көп уақыт қажет, сондықтан
білімді тексерудің жаңа түрлері қажет. Бақылау құрылғыларының таралуы мұғалімдердің білімдерін тексеру
кезінде тапсырмаларға іріктемелі жауаптармен, тесттермен жиі жүгінуіне ықпал етті.

13.

Тест түрлері:
- Ашық тесттер - бұл таңдау үшін дайын жауаптар жиынтығы берілмейтін тапсырмалар.
- Сайлау тесті тапсырмалар жүйесінен тұрады, олардың әрқайсысына дұрыс және бұрыс
жауаптар қоса беріледі. Олардың ішінен оқушы осы мәселе үшін дұрыс деп санайтын
біреуін таңдайды. Сонымен қатар, дұрыс емес жауаптарда оқушы белгілі бір білім
кемшіліктеріне ие бола алатын қате бар.
- Жабық тесттерде жауап нұсқалары жоқ. Оқушылар өздерінің жауап нұсқаларын
ұсынады.
- Көптеген жауаптар элементтері арасында сәйкестікті орнатуды талап ететін кросс-таңдау
сынақтары бар.
- Сондай-ақ, сәйкестендіру тестілері бар, онда жауаптар ретінде графиктер, схемалар,
сызбалар және т. б.