Уақытша қатарлар

1. Уақытша қатарлар

2. Жоспары:

0 І. Кіріспе
Уақытша қатарлар туралы жалпы түсінік
0 ІІ. Негізгі бөлім
А) Уақытша қатарлардың жіктелуі
Б) Microcoft Excel көмегімен есептеу
В) Уақытша қатарларды түзейту әдістері
0 ІІІ. Қорытынды

3.

Уақытша қатар
– бірнеше кезеңнің, қандай да бір көрсеткіш мәндерінің
жиынтығы әдебиеттерде бұл терминнің синонимдері –
динамикалық қатар және динамика қатары деп
қолданылады .
Уақытша қатар
– қарастырылып жатқан құбылыстың уақыт
аралығында деңгейін сипаттайтын сандық көрсеткіштер
тізімі.

4.

0 Уақытша қатарлар моделіне күрделі модельдер
жиыны жатады, олар адаптациялық болжау,
авторегрессия моделі және сырғу уақыт моделі.
Олардың барлығы алдыңғы мәнді пайдаланып уақытша
қатарлардың қозғалысын (мінезін) анықтайды.

5.

Уақытша қатар екі міндетті элементтен
тұрады:
қатар деңгейі немесе нақты
көрсеткіштің мәні
уақыт
Уақытша қатарлардың түрлері
моменттік
интервалдық
Егер қатар деңгейі қарастырылып
жатқан құбылысты нақты уақытта
сипаттайтын болса, қатар
моменттік деп аталады. Мысалы,
жыл басындағы халық саны.
Егер қатар деңгейі қарастырылып
жатқан құбылысты уақыт
аралығында сипаттайтын болса,
қатар интервалдық деп аталады.

6.

Кесте 3.1
Жануар және өсімдік майларын өндіру
Жылдар
Көрсеткіш
1990
1997
1998
1999
31149
7376
6137
5286
35249
22944
25701
24217
Жануар майы
Өсімдік майы

7.

Деңгейлерді анықтау формасы бойынша – абсолютті (нақты),
қатысты және орташа шамалар қатарлары (3.1.кестесі), (3.2 кестесі),
(3.3 кестесі);
Кесте 3.2
Ауыл шаруашылық өнімінің бағалар индекстерінің динамикасы
Көрсеткіш
Бағалардың тізбек индекстері
1991 1992
Ауыл шаруашылық өнімі
Өнеркәсіп өнімі
Минералды тығайтқыштар
Электроқуаты
Жанғыш материалдары
Отын
1993
1994
1995 1996
1997
1998
1,6
8,6
8,1
3,0
3,3
1,4
1,1
1,1
1,9
16,2
10,7
4,2
3,2
1,6
1,2
1,1
1,7
12,8
10,7
6,5
3,4
1,9
1,2
1,1
1,5
13,3
21,6
6,5
2,9
1,6
1,2
1,2
1,3
34,6
11,3
3,4
3,9
1,4
1,2
1,1
2,0
16,2
11,7
4,9
3,4
1,6
1,1
1,1

8.

Кесте 3.3
Берілген облыста бір тұрғынға есептегенде ауыл шаруашылық өнімді өндіру
көлемі
Жылдар
Өнім түрі
1971-
1976-
1981-
1986-
1991-
19961999
1975
1980
1985
1990
1995
1998
Астық, кг
803,7
970,6
724,6
770,4
621,6
514,5
195,7
Сүт, кг
276,4
283,5
300,6
326,5
279,4
200,0
202,6
Ет, кг
46,3
48,6
52,4
65,1
50,7.
29,4
29,0
Жұмыртқа, шт.
209
263
294
321
270
145
153
Картоп, кг
177
210
157
161
151
140
121
Көкөніс, кг
69
76
80
83
47
53
52

9.

уақыт аралығы бойынша
түрлері
толық уақытша қатарлар
толық емес уақытша қатарлар
тіркеу мерзімі немесе
кезеңдердің аяқталуы бір
бірінен бірдей интервалмен
орналасқан (3.2 және 3.4
кестелері),
тең интервалдар ережесі
орындалмаған жағдайда
қатарлар толық емес деп
аталады (3.1 және 3.3 кестелері);

10.

Кесте 3.4
Ресейдегі экономикалық конъюнктураның
агрегатталған көрсеткішін болжау, %
Ай
Деңгей
Сәуір
104,87
Мамыр
105,02
Маусым
105,17
Шілде
105,31
Тамыз
105,46
Қырқүйек
105,61
Қазан
105,76
Қараша
105,90
Желтоқсан
106,05

11.

