Табобат Олами - касалликлар ва уларни даволаш йуллари

1.

2.

ÒÀÁÎÁÀÒ ÎËÀÌÈ –
ÊÀÑÀËËÈÊËÀÐ ÂÀ ÓËÀÐÍÈ
ÄÀÂÎËÀØ É¤ËËÀÐÈ
¤çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèäà õèçìàò ê´ðñàòãàí
Ôàí àðáîáè ò.ô.ä. ïðîôåññîð À. Àñðàðîâ
òàµðèðè îñòèäà
«NOSHIR»
Òîøêåíò — 2012

3.

ÓÄÊ: 615.89
ÁÁÊ 53.59
Òàáîáàò îëàìè - êàñàëëèêëàð âà óëàðíè äàâîëàø é´ëëàðè /
Ò12
À.Àñðîðîâ òàµðèðè îìòèäà. – Òîøêåíò: NOSHIR, 2012. – 664 áåò.
ÁÁÊ 53.59
Ðåñïóáëèêàìèçäà þðòèìèç ðàâíà³è âà êåëàæàãè é´ëèäà èç÷èëëèê áèëàí
îëèá áîðèëà¸òãàí òóðëè ñîµàëàðäàãè èñëîµîòëàð, ÿíãèëàíèøëàð æàðà¸íè,
ñî²ëè³íè ñà³ëàø òèçèìèíè µàì ÷åòëàá ´òìàäè. Áó ñîµàãà äàâëàòèìèç ðàµáàðèÿòè òîìîíèäàí á´ëà¸òãàí êàòòà ýúòèáîð, ñàëîìàòëèêíè ñà³ëàø òèçèìèäà ÿíãè äàñòóðëàðíèíã èøëàá ÷è³èëèøè âà óëàðíè µà¸òãà òàäáè³ ýòèëèøèíè òàúìèíëàìî³äà. Øó æàðà¸íäà, ñî²ëè³íè ñà³ëàø òèçèìèäà òàøêèë
ýòèëãàí òèááè¸òíèíã òóðëè ñîµàëàðè ðåñïóáëèêà èëìèé-àìàëèé ìàðêàçëàðè, ðåñïóáëèêà øîøèëèí÷ òèááèé ¸ðäàì ê´ðñàòèø èëìèé ìàðêàçè âà óíèíã
âèëîÿòëàð, òóìàíëàðäàãè ôèëèàëëàðè, ýíã ìóµèìè àµîëèãà áèðëàì÷è òèááèé ¸ðäàì ê´ðñàòèøäåê þêñàê âàçèôà þêëàòèëãàí ³èøëî³ âðà÷ëèê ïóíêòëàðè (£ÂÏ), òåç ¸ðäàì øàõîá÷àëàðè âà îèëàâèé ïîëèêëèíèêàëàð ´ç ôàîëèÿòëàðèíè òèíèìñèç ðàâèøäà òàêîìèëëàøòèðèá áîðìî³äà.
Áó ´ðèíäà, àµîëè îðàñèäà ñî²ëîì òóðìóø òàðçè îìèëëàðèíè òàð²èá ýòèø,
óëàðíèíã ñàëîìàòëèãèíè àâàéëàá-àñðàø é´ëèäà ´çëàðèíèíã µàì ÷åòäà òóðìàñëèãèãà ýðèøèø âà òèááè¸ò ñîµàñèäàãè áèëèìëàðèíè ÿíàäà îøèðèø
êàòòà àµàìèÿò êàñá ýòàäè.
£´ëèíãèçäàãè óøáó êèòîá, òóðìóøèìèçäà ê´ï ó÷ðàéäèãàí êàñàëëèêëàðãà
áà²èøëàíãàí á´ëèá, óëàðíèíã êåëèá ÷è³èøè, íàìî¸í á´ëèøèäàãè áåëãèëàð, òàð³àëèøè ¸êè þ³èøè ñàáàáëàðè, êàñàëëèê þçàãà êåëãàíäà ³àéñè
øèôîêîðãà ìóðîæààò ýòèø âà óíè àíè³ëàøäà ³àíäàé òåêøèðóâëàð áàæàðèëèøè êåðàêëèãè õà³èäà ìàúëóìîòëàð áåðàäè. £´ëëàíìà òóøóíàðëè,
îììàáîï âà ôîéäàëè á´ëèøè ó÷óí, á´ëèìëàð òóçèëèøè ñîääàëàøòèðèëãàí, óíäàãè ê´ï¸³ëàìà àõáîðîòëàð, òóðëè íàøðëàðäà ó÷ðàéäèãàí, õàë³îíà
òàáîáàòäà ³´ëëàíèëàäèãàí ìàúëóìîòëàð áèëàí áèðãàëèêäà ò´ïëàíèá, áèð
òèçèìãà ñîëèíäè. Óøáó êèòîá êåíã êèòîáõîí îììàñèãà ì´ëæàëëàíãàí.
Òóçóâ÷èëàð:
À. Àñðàðîâ ò.ô.ä. ïðîôåññîð, À. Óñìîíõîäæàåâ ò.ô.í., Ç.Ø. Ñàäèêîâà
ò.ô.ä. ïðîôåññîð (ìîðôîëîã – àíàòîì), Ý. Áèëîëîâ ò.ô.í. (îôòàëüìîëîã),
À. Àõìàòîâ ò.ô.í. (íåâðîëîã), ¤. Ìàòêóëèåâ ò.ô.í. (æàððîµ), ¤. Àñðîðîâ
ò.ô.í. (³îí òîìèðëàð æàððîµè), Õ. Îìàðîâ (êàðäèîëîã), Ñ. Ñàôàåâà ô.ô.í.,
Íàøð ó÷óí ìàúñóë À. Ôàéçóëëàåâ.
ISBN 978-9943-363-63-3
2
© «NOSHIR» íàøðè¸òè, 2012.

