Заттар алмасуының гормоналдық реттелуі. Гормоналдық реттелудің бұзылуы

1. Ќараѓанды Мемлекеттік Медицина Университеті

Қарағанды Мемлекеттік Медицина
Университеті
Тақырыбы: Заттар алмасуының гормоналдық
реттелуі. Гормоналдық реттелудің бұзылуы.
Орындаған:Шуахбаева Г.С.
ЖМФ

2. Гормон дегеніміз не?

Гормон - (грек тілінен hormáo - қозғалысқа
келтірем,оятамын деген мағына береді),,
эндокринді бездермен, немесе ішкі секреция
бездерімен бөлінетін, және тікелей қанға бөлінтін
биологиялық белсенді заттар . «Гормондар»
термині алғаш рет 1902ж У. Бейлисс және Э
Старлинг ағылшын физиологтарымен енгізілген.
Гормондар қанға өтіп және мүшелер қызыметіне
әсерін тигізеді, нәтижесінде физиологиялық және
биохимиялық реакциялардың белсендірілуі немесе
тежелуі жүреді. Сүтқоректілер мен адамдар
организіміндегі эндокринді бездермен бөлінетін 30дан астам гормандар анықталған.

3. Гормондардыњ негізгі ќасиеттері

Гормондардың негізгі қасиеттері
• Бөлінген орнына қарамастан алыстан әсер
етуі;
Арнайы қызыметі-бір гормонның қызыметі
келесі бір гормонның қызыметіне сай
келмеуі;
Гормондардың аз уақыт аралығында әсер
етуі,яғни түзілуі және тежелуінің жоғары
жылдамдықта болуы;
Аз мөлшерде керек нәтижеге жете алуы;
Дәнекерлік рөлі(месенджер) –ақпаратты
жүйке жүйесінен жасушаға жеткізуі;

4. Гормондардыњ єсер ету механизмі

Гормондардың әсер ету механизмі
• Гормондар мүшелерге тандамалы әсер көрстеді,бұл жайт мүшелерде
гормондарға арнайы түзіліс-рецепторлардың болғандығымен
түсіндіріледі.Гормондар әсер ететін мүше немесе жасуша –нысана
жасуша немесе нысана мүше деп аталады. Суретте әрбір жасушада бір
немесе бірнеше түрлі рецепторлар бар екендігі көрсетілген.

5. Гормондар ќызыметтерініњ єсерленуініњ т‰рлері

Гормондар қызыметтерінің
әсерленуінің түрлері
• Мембраналық түрі.Гормонның жасуша мембранасымен
әсерлескен кезде оның арнайы заттарға өткізгіштігі өзгереді.
Осылай инсулин гормонының глюкозаны тасымалдау жүйесі
белсендіріледі,содан глюкозаның жасушаға енуі белсенді жүреді.
Мембрана-жасушалық түрі. Гормон жасушаға енбей оның
алмасуына дәнекер арқылы әсер етеді (екіншілік мессенджер,
біріншілігі - гормонның өзі).
Цитозольді механизм (немесе ядролық) липофильді белокстероидтарға тән.Олар жасуша мембранасы арқылы цитозльге
өтіп клетка ішілік рецептормен байланысады. Гормон-рецептор
комплексі жасуша ядросына өтеді,онда ол геном белсенділігіне
тандамалы әсер көрсетеді, нәтижесінде арнайы ферменттердің
синтезделуінің теежелуіне немесе белсендірілуіне алып келеді ал
бұл өз кезегінде жылдамдықтың өзгерісіне алып соқтырады.
Аралас түрі- йодтирониндерге тән

6. Гормонодардыњ физиологиялыќ єсері баѓытталѓан:

Гормонодардың физиологиялық
әсері бағытталған:
• 1)Биологиялық үрдістерді реттеу;
• 2) Бүтінділік пен ішкі тұрақтылықты
сақтау.
• 3) Өсу үрдістерін, репродукцияны және
жетілуді реттеу;

7. Гормондар тасымалдануы

• Гормондар қанайналымға түскеннен кейін
арнайы мүше-нысанаға түсуі
керек.Жоғарға молекулярлы
гормондардың тасымалы аз зерттелген.
Азғана молеулярлы массалы гормондар
плазма ақуызымен байланысқа тез
түседі,соның нәтижесінде қанда бос
күйіндегі гормондардан байланысқан
күйдегі гормондар мөлшері көбірек; бұл
екі форма динамикалықтепе-теңдікте
болады.

8. Гормондар аѓзадаѓы барлыќ жасушалардыњ белсенділігін реттейді

Гормондар ағзадағы барлық
жасушалардың белсенділігін
реттейді
Олар ойдың өткірлігіне және физиологиялық
қимылдарға, дене бітіміне және бойдың өсуіне әсер
етеді, одан басқа шаш өсімін, дауыс
өзгерісін,жыныстық әуестенуді және тәрбиесін
анықтайды. Эндокринді жүйе арқасында адам
жоғарғы температуралық өзгерістерге, тағамның көп
немесе жетіспеушілігіне,физикалық және
эмоциональдық стрестерге бейімделе
алады.Эндокринді бездердің зертелуі нәтижесінде
көптеген құпияларды ашып көрсетті,яғни балалардың
туылуы және жыныстық функцияларды,тағы бірнеше
сұрақтарға жауап табылды: неге кей адамдардың
бойы ұзын кейбіреулерінікі кішкентай,біреулері
толық,ал кейбіреулері арық, біреулері күшті,ал
кейбіреулері нәзік;

9. Басты эндокринді бездер

• Ол гипоталамус, гипофиз, эпифиз
қалқанша және қалқанша маңы
бездері, бүйрек үсті безі, эндокринді
бөлімді ұйқы безі және жыныс
бездері.Бұл мүшелердің жалпы
саплмағы 100г-нан аспайды Ал
олардан бөлінетін биологиялық
белсенді заттар миллиграмның ондық
бөлімімен өлшенеді.