Кесте 3.5 Бастапқы деректер
«Альфа-банк» банкінің қаржылық жағдайы бойынша
көрсеткіштер белгілі
Жылдар
2002
2003
2004
2005
2006
Пайда
2016
2502
26500
178163
201445
Өзіндік капитал
26633
27656
35246
178163
225450
Қаржы
29320
15011
164733
194422
210305
Несие
13412
107143
182132
13412
98605
Активтер
142586
140305
412586
860883
901236
Операциондық кірістер
6373
10756
11116
2231
7689
Операциондық шығындар
9106
19088
32423
65059
23545
Банк кірістері
21495
13177
24687
34193
78633
Қарыз
29641
48976
84488
122006
155988

12.

Динамикалық қатарлардың
аналитикалық көрсеткіштерін есептеу формулалары
Көрсеткіш
Есептеу формуласы
тізбек
базистік
Абсолютті өсім
(нақты өсім)
Yт=Yi-Yi-1
Yб=Yi-Y0
Өсу қарқыны
Kт= Yi/Yi-1
Kб= Yi/Y0
Өсім қарқыны
Kт= Yт/Yi-1 Kб= Yб/Y0

13.

Уақытша қатарлар әртүрлі формада
болады
Экономикалық
көрсеткіштердің уақытша
қатарларының көбісі,
зерттеленуші көрсеткіштер
динамикасына факторлардың
ұзақ уақыт жалпы әсер етуін
сипаттаушы тенденцияда
өсімдік тенденциядағы
уақытша қатар.
Зерттеленуші көрсеткіш
циклда ауытқуда болуы
мұмкін. Кейбір уақытша
қатарлар цикілдік
компоненттің тенденциясынан
тұрмайды, ал олардың әр
келесі деңгейі қатардың
орташа деңгейінің соммасын
құрайды.

14.

0 Шынайы мәліметтер, үш компоненттен тұрады.
Әр қайсысының деңгейі ауытқулармен кездейсоқ
компонент әсерінің тенденциясында қалыптасады.
Уақытша қатарлардың нақты деңгейі цикілдік және
кездейсоқ компонент, трендінің туындыларының
қосындысы.
Уақытша қатарлар аударылған компоненттер соммасы
түрінде көрсетілген модель- уақытша қатардың
аудаптивтік моделі деп атайды.
Уақытша қатарлар көрсетілген компоненттердің
туындысы ретінде көрсетілсе модел - уақытша қатардың
мультипликативті модель деп атайды.

15. Сызықты тренд параметрлерін Microsoft Excel көмегімен есептеу

0 Microsoft Excel іске қосу
0 Бастапқы деректерді
2.1 суретте
көрсетілгендей енгізу

16.

0 Кіші квадраттар әдісімен сызықты тренд
параметрлерін анықтау үшін ЛИНЕЙН
статистикалық функциясын пайдаланамыз.
0 Жұмыс парағының кез келген орнында бос ұяшықтар
блогын белгілеу (1 жол, 2 бағана). «Мастер
функций»-ді іске қосу. «Категория» терезесінде
Статистические түрін таңдау, «Функция» терезесінде
– ЛИНЕЙН. ОК батырмасын басу. Функция
аргументтерін толтыру (сур 2.2)

17.

Сурет 2.2 - «Аргументы функции» сұхбаттық
терезесі

18.

0 ОК батырмасын басу. Белгіленген облыстың сол
жақтағы үстінгі ұяшығында бірінші элемент
анықталады. Барлық кестені анықтау үшін, «F2»
пернесін басу, кейін «CTRL»+ «SHIFT»+ «ENTER»
пернелерін.
0 ЛИНЕЙН функциясының жұмыс нәтижесі 2.3
суретінде көрсетілген:
Сурет 2.3 - Сызықты тренд параметрлері

19.

0 Сызықты тренд теңдеуі келесі түрге ие болады:
0 Yt=49313.9-24.15t
0 Сызықты және экспоненциалды функцияларының графиктерін
анықтайық:
0 - «Мастер диаграмм»-ды іске қосу;
0 - «Тип» терезесінде Графикті таңдау; график түрі – «с
Маркерами»;
0 - Дайын диаграмманы ағымды бетте орнату;
0 - Диаграмма облысын белгілеу; бас менюде Диаграмма/Добавить
линию тренда таңдау;
0 - Ашылған сұхбаттық терезеде тренд сызығын таңдап қажетті
параметрлерді орнату;
0 - «Параметры» қосымша бетінде «показывать уравнение
регрессии на диаграмме», «поместить на диаграмму величину
достоверности аппроксимации» пунктерін таңдау;
0 - ОК батырмасын басу.

20.

Сурет 2.4 - Сызықты тренд

21.

0 Сызықты тренд графигына сәйкес сызықты тренд теңдеуі
келесі түрге ие болады: Yt=1125,6-24.15t, детерминация
коэффициенті 0,8805.
0 Сызықты тренд теңдеуі бойынша b параметрінің мәні теріс,
сондықтан облыстағы халық саны орташа шамамен жылға
24,15 мың адамға азайды.