4.

Ñ¤Ç ÁÎØÈ ¤ÐÍÈÄÀ
ßðàòãàíãà µàìäó ñàíîëàð âà øóêóðëàð á´ëñèíêèì, áèç àçèç áàíäàëàðèãà ìóêàììàë ³èëèá ÿðàòèëãàí òàíàíè, óíèíã òàðêèáèäà ìóðàêêàá, áåêàìó-ê´ñò, ´çè ´çèíè èäîðà ³èëèá áåìèííàò õèçìàò ³èëàäèãàí àúçîëàð òèçèìèíè, óëàðíèíã áàð÷à ôàîëèÿòëàðèíè íàçîðàò ³èëóâ÷è
âà áîø³àðóâ÷è ðóµ µàìäà áîø ìèÿíè ÿðàòäè. Àòðîô ìóµèòíè ê´ðèø
âà ýøèòèø, µèä ñåçèø âà òàúì áèëèø, µèñ ýòèø êàáè õèñëàòëàðíè
áåðäè. Áóíèíã óñòèãà, àíãëàø âà èäðîê ýòèø, áèëèì éè²èø âà ôèêðëàø, óëàðäàí î³èëîíà ôîéäàëàíèø èìêîíèÿòëàðèíè áåðèá, áàð÷à àúçîëàð ôàîëèÿòëàðèíè áèð òèçèìãà á´éñóíäèðèá, áåìèííàò õèçìàò ³èëäèðèøãà ýðèøòèðäè. Ì´úæèçàíè ³àðàíãêè, òàíàìèçäàãè àúçîëàðíèíã
áàð÷àëàðè òó²èëèøäàí òî îìîíàòíè òîïøèðãóíèìèçãà ³àäàð, áèçíèíã õîµèø âà èñòàãèìèçäàí ³àòúè íàçàð, êå÷àíè êå÷à, êóíäóçíè
êóíäóç äåìàé, áåòèíèì âà áåìèííàò õèçìàò ³èëèá êåëàäè.
Èíñîííèíã ¸øè óë²àéãàíè ñàðè âà³ò ìåçîíè âà ñàëîìàòëèêíèíã
³àäðèãà åòàäèãàí, óíè àâàéëàá-àñðàøãà èíòèëàäèãàí, øó ìàâçóäàãè
êèòîá âà áèëèìëàðãà ýµòè¸æ ñåçàäèãàí á´ëèá ³îëàäè. Àéíè³ñà, èíñîí µà¸òèíèíã ÷´³³èñè - 50 ¸øäàí ñ´íã, áóíè òàáèèé µîë äåñàê µàì
á´ëàäè. ×óíêè àêñàðè ê´ï÷èëèê áó ¸øäàí ´òãàíäà µà¸ò ãèðäîáèäà
´çè áèëãàí÷à ìàâæ óðèá, ìàúëóì áèð ìóâàôôà³èÿòëàðãà ýðèøãàí,
«î³-³îðà»íè áåìàëîë àæðàòàäèãàí, µà¸ò ëàççàòèíèíã òàúìèíè ñåçà
áîøëàãàí á´ëàäè. Ôàðçàíäëàðíèíã ³à òóðèøè, íàáèðàëàð îðçóµàâàñèíè µàì ê´ðèøè ìó³àððàðëèãè áó èñòàêíè ÿíàäà êó÷àéòèðàäè.
Àììî, áó ¸øãà åòãàíäà, «áîëàì-÷à³àì äåäèì ...» ³àáèëèäà, ñî²ëè²èãà ýúòèáîðñèçëèê, áàúçèëàðäà 20-30 êã îðòè³÷à þê, ðèñîëàäàí àí÷àãèíà þ³îðè á´ëãàí ³îí áîñèìè (îðà-îðàäà þðàê õóðóæè áèëàí),
áàúçàí ýñà ³îíäàãè ³àíä ìè³äîðèíèíã îøèá òóðèøè êàáè õàñòàëèêëàð íàìî¸í á´ëà áîøëàéäè âà ³àåðäà ³àíäàé ç´ð òàáèá áîðëèãè áèëàí
³èçè³èøãà ìîéèëëèê êó÷àÿäè. Áó ´ðèíäà, «Äàðäìàíä áîéäàí, ñî²ëîì ãàäî áàõòëèðî³äèð», – äåãàí Ñó³ðîò èáîðàñèíè ýñãà îëèøíè
èñòàðäèê.
Õ´ø, ýíäè íèìà ³èëìî³ êåðàê?
Àëáàòòà, áèðèí÷è ãàëäà, ê´ç îëäèíãèçãà èñòàðàñè èññè³, õóøáè÷èì, î³ ëèáîñ êèéãàí, äàðäèíãèçãà ìàëµàì á´ëà îëàäèãàí øèôîêîð
êåëàäè. Ëåêèí, óëàðíèíã áàúçèëàðèäà ó÷ðàá òóðàäèãàí ³´ïîë ìóîìàëà, êàëîíäèìî²ëèê, áèëèìñèçëèê âà òàúìàãèðëèê õà³èäà ³´íè-³´øíèëàð, ³àðèíäîøëàð îðàñèäà þðãàí «äîñòîí»ëàð, øèôîêîðíèíã øîø3

