Әбіш Кекілбаев шығармаларындағы тарихи тұлғалар бейнесін философиялық тұрғыдан пайымдау

1.

Тақырыбы: «Әбіш Кекілбаев шығармаларындағы
тарихи тұлғалар бейнесін философиялық тұрғыдан
пайымдау»

2.

Шығарма
кейіпкерлерін талдау
Шығармадағы
оқиғалар тізбегі емес,
сол оқиғалар нәтижесі
туралы ой түйіні.
03
04
01
02
Дереккөздерді
талдау,қажетті
әдебиеттерді
картасын құру
Жазушының
өмірбаянымен
танысу.

3.

Жұмыстың мақсаты:
Белгілі мемлекет және қоғам қайраткері, Қазақстанның халық жазушысы Ә.Кекілбаев
шығармаларындағы тарихи тұлға жасау шеберлігін анықтау, тарихи шығармаларына талдау
жасай отырып, оның адам образын суреттеудегі өзіндік ерекшеліктерін танып-білу.
Зерттеу жұмысының ғылыми болжамы:
Егер, Ә.Кекілбаевтың тарихи тұлға жасаудағы өзіндік қырлары кеңінен ашылып, тереңінен
талданса, онда жас ұрпақтың бойында ата-бабаларымыздың атқарған істеріне деген
құрметтері артып, ұлттық сана-сезімдері жоғарылап, патриоттық рухтары көтеріліп, таным
қабілеттері арта түсер еді.
Зерттеудің теориялық мәнділігі:
Бабалар ісін ардақтау, құрметтеу, оларды үнемі есте сақтау қажеттілігінің нәтижелілігі
айқындалды.
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
Зерттеу нәтижесінде жинақталған материалдар
болашақта Ә.Кекілбаев еңбектерін әрі қарай зерттеп, зерделеймін деушіге көмекші құрал,
сондай-ақ мектептің оқу әдістемелік жұмыстарына енгізуге болады.
Ғылыми жaңaлығы: Қaзaқ әдeбиeтiнiң eжeлгi дәуipi мeн xaндық дәуipлepiндeгi тарихаи
тұлғалар бейнесі ұлттық идeя мeн мәңгiлiк eл ұғымының көpiнic тaбуы қapacтыpылғaн.

4.

Жазушы
Философ
Қоғам қайраткері
Тарихшы
Әлеуметтанушы
Шежіреші

5.

1. Әдеби-көркем
шығармалардағы
тарихи тұлғалар
2.Ғылыми
зерттеулерінде
қамтылған тарихи
тұлғалар
Махамбет Өтемісұлы
Бекет ата
Шыңғыс хан
Қарабура
Шотан Батыр
Ақсақ
Темір,Әбілқайыр хан,
Абылай хан
Төле би, Қазыбек
би,Әйтеке би
Әбілхайыр, Барақ
сұлтан

6.

Шығармалардағы негізгі идея
Туған жерді,
елді сүю
Адамгершілік
қасиеттерді
насихаттау
Отанды
қорғау, елді
бірлікке
шақыру
Елге, жерге
еңбегі
сіңген
хандар,
батырлар
Бір мақсатқа, ортақ мүддеге жұмылдыратын
киелі ұғым – «МӘҢГІЛІК ЕЛ» идеясы
негізделген

7.

«Үркер» романындағы тарихи
тұлғалардың берілуі
Роман қазақ халқының басынан өткен аса ауыр кезеңдерді, XVII-XVIII ғасырларда орын
алған ірі-ірі оқиғаларды негізге ала отырып, нақты тарихи деректерге сүйеніп жазылған.
Романдағы
бүкіл
оқиға
дамуы,
әрекет,
өмір
құбылыстары
—
бәрі
де
оның негізгі қаһарманы Әбілқайырдың көзқарасымен байланысты дамиды, соның ой-елегінен
өте көрсетіледі. Осы тұрғыдан Әбілқайыр есімі романның екінші аты болуға да лайық. Әбілқайыр
романда әр қырынан көрінеді.
Ел қорғау, кек қайтару жорықтарында ерлігімен көзге түскен бұл батырлар нағыз халық
қамқорлары ретінде суреттеледі. Ел тағдырын Әбілқайырмен бірге ойлап, оның идеясының іске
асуына тілек те, білек те қоса біледі.
Үркер» — реализмі бай шығарма. Онда сол кездегі қазақ қоғамының өмірі, оның көрші
елдермен тартысты тіршілігінің алуан түрлі шындығы терең суреттелген. Жазушы тарихи
оқиғалар ізін сақтай отырып, сол арқылы ел тағдыры, халық өмірінің кешегісі, бүгінгісі, ертеңі
жөнінде ойланады
Әбілқайыр ұстаған жолдың көрегендігін дәлелдейді. Романда қазақтың ұлттық ерекшеліктері,
халықтық салт-санасы, ұғым-түсініктеріне қатысты материалдар мол келтіріледі. Автор жақсыны
мадақтай, ұнамсыз жайларға сын көзімен қарай жазады.

