Вирустар. Приондар. Вириоидтар

1.

Тақырып: «Вирусы. Прионы. Вириоиды/
Вирустар. Приондар. Вириоидтар/ Viruses. Prions.
Virioids»
@ssmukz
semeymedicaluniversity
SSMUofficial
ssmukz
SemeyStateMedicalUni
www.ssmu.kz

2.

Жоспар
1.Вирустар, вирион, приондар және вириоидтар туралы түсінік.
Вирустарды жіктелуі
2. Вирустардың құрылысы оның морфологиясы.
3. Вирустар химиялық құрамы,вирион құрылысы.
4.Вирустардың көбеюі.
5.Вирустарды дақылдандыру әдістері, тауық эмбриондарында және
жануарлар организмінде.
6.Вирустарды анықтау.
7. Бактериофагтар –бактерия вирустары
8.Фагтардың морфологиялық және құрылымдық ерекшеліктері.
(Химиялық құрамы, фагтың репродукциясы)
9.Бактериофагтар түрлері
@ssmukz
semeymedicaluniversity
SSMUofficial
ssmukz
SemeyStateMedicalUni
www.ssmu.kz

3.

Вирустар
1. “Virus”
латын сөзінен
аударғанда
“у”
деген
мағынаны білдіреді.
2. 1892 ж Д.И. Ивановский
темекі теңбілі вирусын ашты
3.
Вирустар
тек
тірі
жасушаларда ғана өніп-өсіп
тіршілік етеді.
4. Қазіргі кезде жылы қанды
омыртқалыларды
уландыратын 500-дей және
өсімдіктерді
уландыратын
300-ден
астам
вирустар
белгілі
@ssmukz
semeymedicaluniversity
SSMUofficial
Темекі теңбілі вирусы
ssmukz
SemeyStateMedicalUni
www.ssmu.kz

4.

Приондар
–Нуклеиқышқылы
жоқ,
өлшемдері өте кішкентай
инфекциялық
ақуызды
бөлшектер.
Физикалық
және химиялық әсерлерге
төзімді болады.
Приондар
баяу
нейротроптыинфекциялар
ды
шақырады
(Крейтцфельд-Якоб, куру
аурулары және т.б).
@ssmukz
semeymedicaluniversity
SSMUofficial
ssmukz
SemeyStateMedicalUni
www.ssmu.kz

5.

Вироидтар
Вироидтар
құрамында ақуыздары
жоқ,
РНҚ
молекулалары шағын
сақина түрінде және
суперспиральденген
болады. Өсімдіктерді
зақымдайды.
@ssmukz
semeymedicaluniversity
SSMUofficial
ssmukz
SemeyStateMedicalUni
www.ssmu.kz

6.

Вирустардың жіктелуі
Вирустар (құрамы
бойынша)
ДНҚ құрамды
РНҚ құрамды
Ұшық вирусы,
Тұмау, қызылша,
нағыз шешек
АҚТҚ
Вирустар (құрылымы
бойынша)
Қарапайым (полиомиелит
вирусы)
Күрделі (тұмау, ұшық,
қызылша)
Күрделі вирустар -екі
үш қабығы бар,
“киінген вирус” деп
аталады.
Қарапайым вирустар бір қабығы барнуклеокапсид деп
атайды.
@ssmukz
semeymedicaluniversity
SSMUofficial
ssmukz
SemeyStateMedicalUni
www.ssmu.kz

7.

Вирустың құрылу схемасы
1 – өзек - сердцевина (однонитчатая РНК); 2 – белок
қабықшасы (капсид); 3 – қосымша липопротеидтан құралған
қабықша; 4 – капсомерлар (капсидтың структуралық бөлімі)
@ssmukz
semeymedicaluniversity
SSMUofficial
ssmukz
SemeyStateMedicalUni
www.ssmu.kz

8.

Вирустардың морфологиясы
Вирустарды электронды микроскоппен зерттеу барысында
вирустардың төмендегі пішіндері анықталған
таяқша тәрізді (тура цилиндр түрі). Темекі мозаикасы
вирусына осындай пішін тән;
жіп тәрізді (майысқақ икемді жіптер). Кейбір өсімдіктердің
вирустары осындай пішінге ие;
сфералық. Тұмау, ұшық вирусы осындай пішінге ие
(көпқырлылық
пішіні).
Бұл
полиомелит
вирусы,
полиомавирустары, аденовирустар.
түйреуіш тәрізді (дөңгелек тәріздес, сперматозоидтық).
Бактерия вирустары – бактериофагтар осындай пішінге ие
@ssmukz
semeymedicaluniversity
SSMUofficial
ssmukz
SemeyStateMedicalUni
www.ssmu.kz

9.