5.

ìà-øîøàðëèê áèëàí á´ëàäèãàí þçàêè ñóµáàòëàðè âà øèôîõîíàãà áîðãàíäàãè îâîðàãàð÷èëèêëàð, òàøõèñ ³´éèø ó÷óí àéðèì Ñèçãà ¸³ìàéäèãàí òàµëèëëàð âà òåêøèðóâëàð ê´ç îëäèíãèçãà êåëèøè Ñèçíè óëàðãà
ìóðîæààò ýòèøäàí ³àéòàðàäè. Ýíäè Ñèçíè, áåìîðãà ´ç ÿ³èíèäåê
³àðàéäèãàí, õóøìóîìàëà, äàðäèíãèçãà ìàëµàì á´ëèøíè ´çèíèíã áóð÷è
äåá áèëãàí, áèëèìäîí âà íîíèíè µàëîëëàá åéäèãàí øèôîêîðëàðíèíã
µàì áîðëèãè, õàñòàëèãèíãèçíè òåç ìóääàòäà, µå÷ óðèíòèðìàñäàí, àçèÿò ÷åêòèðìàñäàí áèðïàñäà àíè³ëàéäèãàí ÿíãèäàí-ÿíãè çàìîíàâèé òåêøèðóâ óñóëëàðè áîðëèãè µàì ³èçè³òèðìàéäè.
Øó é´ñèíäà, ôàëîí æîéäà èñòè³îìàò ³èëàäèãàí, «´ëèêíè µàì òèðèëòèðà îëàäèãàí», þç ìèíã äàðäãà øèôî áåðàäèãàí ôàëîí÷è òàáèá
áîðëèãè, óíèíã ñàðàòîíäàí òîðòèá, áàð÷à þðàê õàñòàëèêëàðèíè, ê´ðìàéäèãàí ê´çëàðäàí òîðòèá, ôàëàæ ³´ë âà ëàðíè áèð ëàµçàäà òóçàòãàíè
õà³èäàãè «ìèø-ìèø» ëàð Ñèçãà÷à åòèá êåëàäè. £àëáèíãèçäà øó òàáèáãà ³àíäàé á´ëìàñèí ó÷ðàøèø, ³îëàâåðñà Ñèçíè áåçîâòà ³èëà¸òãàí äàðääàí îñîíëèê áèëàí õàëîñ á´ëèø èøò踳è ïàéäî á´ëàäè. Áó êàì íàðñà
ýìàñ, ÷óíêè õàë³èìèçäà: «Èõëîñ – õàëîñ» – äåãàí íà³ë áîð. Äàðääàí
ôîðè² á´ëèø ó÷óí èíñîí, ýíã àââàëî, äàâîëîâ÷èãà èøîíèøè êåðàê.
Øó èøîí÷ Ñèçíè ´øà ìà³òàëãàí òàáèá µóçóðèãà ³àíäàé åòàêëàá
îëèá áîðãàíèíè ´çèíãèç µàì áèëìàé ³îëàñèç. Ìóíäî² ðàçì ñîëèá
³àðàñàíãèç, äàâî èñòàá êåëãàíëàð ñîíè Ñèç ´éëàãàíäàí ê´ðà áèð íå÷à
áàðîáàð îðòè³. Óëàð îðàñèäà þðòèìèçíèíã òóðëè µóäóäëàðèäàí êåëãàí òóðëè òîèôà îäàìëàð, òóðëè êàñá ýãàëàðè áîð, óëàðíèíã äàðäëàðè µàì áèð-áèðèíèêèãà ´õøàìàéäè. Óëàðíèíã áàð÷àñèíè äàðääàí õàëîñ á´ëèø èñòàãè øó åðãà îëèá êåëãàí.
£îëàâåðñà, ýíäè Ñèçíè òàáèáíèíã òèááè¸ò ñîµàñèäà áèðîð-áèð
ìàúëóìîòèíèíã é´³ëèãè, óíèíã Ñèç áèëàí á´ëàäèãàí ñóµáàòãà áîðé´²è 4-5 äà³è³à âà³ò àæðàòèøè, òàáèá µóçóðèäà îääèé ñàíèòàðèÿãèãèåíà øàðò-øàðîèòëàðèíèíã é´³ëèãè, óíèíã øèôîêîð âà áåìîð
îðàñèäàãè ê´ðèêäà èøëàòèëàäèãàí àíòèñåïòèêà ³îèäàëàðèäàí áèðîðòàñèãà àìàë ³èëìàñëèãè ³èçè³òèðìàéäè. Àòðîôäàãè õèçìàò÷èëàðèíèíã µàììàñè Ñèç êàáè ñîääàäèë îäàìëàðäàí òóøãàí ìàáëಠµèñîáèãà êóí ê´ðèøè âà ìàíôààòäîðëèãè áèëàí èøèíãèç é´³.
Àôñóñêè, Ñèçãà òàñâèðëàíãàí ìàíçàðà âà µîëàòëàð, ê´ï÷èëèê «òàáèá»ëàð µóçóðèäàãè áåìîðëàð òàñàââóðèäà ´ç àêñèíè òîïãàí äåñàì,
ìóáîëà²à á´ëìàéäè. Áó æóìëàëàð, áîçîð è³òèñîäèÿòèíè ´çèíèíã øàõñèé òèðèê÷èëèãè áèëàí àäàøòèðà¸òãàí, ñîääàäèë îäàìëàðíèíã ñàëîìàòëèãè µèñîáèãà ´çèíè òàáèá äåá àòàá, òîâëàìà÷èëèê é´ëè áèëàí
êóí ê´ðà¸òãàí øàõñëàðãà àéíè³ñà òààëëó³ëèäèð. Òóðëè õèë é´ëëàð
áèëàí (áåìîð ïåøîáèíè ´çèãà è÷èðèá äàâîëàéäèãàíëàðäàí òîðòèá,
4