10. ГИПОТАЛАМУС

• Гипоталамусмидың көру төмпектерінің артына тығылып
ГИПОТАЛАМУС
орналасқан.Сезімталдық қабылдағыштай мидың бұл бөлігі
барлық сигналдарды қабылдап отырады. Эндокринді
жүйеден бөлінетін бұл сигналдар гипоталамусқа
бағынады.Гипоталамус— ішкі секреция бездеріне ,жылу
және су-тұз алмасуына, заттар алмасуына,ішкі мүшелер
қызыметіне әсерін көрсетеді. Бұдан басқа гипоталамус
ядроларында –екі гормонның вазопрессин және окситоцин
синтезделуі жүреді.

11. ГИПОФИЗ

Гипофиз гипоталамус астында
орналасқан.Гипофиз біздің денеміздің
барлық сыртқы бейнесін
анықтайды:мұрын мен аяқтың үлкен
кішілігіне дейін.Бұл бездің қызыметі
арқасында жатырдағы баланың бойының
үлкен кішілігі де анықталады.
• Гипофиз екі бөлімге бөлінген. Артқы
бөлімге (медиктер оны нейрогипофиз
дейді) гипоталамустан бөлінген
вазопрессин және окситоцин жиналады.
Алдыңғы бөлім (аденогипофиз) 9
маңызды гормондар бөліп
шығарады.олардан өсу гормоны мен
пролактин ұлпалардағы биохимиялық
үрдістерге әсер етеді,ал қалғандары
ағзаға басқа эндокринді бездер арқылы
әсер етеді,сондықтан оларды тропты
гормондар деп те атайды (грекше.
«тропос» — «бағыт»).

12. ЭПИФИЗ

• Эпифиз бұршақ пішінді без болып
саналады.Көптеген қызыметтер
атқарады,соның ішінде иммунды
жүйені,өсуді,жыныстық
жетілуді,су-тұз алмасуын реттеп
отырады.Гипофиздегі көп
зерттелген гормондардың бірі
болып мелатонин саналады.Бұл
гормонның басты қызыметі
биологиялық ритмді ұстап
тұру.Айтып отырған гормонымыз
жастық гормоны болып
саналады.Бұл гормонды
ғылымдардың көбі ізденіп
зерттеген болатын.

13. ЌАЛЌАНША БЕЗІ

ҚАЛҚАНША БЕЗІ • Бұл гормонның қызыметі сонау
терең тарихта анықталған
болатын. 1915 ж. ғылымдар
қалқанша безінен тироксин
гормоның анықтаған болатын,ал
1952ж. трийодтиронин гормоны
анықталды. Тироксин және
трийодтиронин өсу және даму
үрдістерін реттейді,жүйке
жүйесіне, жыныс бездерін және
жүрекке әсерін тигізеді. Барлық
алмасу үрдістерін белсендіреді.

14. ЌАЛЌАНША МАЊЫ БЕЗІ

ҚАЛҚАНША МАҢЫ БЕЗІ
• Адамда қалқанша бездің артқы
үстінде бөлігінде не ішкі бөлігінде
орналасқан екі қалқанша маңындағы
без болады.Бұл бездердің негізгі
клеткалары паратгормон е
паратирин,не паратиреоидты гормон
бөліп шығарады.Қалқанша
маңындағы бездің белсенділігі қан
құрамындағыкальцимен анықталады.

15. ¦ЙЌЫ БЕЗІ

ҰЙҚЫ БЕЗІ
• Ұйқы безі аралас қызымет
атқаратын бездер
қатарына
енеді.Эндокриндік
қызыметі панкреаттық
аралшықтан гормон
өндірумен іске
асады.Аралшықта бірнеше
жасуша түрі бар.Альфа
жасушалар глюкагон
өндіреді,бета жасушалар
инсулин өндіреді,dжасушалары
соматостатин,g-жасушалар
гастрин өндіреді.

16. Б‡ЙРЕК ‡СТІ БЕЗІ

БҮЙРЕК ҮСТІ
БЕЗІ
• Ішкі секреция бездерінің
ішіндегі ерекше орын алатын
бездердің ішіндегінің бірі
болып бүйрек үсті безі
саналады.Бүйрек үсті безі
қыртысты және милы заттан
тұрады.
Қыртысты заттың
гормондары –
кортикостероид.
Бүйрек үсті безінің милы
затының гормондары—
адреналин и норадреналин.

17. Жыныс бездері

• Жыныс бездері немесе
еркектердің ұрықтары және
әйелдердің аналық
жұмыртқалары аралас секреция
бездеріне жатады.Еркектердің
және әйелдердің жыныс
гормондарының секрет шығару
процесін және олардың қанға
бөлінуін ішкі секреторлық
функция атқарады.Аталық
ұрықтар сияқты аналық
жұмыртқалар да ересек және
әйел гормондарын
синтездейді,бірақ ер адамдарда
андрогендер,ал әйелдерде
экстрогендер .

18. Кµњіл аударып тыњдаѓандарыњызѓа рахмет

Көңіл аударып
тыңдағандарыңызға рахмет