Психологиялық зерттеудің әдіснамалық негіздері. №3 - лекция

1.

№3- лекция
ның психологиялық дамуын
детерменизм ұғымы
Лекция мазмұны:
1. Психологиялық зерттеудің әдіснамалық негіздері.
2. Жасерекшелігі психологиясының негізгі зерттеу
әдістері.
3. Жасерекшелігі психологиясының қосымша зерттеу
әдістері.

2.

Тұлға - жеке адамның
өзіндік адамгершілік,
әлеуметтік, психологиялық
қырларын ашып, адамды саналы ісәрекет иесі және қоғам мүшесі
ретінде жан-жақты сипаттайтын
ұғым. Aдамның әлеуметтік
қасиеттерінің жиынтығы,
қоғамның даму жемісі және
белсенді қызмет ету мен қарымқатынас орнату арқылы жеке
адамды әлеуметтік қатынастар
жүйесіне енгізудің жемісі.
Психологияда “жеке тұлға” деген
ұғымның әртүрлі түсіндірмелері бар,
бірақ олардың көбісі мына түсінікке

3.

Ақылой

4.

Жеке
тұлға
Индив
ид
Дарал
ық

5.

Даму табиғатқа, қоғамға
және әрбір жеке тұлғаға тән
жалпы қасиет болып
табылады. Даму дегеніміз төменнен жоғарыға,
қарапайымнан күрделіге
қарай қозғалыс; сатылай
эволюциялық ауысу немесе
революциялық секіріс
түрінде жүзеге асатын
жоғары сапалы күйге қарай
спиральды өрлеу процесі.
Даму барысында барлық
философиялық заңдар
жүзеге асады: өзгеру, санның

6.

«Дамудың үшбұрышы» суреті
Тұлға
Ішкі әлем
әлем
Сыртқы
Тұлғаның кемелденуінің маңызды
көрсеткіштеріне: интенционалдылық,
автономдылық, динамикалылығы,
тұтастылық, конструктивтілік және
индивидуалдылық жатады. Бірақ бұл
тұлғаның атрибуттары берілмеген, олар

7.

Даму кезеңі Дамудың қалыпты Дамудың аномалды желісі
желісі
1. Ерте
Адамдарға деген сенім. Анасының баласына нашар
нәрестелік шақ Өзара махаббат, үйір
қарауының нәтижесі ретінде
(туылғаннан 1
болу, ата-ана мен
баланың адамдарға сенбеуі,
жасқа дейін)
баланың бірін бірі
мән бермеушілік, немқұрайтануы, балалардың
лық, махаббаттан айыру.
араласудағы және
Баланы ана сүтінен өте ерте
басқа да
және күрт айыру, баланы
қажеттіліктерін
эмоционалдық оқшаулау
қанағаттандыру
2. Кейінгі
Дербестік, өзіне өзі
Өз өзіне сенбеу, өте ұялшақ
нәрестелік шақ сену. Бала өзін дербес,
болу. Бала өзінің
(1 жастан 3
жеке, бірақ әлі атабейімділмегендігін сезініп,
жасқа дейін)
анасына тәуелді адам
қабілеттеріне күдіктенеді.
деп санайды.
Қарапайым қимыл әдеттерінің
дамуында кемшіліктерді
сезінеді, мысалы жүргенде.
Оның сөйлеу қабілеті нашар

8.

Даму
кезеңі
Дамудың
қалыпты желісі
Дамудың аномалды
желісі
4. Орта
балалық шақ
(5 пен 11 жас
аралығы)
Еңбекті сүю. Мойнына
жүктелген парызды сезіну,
табыстарға ұмтылу.
Танымдық және
коммуникативті білім мен
әдеттердің дамуы. Өз алдына
шынайы мақсат қойып, оған
жетуге тырысу.
Инструменттерде ойнауды
белсенді меңгеру, шешімдер
қабылдау.
Өзін өзі кемсіту. Әлсіз дамыған еңбек
ету қимылдары. Күрделі тапсырманы
орындаудан, басқалармен жарысудан
бас тарту. “Дауыл алдындағы” немесе
жыныстық жетілу кезеңі алдындағы
тыныштық сезімі. Біреуге
бағынушылық. Түрлі есептерді
шешкенде жұмысы зая кететіндей
сезіну.
5. Жыныстық
Өз болашағын анықтау.
Рольдердің шатасуы. Уақытша
жетілу,
Уақытша перспективаның –
перспективалардың ығысуы және
жеткіншек
болашаққа жоспардың дамуы. араласуы: болашақ пен осы шақ туралы
жасы және
Қандай болу? Кім болу? деген
ғана емес, өткен шақ туралы да
бозбалалық (11 сұрақтарға жауап іздестіру.
ойлардың пайда болуы. Рухани
мен 20 жас
Білім алу, үйрену.
күштерді өзін өзі тануға жұмсау,
аралығы)
Тұлғааралық тәртіп
сыртқы әлем, қоршаған адамдармен
формаларындағы жыныстық қарым-қатынас орнатудың орнына өзін
ерекшеліктер. Дүниеге
өзі түсінуге тырысу. Еңбек

9.