6.

æèãàðäà ´ñãàí ñàðàòîííè ó³àëàá, òåðèäàí «÷è³àðèá þáîðóâ÷èëàð» ãà÷à),
µå÷ à³ëãà ñè²ìàéäèãàí «óñóë»ëàðíè ³´ëëàá, àéíè øó äàìäà áåìîðëàðíèíã äàâîëàíèøè ó÷óí æóäà ³èììàòëè á´ëãàí âà³ò é´³îòèëà¸òãàíè,
õàñòàëèêíèíã òîáîðà ÷ó³óðëàøóâè ¸êè àñîðàòëàíèøèãà ñàáàá÷è á´ëà¸òãàíè, óíè ³èçè³òèðìàéäè. Âàµîëàíêè, õàñòàëèêíè ³àí÷àëèê áàðâà³ò àíè³ëàá-äàâîëàñà, áåìîð øóí÷àëèê òåç øèôî òîïèøè µàììàìèçãà à¸í á´ëèøè ëîçèì.
Øó ´ðèíäà, àæäîäëàðèìèçäàí áèëèìëè, èëìëè, òàôàêêóðè îëèé
äàðàæàäà ðèâîæëàíãàí, ìèëëàòèìèç øàðàôèíè, øîíèíè äóí¸ãà òàðàòãàí, òàáîáàòíè ´çèãà ìó³àääàñ êàñá ³èëèá òàíëàãàí áóþê òàáèáëàðèìèç âà îëèìëàðèìèçíè ýñëàìàñàê á´ëìàñ. ¥îçèðãè êóíäà µàì þðòèìèçäà áèëèì, èëì âà à³ëãà òàÿíèá èø ê´ðà¸òãàí, ¸íèìèçäà òóðèá,
³àí÷àäàí-³àí÷à áåìîðëàð äàðäèãà ìàëµàì á´ëà¸òãàí, êàñáèãà, áóð÷èãà
ñîäè³, èíñîôëè, äè¸íàòëè øèôîêîðëàðèìèç àí÷àãèíà. Óëàðíèíã ³èëà¸òãàí èøëàðè õàéðëè á´ëñèí.
¥óðìàòëè êèòîáõîí!
£´ëèíãèçäàãè óøáó ³´ëëàíìà íàøðè¸ò õîäèìëàðè âà òèááè¸ò ñîµàñè ìóòàõàññèñëàðè áèëàí µàìêîðëèêäà òàé¸ðëàíäè.
Áó êèòîáíè ´³èø îð³àëè òóðëè õèë êàñàëëèêëàðíèíã êåëèá ÷è³èøè, òàð³àëèøè ¸êè þ³èøè ñàáàáëàðèíè, êàñàëëèêëàðíèíã ³àé
òàðçäà íàìî¸í á´ëèøè, áèðîí-áèð êàñàëëèêêà ÷àëèíãàíèíãèçäà ³àéñè
øèôîêîðãà ìóðîæààò ³èëèø, áîëàëàðãà ³´éèëãàí òàøõèñ (äèàãíîç)
òàñäè³ëàíèøè ó÷óí ³àíäàé òåêøèðóâëàðäàí ´òèø êåðàêëèãè áîðàñèäàãè ìàúëóìîòëàðäàí áîõàáàð á´ëàñèç.
Øóíèíãäåê, ³´ëëàíìàäà ìóîëàæàëàðíèíã çàìîíàâèé òèááèé-àíúàíàâèé óñëóáëàðè áèëàí áèð ³àòîðäà, íå÷à ìèíã éèëëèê çàìîíëàð
ñèíîâèäàí ´òãàí ñàìàðàëè âîñèòàëàðè – õàë³îíà òàáîáàò âà µàêèìëàð
ê´ðñàòìàëàðè, áèç áóãóíãè êóíäà «íó³òàëè ìàññàæ» (ó³àëàø), – äåá
àòàéäèãàí äàâîëàø õàòòè-µàðàêàòëàðè, óéäà ñî²ëè³íè ìóñòàµêàìëàø,
