Autizm sindromli bolalarni inklyuziv ta’limga jalb qilish

1. Autizm sindromli bolalarni inklyuziv ta’limga jalb qilish

O’qituvchi: Xurshidaxon Raximova

2.

Reja:
1. Autizm kasaligining kelib chiqish
sabablari va oqibatlari.
2. Autizm sindromining asosiy
simtomlari.
3. Autizm kasalligining turlari.
4. Autizm sindromli bolalarni inklyuziv
ta’limga jalb qilish
2

3.

Autizm nima?
Autizm (grekcha «autos» – «o‘zim» degan so‘z) – bu
ruhiyatning o‘ziga xos holati bo‘lib, bemor tashqi olam,
atrofdagilar bilan muloqot qilishni istamaydi. U
yolg‘izlikni yoqtiradi. Yana bir xil xatti-harakat va
shunday so‘zlarni takrorlaydi. Autizm tashxisli bola o‘z
olamida yashaydi. Fikrlashi boshqalarnikiga
o‘xshamaydi. Ularning xatti-harakatlari real voqelik
bilan bog‘liq emas. Bemorlarning harakatlarida hissiy
kechinmalar asosiy o‘rin tutadi. Bu kasallik sindromi
o‘g‘il bolalarda qiz bolalarga nisbatan ko‘p uchraydi.

4.

5.

Autizm atamasi grekcha so’zdan olingan bo’lib,
“autos” o’zi degan ma’noni bildiradi. Autizm atamasi
fanga dastlab, bundan 40 yil oldin kirib kelgan. Ushbu
atama birinchi bor shveysar psixiatri Eygen Bleyler
tomonidan 1910- yilda shizofreniya kasalligining
belgilaridan biri sifatida ishlatilgan. 1943-yilda esa ingliz
psixiatri Leo Kenner davolash amaliyotida 11 bolaning
xulq-atvori, yurish-turishidagi o’xshash belgilarni kuzatib,
“Ilk yoshdagi bolalar autizmi ” atamasini fanga kiritgan. U
kuzatgan barcha bolalardagi belgilar hozirgi kunda ham
autizm belgilari sifatida o’rganilmoqda. Faqatgina 1981yildan boshlab “bolalar autizmi” mustaqil nuqson sifatida
qabul etildi. Hozirgi kunda bolalar autizmi bosh miyaning
rivojlanishidagi kamchiliklardan kelib chiqadigan
mustaqil nuqson sifatida o’rganilmoqda.
5

6.

Ruhiy va jismoniy rivojlanishda rivojlanishida orqada
qolish kelib chiqishida
1. Ekzogen omillar
2. Organik kо‘proq rol о‘ynaydi.
Bu sabablar guruhi M.E.Xvatsev tasnifi bо‘yicha
jarohat joyiga qarab organik markaziy va organik periferik
guruhlarga kiritiladi.

7.

Autizm kasaligining kelib chiqish
sabablari quyidagilar:
•Autizm kasalligining kelib chiqishiga
asosiy sabab – bosh miyadagi sinaptik
bog’lanishlarni yuzaga kelishida
ta’sir ko’rsatuvchi gen faoliyatining
mutatsiyaga uchrashi;
•Oiladagi ota – onalar munosabati;
•Yashash sharoiti;
•O’rab turgan muhit ta’siri.
7

8.

Autizm kasaligining oqibatlari.
Autizm bolalarda kasallikning zo’rayib borishi noxush
oqibatlarga sabab bo’ladi:
1.Bolaga atrofdagilar yoki o’z hohishini tasavvur qilish
juda qiyin kechadi;
2.hamdardlik hissining butunlay yo’qolishiga olib keladi;
3.atrofdagilarning hazilomus munosabatlarini
tushunmaslikka;
4.yolg’izlikka olib keladi.
8

9.

Autizm sindromining asosiy simtomlari.
Hayotining ilk davrida guglashning
kech paydo bo’lishi;
G’ayri oddiy imo-ishoralar;
lug’atining kambag’alligi;
so’zlarni bir-biriga bog’lay olmaslik;
Muloqot qilishga nisbatan salbiy
reaksiya yoki mutizm holati;
diqqatning tarqoqligi;
9

10.

Autizm sindromining asosiy
simtomlari.
Atrof-muhitga nisbatan befarqlik;
O’yin faoliyatiga qiziqishning sustligi;
Parishonxotirlik;
Voqea-hodisalarni to’la idrok eta olmaslik;
Bolani emotsiyasiz, ifodasiz bir xil tonda gapirishi;
Uyquning va ovqatlanishning buzilishi
10

11.

Autizm bolalarda uchraydigan asosiy
muammolar.
Autik bolalar atrofdagilar yoki o’zining hohishini tasavvur
qilishda juda qiynaladilar;
O’zining va boshqalarning rejalariga, fikrlariga, his-tuyg’ulariga
nisbatan adekvat javob qaytaradilar;
Qismlarga asoslanib mo’ljal ololmaydilar;
Ma’lumotlarni qismlarga bo’lib qayta ishlashda qiynaladilar.
11

12.

Autizm kasalligining turlari.
Asperger sindromi.
Ret sindromi
Tipik autizm
Atipik autizm

13.

Asperger sindromi.
Asperger sindromiga birinchi ta’rif 1944-yilda
mashxur olim Asperger tomonidan berilgan.
Asperger sindromli bolalarda hayotining dastlabki
uch yili osuda, qiyinchiliksiz o’tadi. Dastlab kognitiv
va nutqiy rivojlanishida orqada qolishlar
kuzatilmaydi. Asperger sindromi 140-500 ta yangi
tug’ilgan bolaning 1tasida uchraydi. Bu ko’rsatkich 68 o’g’il bolaga 1 ta qiz bola nisbatni tashkil etadi.