8.

Шандоз» тарихи – ғұмырнамалық
шығармасындағы Махамбет- елдік пен
еркіндіктің жаршысы
Әбіш Кекілбайұлы соңғы үлгіде жазылған шығармасын «Шандоз» деп атапты да, жанрын «деректітарихи баян» деп анықтаған. Жанрлық белгілеріне қарағанда, тарихи роман. Бірақ, жаңа ғасырдың
туындысы ретінде өзгелігі де жетерліктей. Бұл бүгінгі әдеби әлемде көріне бастаған жаңа романдардың
алдыңғы легінде тұрған шығарма деуге әбден болады
Махамбет те сол асылдың, сол сиректің бірі. Ондай құбылыс тек қазақ қана емес, барша адамзаттың
ғұмырында да көп кездесе бермеген. Ұлттық поэзиямыздың ең қастерлі, ең асыл інжу- маржандары болып
табылатын Махамбет жырлары күллі халықты қайратына мінгізген қаһарлы күрестің түп- төркінін,
өрістеу жолын, кезеңділігі мен жүйелілігін ашып берді.
Махамбет заманының шындықтарына, тіпті, кейде одан да бұрынғы тарихтарға алып кетеді. Махамбет
өмірбаянына қатысты біз біле бермейтін деректер мен мүлде теріс қабылданған идеологиялық
бұрмалаулар, «өтіріктердің» түгел болмағанымен, бастылары айтылады.
Бұл қозғалыстың негізіндегі басқа мұрат-мақсаттарға сай Ә.Кекілбайұлы тақырыпты жаңа дискурста
таниды. «Шандоздан» үзінді: «Шамасы Кеңес жылдарындағы идеологиялық ұйытқымалық Махамбет
мәтіндеріне де өз салдарын аз тигізбесе керек. Ереуілші ақынның бірде-бір толғауында «патша», «орыс»,
«кәпір» деген сөздердің атымен кездеспеуі де таңғаларлық жай… Ақын жырларының әлеуметтік зілін
әріге асырмай, Жасқұс пен Жәңгірдің маңайымен шектеуге тырысу әнтек байқалады.

9.

Әбіш Кекілбаев шығармаларындағы тарихи
тұлғалар бейнесін Атадан туған аруақты ер
Отандық рух
Тарихи
тұлғалар
Ұрпаққа
өсиет
Жауды көрсе, жапырар
Үдей соққан дауылдай.
Жамандарға қарасаң,
Малын көрер жанындай.
Ерулі атқа ер салмай,
Егеулі найза қолға алмай,
Еңку-еңку жер шалмай,
Қоңыр салқын төске алмай
… Бірлігіңнен айырылма,
бірлікте бар қасиет.
Татулық болар береке, қы лмасын
жұрт келек
Арғымақтан туған қазанат Шабуыл салса нанғысыз.
Қазанаттан туған қаз мойын Күніне көз көрінім жер шалғысыз
Өмірлік
ұстанымдар
Жақсымен жолдас болсаңыз,
Айырылмасқа серт етер.
Жат бойынан түңілсін,
Бәріңіз бір енеден туғандай
болыңыз!

10.

Қopытынды
Қopытa aйтқaндa,Әбіш Кекiлбаевтың суреткер ретiндегi ерекшелiгiнiң бiр
парасын осы төңiректен iздеуiмiз керек», дейді. Заманымыздың заңғар
жазушысы, біртуар тұлғасы Әбіш Кекілбаев қазіргі уақытта
шығармашылық өрлеу үстінде дүниеден өтті. Ол тәуелсіз еліміздің рухани
көркем ой-санасын және қоғамдық-мемлекеттік үрдістерін
қалыптастырудағы, дамытудағы, өркендетудегі, көркейтудегі ұшан-теңіз
суреткерлік әрі қайраткерлік еңбектері халқымыздың көкірегіне мейлінше
ыстық қалпында ұялаумен келеді». Оның шығармаларында жасалған
тарихи тұлғалар толымды бейнесі өте шеберлікпен жасалғанын көреміз.
Әбіш Кекілбаевты Батыс Қазақстанның тарихы мен мәдени мұрасын
зерттеушілердің ішіндегі ерекше ірі тұлға деп танимыз. Оның әдеби
шығармалары мен тарихымызға арналған зерттеулері қазақ шеңберінен
әлдеқайда асып кеткен, бүкіл түркі халықтарына ортақ екенін мақтанышпен
айтамыз
10