ñàëîìàòëèêíè ñà³ëàø (òèêëàø) ó÷óí ³èëèíàäèãàí ìóîëàæàëàð µàì
êåëòèðèëãàí.
Øóíãà ê´ðà ìàúëóìîòíîìà µàììàãà ÿõøè òóøóíàðëè, îììàáîï âà
ôîéäàëè á´ëèøè ó÷óí á´ëèìëàðíèíã òóçèëèøèíè ñîääàëàøòèðèøãà
µàðàêàò ³èëäèê, óíäà ê´ï¸³ëàìà àõáîðîòëàð, òóðëè íàøðëàðäà ó÷ðàéäèãàí, õàë³îíà òàáîáàòäà ³´ëëàíèëàäèãàí ìàúëóìîòëàð µàì ò´ïëàíèá,
áèð òèçèìãà ñîëèíäè. Áó ýñà ìàíáàäàí ôîéäàëàíèøíè ÿíàäà ³óëàéëàøòèðàäè, äåá ´éëàäèê.
Ìàúëóìîòíîìàäàí ê´çëàíãàí àñîñèé ìà³ñàä – ´çèíèíã, ÿ³èíëàðèíèíã, ³àðèíäîø-óðó²ëàðè âà ¸ð-áèðîäàðëàðèíèíã ñî²ëè²èíè, ñèµàòñàëîìàòëèê ìóàììîëàðèíè î³èëîíà µàë ýòèøíè èñòîâ÷è ´³óâ÷èëàðãà
5

7.

çàðóð ìàúëóìîòëàð îð³àëè ¸ðäàì áåðèø. Èøîí÷èìèç êîìèëêè, êàñàëëèêëàð µà³èäàãè ìàúëóìîòëàð, øèôîêîðãà ³à÷îí ìóðîæààò ³èëèø,
³àíäàé µîëëàðäà ìóòàõàññèñãà ê´ðèíèø, àãàð ÿ³èí àòðîôäà øèôîêîð
á´ëìàé ³îëãàíäà áåìîðãà ³àíäàé ¸ðäàìëàð ê´ðñàòèø, «Òåç ¸ðäàì»
ìàøèíàñè µàëè åòèá êåëìàãàí á´ëñà, ó êåëãóí÷à íèìàëàð ³èëèø êåðàêëèãè µà³èäàãè ìàñëàµàòëàðèìèç ñèçãà ê´ï íàðñàíè µàë ýòèøäà
ê´ìàãè òåãàäè.
Óíóòìàñëèê êåðàê-êè, µàð ³àíäàé êàñàëëèêíèíã òàøõèñèíè ôà³àòãèíà ìóòàõàññèñ-øèôîêîðíèíã ´çè ³´éèøè øàðò, ôà³àò óãèíà
ìóîëàæàëàðíè òàéèíëàéäè âà íàòèæàëàðèíè êóçàòèá áîðàäè. Ìóµèìè, óíóòìàíã – µàð ³àíäàé ýíã ôîéäàëè äîðè-äàðìîí µàì, òèááèé
âîñèòàëàð µàì (õîµ ó ôàðìàöåâòèê á´ëñèí, õîµ òàáèèé) íîò´²ðè èøëàòèëãóäàé á´ëñà – èíñîí ñî²ëè²èãà ïóòóð åòêàçèøè ìóìêèí. Øó
áîèñ, àëáàòòà øèôîêîð áèëàí ìàñëàµàòëàøèíã. Óìèä ³èëàìèçêè, óøáó
³îìóñèé õàðàêòåðäàãè ³´ëëàíìà áó áîðàäà ñèçãà êàòòà ¸ðäàì÷è á´ëèá
³îëàäè, ñî²ëè²èíãèçãà äàõëäîð ê´ïëàá ñàâîëëàðèíãèçãà æàâîá òîïèá
áåðà îëàäè.
Ðèñîëà ³´ëëàíìà ñèôàòèäà ¸çèëãàí á´ëèá, êåíã îììàãà ì´ëæàëëàíãàí.
À.À. Àñðàðîâ
Òèááè¸ò ôàíëàðè äîêòîðè, ïðîôåññîð
6