Вирустар
жай
құрамында
• Нуклеин қышқылы
• ақуыз
күрделі
құрамында
Нуклеин қышқылы
Ақуыз
көмірсу
Липидтер
Қожайын жасушаның
компоненттері(суперко
псид)

10.

@ssmukz
semeymedicaluniversity
SSMUofficial
ssmukz
SemeyStateMedicalUni
www.ssmu.kz

11.

Вирустар екі түрлі формада кездесуі мүмкін
Жасушадан тыс форма – вирион.
Вирион қалыптасқан вирус бөлшегі .
Құрамында –капсид, нуклеин қышқылы,
құрылымдық ақуыздар, ферменттер және т.б.
бар.
@ssmukz
semeymedicaluniversity
SSMUofficial
Жасушаішілік формасы-вирус. Олар
нуклеин
қышқылының
бір
молекуласынан тұрады
ssmukz
SemeyStateMedicalUni
www.ssmu.kz

12.

Вирионның құрылысы
Ақуыздық жамылғыКАПСИД
гликопротеинді
молекулалар –
рецепторлар
ФОСФОЛИПОПРОТЕИнді
жамылғы СУПЕРКАПСИД
ГЕНОМ (ДНК
немесе РНК)
ГЕНОМ ішкі ақуыздармен
байланысты
(КАПСИД),
Вирионның жүрекшесін
Құрайды немесе ,
НУКЛЕОКАПСИД

13.

Вирустардың химиялық құрамы
НК (ДНК-4-40%,РНК-1-4%)-генетикалық ақпаратты
тасушы
Ақуыз (50-90%)-құрылымдық және құрылымдық емес
ЛИПИДтер(4-42%)-вирустардың құрылысын
нығайтушы
Көмірсулар(3-10%)-пішінін сақтайды, протеаздан
қорғайды

14.

РНК-сы бар
ДНК-сы бар

15.

Бактериофагтың бактериялық жасушамен өзара
арақатынас процесі бірнеше кезеңнен тұрады:
Вирустын жасушамен кездесу

16.

I кезең - Адсорбция.
Бұл кезеңде вирустың жасушаның үстіңгі бөлігіне жабуысуы
жүреді. Әрбір вирус өз иесіне қарай әрқилы болып келеді. Бір
жасушада бірнеше жүздеген вирустар дами алады.

17.

II-кезені: Инъекция (вирустың жасушаға
өтуі).
• Жасушаның ішіне тек нуклеин қышқылы ғана енеді.
Ақуызды қабықша сыртында қалады (вирус «шешінеді»).
Фагпен жасуша қабырғасы тесілгеннен кейін бактерияда
нуклеин қышқылының механикалық қосылуы жүреді.

18.

III-кезені- Вирустың жасушаішілік дамуы. Фагтың инъекцияланған (дәрі
жіберілген) нуклеин қышқылы ең алдымен зақымдалған жасуша метаболизмінің
толығымен қайта құрылуына әкеледі.
Бактериялық ДНҚ, сондай-ақ РНҚ мен бактериялық ақуыздардың синтезі
тоқтайды. Фагтың нуклеин қышқылының синтезі, ал рибосомадарда –
фагтардың ақуызды қабықшаларының синтезі басталады.

19.

IV -кезені- Вирустық бөлшектерді жинақтау.
Репродукция (воспроизведение) НК вируса

20.

V -кезені- Фагтардың жасушалардан шығуы. Бұл ретте
жасушалық қабырға ашылады және одан жетілген және
вируленттік фагтар шығады.
Капсид ақуыздарының синтезі, вириондардың
пайда болуы

21.

Вирустардың ие жасушасымен
арақатынасы
• Өнімді түрі – ие жасушасында жаңа
вириондардың түзілуімен сипатталады
Бірінші түрі
• Абортивті түрі – жасушадағы инфекциялық
процесстің тоқтауымен сипатталады,
Екінші түрі сондықтан жаңадан вириондар түзілмейді
• Интегративті түрі немесе вирогения –
вирустың ие жасушасымен бірге тіршілік етуі
Үшінші түрі

22.