22. Уақытша қатарларды түзейту әдістері

0 Мақсаты:
Интервалдарды үлкейту, жылжымалы орташа және
аналитикалық түзейту әдістері арқылы динамикалық
қатардың тенденциясын талдау.
0 Есептің қойылуы
Электр қуатын 4 жыл бойы пайдалану бойынша
уақытша қатардың аддитивті моделін құрастыру

23.

Кесте 3.1 Бастапқы деректер
Квартал t
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Yt электрқуатын пайдалану
6
4,4
5
9
7,2
4,8
6
10
8
5,6
6,4
11
9
6,6
7
10,8

24.

1 қадам.
Қатардың бастапқы деңгейлерін жылжымалы орташа арқылы
түзейту
Сурет 3.3

25.

- 4 квартал бойынша барлығы келесі формулалар көмегімен есептелінеді:
С3=СУММ(В2:В5)
С4=СУММ(В3:В6)
С5=СУММ(В4:В7) әрі қарай сәйкесінше
- 4 квартал бойынша жылжымалы орташа келесі формулалар көмегімен
есептелінеді
D3=СРЗНАЧ(В2:В5)
D4=СРЗНАЧ(В3:В6)
D5=СРЗНАЧ(В4:В7)
- орталықтандырылған жылжымалы орташа
Е4=СРЗНАЧ(D3:D4)
Е5=СРЗНАЧ(D4:D5)
Е6=СРЗНАЧ(D5:D6)
- маусымдық компонентаны бағалау
F4=B4-E4
F5=B5-E5
F6=B6-E6
F7=B7-E7 әрі қарай сәйкесінше

26.

Электрқуатын пайдалану
12
10
8
6
Yt
4
2
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
квартал
Сурет 3.4
10
11
12
13
14
15
16

27.

2 қадам. Маусымды компонентаны бағалау
Сурет 3.5

28.

0 - 3 кварталдан бастап маусымды компоненталар кестеге рет-
ретімен толтырылады;
0 - өзгерту коэффициенті келесі формула көмегімен
есептелінеді
(C8+D8+E8+F8)/4;
0 - ал өзгертілген маусымды компонента С8-D11, D8-D11, E8D11, F8-D11 формулалар арқылы есептелінеді.
0 3 -қадам. Маусымды компонентаның әсерін анықтау: (Y-S) (4
бағана).
0 4 -қадам. Трендтік компонентаны анықтау (5 бағана).
0 5 -қадам. Т+S сомасын есептеу (6 бағана).
0 6 -қадам. Кездейсоқ компонентаны есептеу Е= Y-(T+S) (7
бағана).

29.

Сурет 3.6

30.

0 7 -қадам. Модельді бағалау.
Абсолютті қателер квадраттарының сомасы: Σ Е2 = 1,676.
0 Қорытынды: құрастырылған аддитивті модель 97,5%
уақытша қатардың деңгейлерінің байланыс көрсетеді.

31.

0 Шаманың тығыздығы: φN(Yi)=
–
0 Ұқсастық функциясы:
0 L функциясына максимальды берілген мәндер алынады.
0 5. Регрессия функциясына сенімділік интервалын
құрайық.
0 Сенімділігі: ʝ = 1 –a
0 Статистика: t =
0 Еркіндік дәрежесі: k = n –2
0 Мат. күтім үшін сенімділік интервалы:
0 ŷ– t - ;R, S
0Sŷ=
- стандартты қате
0 Х = Х0 бағанындағы У – дің индивуальды мәндерінің
дисперсиясының бағалануы:
0 S ŷ02=S2(1+

32.

0
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
0
0 Практикум по эконометрике: Учеб. Пособие /И.И.Елисеева, С.В.Курышева,
Н.М. Гордеенко и др.; Под ред. И.И. Елисеевой. – М.: Финансы и статистика,
2001. – 192 с.: ил.
0 Практиум по общей теории статистики: Учебное пособие/ Н.Н.Ряузов,
Н.С.Партешко, А.И.Харламов и др.: Под ред. Н.Н.Ряузова – 2-е изд., перераб. и
доп. – М.: Финансы и статистика, 1981 г. – 278 с., ил.
0 Шанченко Н.И. Эконометрика: лабораторный практикума/ - Ульяновск: УлГТУ,
2004 г. – 79 с.
0 Афанасьев В.Н., Юзбашев М.М. Анализ данных и прогнозирование: Учебник.
– М.: Финансы и статистика, 2001.- 228 с.: ил
0 Тихомиров Н.П., Дорохина Е.Ю. Учебник по дисциплине «Эконометрика».- М.:
Изд-во Рос.экон.акад., 2002, 640 с.
0 Интернет-ресурстар:
0 www.stat.kz – сайт Агентства Республики Казахстан по статистике
0 www.kostanai.stat.kz - сайт департамента статистики Костанайской области
0 Программалық қамту:
0 Microsoft Excel