8.

ÞÐÀÊ ÂÀ £ÎÍ ÒÎÌÈÐ ÊÀÑÀËËÈÊËÀÐÈ
ÀÐÈÒÌÈß
Àðèòìèÿ – þðàê óðèøèíèíã ÷àñòîòàñè, ìàðîìè âà èç÷èëëèãèíèíã áóçèëèøè.
Þðàê óðèøè ìàðîìèíè îðãàíèçìíèíã ìàõñóñ ìàðêàçëàðè
áîø³àðàäè, óëàðäàí ´òêàçóâ÷è é´ëëàð á´éëàá þðàê á´ëìàëàðèãà âà þðàê ³îðèí÷àñèãà èìïóëüñëàð êåëàäè. ¤íã þðàê á´ëìàñèäà æîéëàøãàí ñèíóñëè òóãóíäà òó²èëèá, ýëåêòðèê èìïóëüñ
íîðìàäà þðàê á´ëìàñè – þðàê ³îðèí÷àñè òóãóíèãà êåëàäè,
óíäà ýñà Ãèñ áî²ëàìè á´éëàá áåâîñèòà þðàê ³îðèí÷àëàðèãà
áîðèá, óëàðíè ³èñ³àðòèðàäè (ðàñìãà ³àðàíã).
Þðàêíè ´òêàçóâ÷è òèçèìè:
1 – ÷àï þðàê á´ëìà÷àñè,
2 – ÷àï þðàê ³îðèí÷àñè,
10
3 – Ãèñ áî²ëàìè,
4 – Ãèñ áî²ëàìèíèíã ÷àï ÷àñè, 9
8
5 – Ãèñ áî²ëàìèíèíã ´íã ÷àñè, 7
6 – ´íã þðàê ³îðèí÷àñè,
7 – àòðèîâåíòðèêóëÿð òóãóíè,
8 – ´íã þðàê á´ëìàñè,
6
9 – ñèíóñëè òóãóí,
10 – þ³îðè êîâàê âåíà.
5
1
2
3
4
¤òêàçóâ÷è òèçèìíèíã µàð ³àíäàé ³èñìèäà ´çãàðèøëàð ñîäèð á´ëèøè ìóìêèí, áóíäàí ìàðîì (ðèòì) âà ´òêàçóâ÷àíëèêäà
õèëìà-õèë áóçèëèøëàð êåëèá ÷è³àäè. Àðèòìèÿ ñàáàáëàðè µàð
õèë á´ëàäè:
þðàê êàñàëëèêëàðè (ìèîêàðäèòëàð, íó³ñîíëàð, êàðäèîìèîïàòèÿëàð, èíôàðêò);
ýëåêòîëèò ìóâîçàíàòíèíã áóçèëèøè (³îíäà êàëèé, êàëüöèé, ìàãíèé òàðêèáëàðèíèíã ´çãàðèøè);
àñàá òèçèìèíèíã áóçèëèøè (íåâðîçëàð, ñòðåññ);
³àë³îíñèìîí áåç ôàîëèÿòèíèíã áóçèëèøè (òèðåîòîêñèêîç, ãèïîòèðåîç);
7

9.