Даму кезеңі
Дамудың қалыпты
желісі
Дамудың аномалды
желісі
7. Орта ересек
Шығармашылық.
Тоқтап қалу. Эгоизм және
шақ (40-45
Өзімен өзі және басқа
эгоцентризм. Жұмыстың
және 60 жас адамдармен өнімді және
өнімсіздігі. Ерте мүгедек
аралығы)
шығармашылық
болу. Үнемі өзіне кешірімді
жұмыстар жүргізу.
болып, тек өзіне ғана күтім
Толық құнды, әр қилы
жасау.
өмір. Отбасылық
қатынастармен
қанағаттану, өз
балалары үшін риза
болу. Жаңа ұрпақты
үйрету және тәрбиелеу.
8. Кеш ересек
шақ (60 жастан
жоғары)
Өмірдің түрлі
оқиғаларға бай болуы.
Үнемі өткенді ойлап,
оған саналы баға беру.
Үміт үзу. Өмір босқа өткен
деп, уақыт аз қалғандығын,
ол өте тез өтуде деп ойлау.
Өмір сүруді мағынасыз деп

10.

Адам даму субъектісі
ретінде
Жалпы дене
дамуы
Интелектуалдық
даму
Адам
Адамгершіліктік
даму
Эмоционалдық
даму
Эстетикалық
даму

11.

Адам дамуының ерекшеліктері
Нәрестелік шақ
Б
и
о
л
о
г
и
я
л
ы
қ
Ә
л
е
у
м
е
т
т
і
к
Мектеп алды балалық шақ
Метепке дейінгі балалық шақ
Кіші мектеп жасы
Жасөспірімдік шақ
Жастық шақ
Ересектік шақ
Адам дамуының кезеңдері

12.

Адамныңжекетұлғаболыпқалыптасуынаәсерететінфакторлар
Биологиялық
фактор
Әлеуметтік фактор
Макро орта
Мезо орта
Микро орта
Анатомиялықфизиологиялық
ерекшеліктері
Нышандар
Адамның сыртқы
келбеті
Жеке тұлға
Еңбек іс әрекеті
Қарым- қатынас
Ұйымдастырылған
тәрбие
Өзін- өзі
тәрбиелеу

13.

ТҰҚЫМҚУАЛАУШЫЛЫҚТЫҢ ТҰЛҒА ДАМУЫНА ӘСЕРІ
Тұқымқуалаушылық - ата-анадан ген арқылы берілетін
физиологиялық, дене ерекшеліктері және белгілі бір нышандар.
Тұқымқуалаушылық
Дене
ерекшеліктері:
- сыртқы
нәсілдік белгі;
- тері, шашы
және көзінің
түсі;
- бет әлпеті.
Физиологиялық
ерекшеліктер:
- қан тобы мен
резус-фактор;
- зат алмасу
формалары;
- ағзада ақуыз
үйлесімділігі.
Белгілі бір
әрекетке
бейімділікті
айқындайтын
нышандар

14.

ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ ТҰЛҒА ДАМУЫНДАҒЫ ОРНЫ
Қарым-қатынас - екі немесе бірнеше адамның арасындағы
өзара әрекеттесу, оның барысында ақпарат алмасу жүреді.
Ойлау қабілеті
дамиды
Көзқарастары мен
мінез-құлық нормалары
қалыптасады
Сөйлеу қабілеті
мен тіл мәдениеті
дамиды
Қарым-қатынас
Аға ұрпақтың
тәжірибесін меңгереді
Дүниетанымы
қалыптасады
Қарым-қатынас
тәжірибесі
қалыптасады

15.

Тұлғаның ақылойын қалыптастыру
әдістері
Әңгіме
Этикалық сұхбат
Пікірталас
Түсіндіру
Өнеге

16.

3. Детерменизм ұғымы
Детерминизм - табиғатта және қоғамда кездесетін
оқиға, құбылыстарды, оның ішінде адамның еркі
мен
мінезінің
өзара
байланыстығынын
себептестігінің зандылығын зерттейтін ілім.
Детерминизм – психология ғылымының негізгі
принциптерінің бірі (себеп-салдар мәселелерін
қарастырады). Детерминизм адамның тіршілігі мен
іс-әрекетінің бәрі қоғамның тарихи дамуының
нақты жағдайларымен байланысты, әрбір құбылыс
белгілі себептен туындайды деп қарайды. Бұл
принципті іс-әрекеттің әдіснамалық негізі ретінде
ұстанған психологиялық зерттеулердің нәтижелігі
дәлелді болады.