14.

Asperger sindromining asosiy simtomlari:
Kasallik bola hayotining uchinchi yilidan
zo’rayib boradi;
Chegaralanuvchi qiziqishlar va
takrorlanuvchi harakatlar kuzatiladi;
Muloqotda muammolar paydo bo’la
boshlaydi.
masalan, so’zlarning tutilib talaffuz
etilishi;
Ijtimoiy harakatlarda qiyinchiliklarning
ortishi;

15.

Rett sindromi.
Rett sindromi ilk bor 1966-yilda
Andreas Rett tomonidan aniqlangan.
1983-yilga kelib, shved tadqiqotchisi B.
Xagberg bu sindromni mustaqil birlikka
ajratib berdi va uning asosiy diognostik
belgilarini shakllantirdi. Statistik
ma’lumotlarga ko’ra rett sindromli
bolalar har 10000-15000 yangi tug’ilgan
bolaning bittasida uchraydi.Bu sindrom
faqat qiz bolalarda uchraydi.
15

16. Rett sindromining belgilari: - Faqatgina qizlarda kuzatiladi; - Hayotining birinchi uch yilida namoyon bo’ladi; - Qo’l-oyoqlar

harakatining buzilishi;
- Harakat jarayonida nafas olishdagi
- qiyinchilik;
- Talvasalar.
Oqibatlari.
Umurtqa pog’onasinig skolitik
qiyshayishi;
“ortirilgan” mikrosefaliya;

17.

18.

Tipik autizm
Tipik autizm bevosita ruhiy emotsiyalar bilan bog’liq.
Tipik autizmning belgilari:
Ijtimoiy – emotsional signallarni noadekvat baxolash;
To’liq idrok etolmaslik, tushunmaslik;
Noverbal muloqotdan foydalanmaslik;
Chegaralangan qiziqishlar;
Stress, qo’rquv;
Agressivlik;
O’z-o’ziga shikast yetkazish;
Ovqatlanishdagi buzilishlar;
Uyqudagi buzilishlar.

19.

Atipik autizm bola hayotining
dastlabki uch yilligidan so’ng
boshlanadi.
Autizmning barcha belgilari
kuzatilmaydi.
Autizmning bu turi ko’p hollarda
o’ziga xos nutq buzilishlariga ega
bo’lgan shaxslarda va chuqur aqli
zaif bolalarda paydo bo’ladi.

20.

Autizmni davolash.
Tadqiqot natijalariga ko’ra autizmni to’liq davolab
bo’lmaydi, lekin korreksiyalash mumkin.
Autizmni korreksiyalashda ish tizimi kompleks tarzda
olib boriladi. Bunda mutahasisning kompleks o’rni
psixologik va pedogogik ishni amalga oshirishdan
iborat.
Autizmni davolash va korreksiyalash uch bosqichda
amalga oshiriladi:
bosqich: oila terapiyasi.
bosqich: tibbiy-psixologik terapiya.
bosqich: xulq –atvor buzilishlarini korreksiyalash.
Bundan tashqari, autizmni korreksiyalashda vokal va
audio mashqlar samarali yordam beradi.

21. Bolalar autizmini barvaqt aniqlash, ularga tibbiy, psixologik va pedagogik yordamni tashkil etish uchun quyidagilarga e’tiborni

kuchaytirishni lozim:
bolalar autizmini barvaqt tashxislash uchun mahalliy va xorijiy davlatlar
tajribalarini o‘rganish va amaliyotga joriy etish;
ushbu sindrom mavjud bo‘lgan oilalarning tibbiy-psixologik-pedagogik
madaniyatini oshirish, ularga malakali ijtimoiy xizmatlar ko‘rsatilishini yo‘lga
qo‘yish;
oliy ta’lim tizimida defektolog mutaxassislar tayyorlashda DTS va o‘quv
dasturlarida bolalar autizmi bilan bog‘liq bilim, malaka va ko‘nikmalarga
bo‘lgan talablarni zamonaviy xususiyatlarga mos holda belgilash;
- bolalar autizmi mavjud bo‘lgan o‘quvchilarga ta’lim-tarbiya berishda
ixtisoslashtirilgan (maxsus va yordamchi) ta’lim muassasalari o‘quv
dasturlarini takomillashtirish, shuningdek, ushbu muassasalar
pedagoglarining mazkur sindrom bo‘yicha bilim va malakalarini izchil va
tizimli oshirib borish, o‘quv-metodik adabiyotlar bilan ta’minlash.

22.

AUTIZM BILAN KASALLANGAN BEMORLARNING
KO’RSATKICHLARI.

23.

“Tushunchalar tahlili”
Tushunchalar
Sizningcha bu tushuncha
qanday ma’noni
anglatadi?
Qo’shimcha ma’lumot
Ontogenez
Rivojlanish, natal, postnatal,
perenatal, homila
Dizontogenez
Kechikib rivojlanish, homila,
nuqson, buzilish
Asperger, ret, muloqotdagi
kamchiliklar
Oila terepiyasi, tibbiy-psixologik
terapia, mashqlar/
Autizm
Korresiya
Diagnostka
Anamnez, suhbat, tabiiy va
lobarator
Inkluzyuziv
ta’lim
ta’lim ehtiyojlari, indvidual
imkoniyatlar, teng huquqlilik,
yondashish

24. Ikki qismli kundalik

Autizm turlari
Asperger
Ret
Tipik
Tipik bo’lmagan
Autizmga ega bolalarning o’ziga xos xususiyatlari

25. Etiboringiz uchun raxmat

25