çàµàðëè ìîääàëàð (íèêîòèí, àëêîãîëü), àéðèì äîðèëàðíèíã òàúñèð ³èëèøè âà µîêàçîëàð.
Òèí÷ µîëàòëàðäà (ýðòàëàáêè ïàéò, ¸òãàí ïàéòäà, î÷-íàµîð
þðãàíäà, êîìôîðò øàðîèòëàðäà) ê´ï÷èëèê êàòòà ¸øäàãè ñî²ëîì
îäàìëàðäà þðàê ³èñ³àðèøè (óðèøè)íèíã ´ðòà÷à ÷àñòîòàñè 1 äà³è³àäà 60–90 çàðá á´ëèøè êåðàê.
Þðàê óðèøèíè áèð ïè¸ëà ³àµâà ¸êè à÷÷è³ ÷îé è÷ãàíäàí
êåéèí êàìèäà 30 äà³è³à ´òãà÷ ´ë÷àø ëîçèì. ¤ë÷àø îëäèäàí
êèøè -³´ëèíè ¸çèá, 5 äà³è³à÷à äàì îëèøè êåðàê.
ÀÐÈÒÌÈß ÀËÎÌÀÒ (ÑÈÌÏÒÎÌ) ËÀÐÈ
Àðèòìèÿíèíã òóðëè õèëëàðè á´ëàäè: ìàðîìíèíã òåçëàøóâè
(òàõèêàðäèÿ) ¸êè ñåêèíëàøóâè (áðàäèêàðäèÿ), þðàê ³èñ³àðèøëàðèíèíã âà³òèäàí îëäèí (ýêñòðàñèñòîëèÿ) ¸êè òàðòèáñèç óðèøè (µèëïèëëîâ÷è àðèòìèÿ) âà µîêàçî. Áåìîðëàð øóíäà ³óéèäàãèëàðíè µèñ ýòèøëàðè ìóìêèí:
þðàêíèíã òåç-òåç óðèøè;
þðàê àòðîôèäà ¸³èìñèç, áåæî ñåçãèëàð;
þðàê àòðîôèäà êó÷ëè òóðòêè ¸êè óíèíã òèíèá ³îëèøè;
îðãàíèçìíèíã óìóìèé µîëñèçëèãè;
áîø àéëàíèøè.
Àðèòìèÿëàðíèíã àéðèì òóðëàðèäà áèðîí-áèð íîõóø ñóáúåêòèâ ñåçãèëàð µîñèë á´ëìàéäè, áóëàð ôà³àò ïóëüñ (òîìèð óðèøè)íè òåêøèðãàíäà âà (¸êè) ýëåêòðîêàðäèîãðàììàíè òàµëèë
³èëãàíäà ìàúëóì á´ëàäè.
Òàõèêàðäèÿ. Ñèíóñëè òàõèêàðäèÿ – òèí÷ µîëàòäà äà³è³àñèãà 90–100 çàðáäàí îøè³ðî³ ÷àñòîòàëè ò´²ðè þðàê ìàðîìè (óðèøè). Ñî²ëîì îäàìëàðäà ó æèñìîíèé ç´ðè³èø âà µèññèé µàÿæîíëàíèø ÷î²èäà þçàãà êåëàäè. Àêñàðèÿò âåãåòîòîìèð äèñòîíèÿñèäà çîµèð á´ëàäè. Áóíäàé µîëäà ó íàôàñ òóòèëãàíäà ñåçèëàðëè äàðàæàäà êàìàÿäè. Àí÷à áàðäîøëè òàõèêàðäèÿ áàäàí µàðîðàòè îøãàíäà òèðåîòîêñèêîçäà, ìèîêàðäèòëàðäà, þðàêíèíã
íó³ñîíëè óðèøëàðèäà, êàì³îíëèê (àíåìèÿ)äà ñîäèð á´ëàäè.
Ïàðîêñèçìàë òàõèêàðäèÿ – äà³è³àñèãà 140–240 çàðá ÷àñòîòàëè ò´²ðè ìàðîìäàãè òåçëàøãàí þðàê óðèøè õóðóæëàðè. Ò´ñàòäàí àíè³ áîøëàíèø âà àíà øóíäàé ò´ñàòäàí òóãàëëàíèø, áèð
íå÷à ñîíèÿäàí òîðòèá áèð íå÷à êóíãà÷à äàâîì ýòèø áèëàí
èçîµëàíàäè. Òàõèêàðäèÿ õóðóæ ³èëãàíäà ê´ïèí÷à îäàìäàí òåð
8

10.