17.

4.Психологиялық детерминизм
Фрейдтің шығармашылығымен тығыз байланысты
психологиялық детерминизм әр адамның көзқарасы
мен өмір сүру тәсілі балалық шақтағы тәжірибелерден
қалыптасқан бейсаналық жағдаймен шартталады деп
санайды.
Детерминизм
–
зерттелінетін
құбылыстарды
факторлардың қол жетерлік бақылауымен заңды түрде
өзара әрекеттесетін талқылауды талап ететін ғылыми
танымның маңызды түсіндірілетін принциптерінің бірі
болып табылады.
Детерминизм ең алдыменен жағдайлар жиынтығының
уақытын, алдын - алатын және оны шақыратын себеп
(каузальдық) формасы түрінде жүзеге асады.

18.

Детерминизм осы формасының қатарында
ғылыми ойлардың реттеушісі болып табылады:
- жүйелік детерминизм (жүйенің жекелеген
компоненттерінің
тұтастылық
қасиетке
тәуелділігі);
- кері байланыс жүйесіндегі детерминизм
(оның себептерін тудыруға әсер етеді);
статистикалық
детерминизм
(ұқсас
себептерден статистикалық заңдылықтарға
бағынатын эффектілер пайда);
- тұтас детерминизм (мақсаттың предваряющая
нәтижесі оның жетістік процесін анықтайды).

19.

5. Психикалық детерминизм
Психикалық детерминизм - барлық психикалық актілер мен
көріністердің өзіндік себебі мен мағынасы бар және олар
бұрынғы нәрселердің күйіне тәуелді дейтін біржақты
көзқарас.
Психикалық детерминизм психоаналитикалық әдістеменің
негізгі ережесін құрайды. Психикалық детерминизм
кездейсоқ, тіпті ұғыныла бермейтін табиғи құбылыстардың,
мысалы, ұйқының, жабысқақ мінездің, ескертпелердің де
өзіндік себептері мен заңдылықтары бар, тек бұл
заңдылықтардың дер кезінде ұғынылмауы ықтимал дейді. Ол
үшін танысу субъектісі бақылаудағы нәрсенің кездейсоқ, бірбіріне қатыссыз көріністерін, сондай-ақ сол өтпелі
түсініктерді тізіп отыруы шарт. Сонда ғана пайымдаушылар
науқастың "көзінен тыс немесе таса қалған", жаңа мазмұнды
аңғарады және оны ойланбай-ақ психикалық күйді реттейтін
мүмкіндікті түрткіге айналдырады.

20.

Детерминизм принципі - философиялық және
әдіснамалық
ұстаным
бойынша,
табиғат
пен
психологиялық құбылыстардың бәрі материалдық
себептер мен зандардың әсер етуінен пайда болады деп
түсіндіреді.
Детерминизм принципі психиканың өмір сүру
тәсілімен анықталып, өмір салты өзгерген сайын
өзгеретінін білдіреді. Жануарлар психикасының дамуы
табиғи сұрыпталу арқылы, ал адам санасының дамуы,
түптеп келгенде, қоғамдық дамудың заңдылықтары,
өндіріс тәсілінің даму заңдылықтары арқылы
анықталады.
Детерминизм принципі психикалық құбылыстардың
табиғаты, олардың мәні туралы мәселемен байланысты.

21.

Өзін-өзі бақылау орны объективті әдіспен алынды.
Объективті әдіс психологиялық зерттеуді ұйымдастырудан
тұрады және мынадай мүмкіндік береді:
- адамға не әсер ететінін нақты білу;
- осы әсерлердің сандық және сапалық сипаттамасын беру;
- сыртқы реакцияларды, көрінетін мінез-құлықты тіркеу;
- ынталандыруларға сәйкес келеді.
Детерминизм қағидасын кезең-кезеңмен жүзеге асырудың
маңызды
кезеңі
Л.С.Выготскийдің
мәдени-тарихи
концепцияны жасауы болды. Алғаш рет зерттеушілердің
назары адамның жоғары психикалық функцияларының
ерекшеліктерін зерттеуге аударылды.
Детерминизм принципін С.Л.Рубинштейн психикалық
құбылыстардың табиғаты мен мәнін талдау үшін қолданды,
ол оларды материалистік дүние құбылыстарының жалпы
өзара байланысында қарастырады.