Бактериофагтар –бактерия
вирустары
• 1915 Ф. Туорт – ең бірінші сипаттады.
• 1917 д’Эрелль – «бактериофаг» терминін енгізді
(phagos – жалмап бітіру).
20-200 нм

23.

.
ФАГТЫҢ МОРФОЛОГИЯСЫ
• жіпше тәріздес
• өсіндіге ұқсас фаг
• өсіндіксіз фаг
• қысқа өсіндікпен
• өсіндінің қысқарылмайтын
қабшығымен
• өсіндінің қысқарылатын
қабықшасымен
@ssmukz
semeymedicaluniversity
SSMUofficial
ssmukz
SemeyStateMedicalUni
www.ssmu.kz

24.

Құрылымдық элементтері:
-Басы ( бас жағында ДНК орналасқан, жұқа
ақуыздық қапшықпен- капсидом қапталған ).
Егер басында дөңес жерлер (шашақтар)«шашақты фаг» болады
-Өзекшеқұйрықтық
өсінді
(бос
түтік,
қысқартылған «қапшықпен»жамылған.
Өзекше бактерия жасушасына ДНК енеді (
РНК).
Фагтың аяқ жағында фермент
ЛИЗОЦИМ болады.

25.

ФАГТЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ
ақуыз(50-60%)
ДНК (40-50%),
липидтер, көмірсулар (аз мөлшерде)
лизоцим, гиалуронидаза (өзекшенің аяқ
жағында)

26.

ФАГТЫҢ НЕГІЗГІ ҚАСИЕТТЕРІ:
СПЕЦИФИКАЛЫҚ- арнайы микрооганизмдермен
әрекеттесуі қабілеттілігі
АДАПТАЦИЯ- жақын туыстық микробтардың пассивті
лизистеу қабілеті.
ЛИТИКАЛЫҚ немесе лизогенді белсенділік
(бактерияның еруін нмесе фаготасушы қабілеттілігі ).
РЕЗИСТЕНТТІК- радиация құбылысына тұрақтылығы

27.

ФАГТЫҢ РЕПРОДУКЦИЯСЫ
1. ерте ақуыздардың синтезі (дезоксирибонуклеаза,
ДНК-полимераза. 5 мин кейін жаңа фагтардың ДНК
синтезі
2. (кеш) фагтың құрылымдық ақуыздарының синтезі
рибосомаларда
4. Фагтың құралуы
Алдымен базальды пластинка құралады, кейін өсінді,
қапшық, олар бекітіледі.Фагтың басы аяғына қосылады.
1 мин ішінде 7-8 фагьтың бөліктері пайда
болады.Фагтың көбею циклы 30-40 мин жүреді, жаңа 200
фагтар пайда болады
5.Жасушадан шығуы
Бактериялар көлемінде ұлғаяды, ісінеді. Лизис
бактерияның ішінде ( лизоцим әрекеттеседі).

28.

Бактериофагтар түрлері.
• Вирулентты бактериофагтар
бактерияға енеді, көбейеді,
бактерияны ерітеді лизисқа
ұшыратады.
• Әлсіз бактериофагтар
бактерияға енеді, бірақ
ерітпейді. Бактериофагтардың
ДНҚ жасушаның ДНҚмен
айқасады. Осы құбылысты
лизогения деп атайды.
• Ақаулы вирустар –
вирустардың геномында
бактерияның ДНҚ бөлігі
болады, сондықтан, осы вирус
жасуша енеді бірақ жасушаны
бұзбайды.

29.

Медицинада қолданылуы
Бактериофагтардың ең негізгі
қолданылатын жері –
антибактериальді
терапия. Медицинада стрептококты,
стафилококты, клебсиеллезді, полмвалентті
дизентерийлі,
пиобактериофаг, коли, протей және колипротей және тағы басқа
бактериофагтар қолданылады. Бактериофагтар – бактерияға
қарсы әсері бар жоғары эффектілі иммунобиологиялық
препарат. Қатерлі ішек инфекциясының және де іріңді –
қабынған аурулар емі мен профилактикасында қолданылады.
Сонымен қатар преператтармен бірге ішек дисбактериозының
емінде және ішек микрофлорасыны қалпына келтіру үшін
қолданылады. Бактериофагтар – тірі агенттер, табиғатта кең
таралған бактерия вирустары.
@ssmukz
semeymedicaluniversity
SSMUofficial
ssmukz
SemeyStateMedicalUni
www.ssmu.kz