÷è³àäè, áàäàí µàðîðàòè ê´òàðèëàäè, µîëñèçëèê, àëàµñèðàø,
þðàê àòðîôèäà íîõóø ñåçãèëàð ïàéäî á´ëàäè.
Áðàäèêàðäèÿ. Ñèíóñëè áðàäèêàðäèÿ – äà³è³àñèãà 40–60 çàðá
÷àñòîòàëè ò´²ðè þðàê ìàðîìè. Àêñàðèÿò ñî²ëîì, àéíè³ñà, æèñìîíàí ÷èíè³³àí øàõñëàðäà (òèí÷ µîëàòèäà, óé³óñèäà) ó÷ðàéäè, áó µîëäà óëàðäà âåãåòîòîìèð äèñòîíèÿñè íàìî¸í á´ëãàí
á´ëèøè µàì ìóìêèí. Øóíèíãäåê, áó ìèîêàðä èíôàðêòèäà, ³àë³îíñèìîíáåç (ãèïîòèðåîç) ôàîëèÿòè ñóñàéãàíäà, àéðèì âèðóñëè êàñàëëèêëàðäà, çàµàðëàíèø òàúñèðèäà þçàãà êåëèøè ìóìêèí. Âà³òè-âà³òè áèëàí áðàäèêàðäèÿ þðàê àòðîôèäà íîõóøëèêëàð íàìî¸í ³èëàäè.
Þðàê áëîêàäàñè (³àìàëè) – èìïóëüñíèíã þðàê á´ëìàñèäàí
þðàê ³îðèí÷àñèãà ´òèøèäàãè áóçèëèø, äà³è³àñèãà 40 çàðáäàí
êàìðî³ ÷àñòîòàëè áðàäèêàðäèÿ áèëàí èçîµëàíàäè. Áëîêàäàëàð
áàð³àðîð âà ´òêèí÷è á´ëèøè ìóìêèí. Ìèîêàðäèòëàð, êàðäèîñêëåðîç, ìèîêàðä èíôàðêòè ÷î²èäà, àéðèì äîðèëàð òàúñèðè
îñòèäà (þðàê ãëèêîçèäëàðè, áåòààäðåíîáëîêàòîðëàð, âåðàïàìèë) þçàãà êåëàäè. Áàð³àðîð áðàäèêàðäèÿäà áîø àéëàíèøè,
µóøäàí êåòèø µîëëàðè ñîäèð á´ëèøè ìóìêèí.
Ýêñòðàñèñòîëèÿ – þðàêíèíã ìóääàòèäàí îëäèí ³èñ³àðèøè,
áóíäà þðàê íîòåêèñ óðà¸òãàíäåê ¸êè óðìàé ³îëãàíäåê á´ëèá
òóþëàäè. Ýêñòðàñèñòîëèÿ ê´ïðî³ ñî²ëîì îäàìëàðäà ó÷ðàéäè.
Àãàð ýêñòðàñèñòîëèÿ ñèéðàê (äà³è³àñèãà 5 òàäàí êàìðî³) á´ëñà
âà áåìîð óíè ñåçìàñà, óíäà ìàõñóñ ìóîëàæà òàëàá ýòèëàäè. Áîðäè-þ, ýêñòðàñèñòîëèÿ òåçëàøèá, (äà³è³àñèãà 6 âà óíäàí ê´ïðî³
á´ëèá), áåìîð þðàãè íîòåêèñ óðà¸òãàíèíè ñåçñà, áîøè àéëàíñà, óíäà äàðµîë øèôîêîðãà ìóðîæààò ³èëèø çàðóð.
Õèëïèëëàìà àðèòìèÿ – áå³àðîð þðàê ðèòìè, äà³è³àñèãà 100
äàí 150 çàðáãà÷à ÷àñòîòà âà òóðëè ò´ëäèðóâ÷è çàðáëàð áèëàí
èçîµëàíàäè. Þðàê á´ëìàñèíèíã òåáðàíèøè áàð³àðîð ¸êè õóðóæëè á´ëèøè ìóìêèí. Þðàêíèíã ìèòðàë íó³ñîíëàðèäà, þðàêíèíã èøåìèÿ êàñàëëèãèäà, òèðåîòîêñèêîçäà, àëüêîãîëèçìäà âà
µîêàçîëàðäà øóíäàé µîëàòëàð êóçàòèëàäè. Òåáðàíìà àðèòìèÿ
áåìîðãà ñåçèëìàñëèãè ¸êè þðàêíèíã îääèé óðèøè êàáè ñåçèëèøè ìóìêèí. Òðîìáëàð µîñèë á´ëèøè ³àéä ýòèëàäè.
Øèôîêîðãà ³à÷îí ìóðîæààò ³èëèø êåðàê?
Îäàìäà àðèòìèÿ àëîìàòëàðè ìàâæóä á´ëñà, òàøõèñíè àíè³ëàø âà ìó³îáèë ìóîëàæà ´òêàçèø ó÷óí øèôîêîðãà ìóðîæààò
9

11.

Bu tanishuv parchasidir. Asarning to‘liq versiyasi
https://kitobxon.com/oz/asar/295 saytida.
Бу танишув парчасидир. Асарнинг тўлиқ версияси
https://kitobxon.com/uz/asar/295 сайтида.
Это был ознакомительный отрывок. Полную версию можно
найти на сайте https://kitobxon.com/ru/asar/295