Қабылдау-қабылдануы қиын тақырып

1.

ҚАБЫЛД АУ
Қ А Б Ы Л Д АУ Қ А Б Ы Л Д А Н У Ы Қ И Ы Н
ТА Қ Ы Р Ы П

2.

*Егер ТҮЙСІК сыртқы дүние заттары мен
құбылыстарының жеке қасиеттері мен сапаларының
миымызда бейнеленуі болса,ҚАБЫЛДАУ-заттар мен
құбылыстардың мида тұтастай бейнеленуі болады.
*Қабылдауда- заттар мен құбылыстардың
түсі,дыбысы,дәмі,иісі,формасы т.б қасиеттер тұтас
күйінде бейнелейді.Мысалы, алманы алсақ- мұны
қабылдауымыз қызыл түсі,хош иісі, тәтті дәмі осы
барлығы бір мезгілде әсер етеді және мида ТҰТАСТАЙ
бейнеленеді.
Қабылдау процесінде адамның өткендегі тәжірибесі
маңызы зор.
*Қабылдау- түйсіктегідей бір қабылдау қызметі
емес,бірнеше қабылдаудың бірлесіу нәтижесінде пайда
болады.

3.

Қабылдаудың тұтастығы
*Қабылдау объектісі жеке заттардан
тұрғанымен, біз оларды тұтастай
қабылдаймыз.Кей кезде бұрыңғы
тәжірибеде болған құбылыстардың
үзінділері қабылданса да,біз оны
тұтастай формасында
қабылдаймыз.Мысалы,Мәриям әнінің
басталуын естісек,біздер оның тұтас
мазмұнын қабылдаймыз.Бұны
ғылымда 3 бұрыштың тұстас бейнесі
дейді.

4.

Қ А Б Ы Л Д АУД Ы Ң
МАҒЫНАЛЫЛЫҒЫ
Бұл жерде қабылдаудың түйсіктен айырмашылығы
айқын көрсетіледі.Мысалы қабылданатын заттардың
мазмұнын түсінбейінше,ол туралы ақпарат естімейінше
толық қабылдай алмаймыз.Мәселен, өзіміз түсінбейтін
тілде сөйлеген сөздерді мүлде ұқпасақ,оны хабарымыз бар
тілмен шала түсіндіріп береміз.Ал ана тіліміздегі сөздерді
толық қабылдай аламыз.

5.

ҚАБЫЛД АУДЫ Ң
ТАҢД АМАЛЫЛЫ ҒЫ
Көптеген объектілердің ішінен біреуін іріктеп
таңдау(қасиетін,сапасын) қабылдаудың таңдамалылығы
болады.Мысалы,кітап оқығанда ондағы кейбір сөздер қате
болса да оны дұрыс қылып оқып кете береміз,себебі оның
мазмұнына ерекше көңіл бөлгендіктен,қателер көзге түспей
қалады.Біздің назар аударатынымыз ішіндегі ең
бастылары,осы мәліметтерді іздеу барысында да қажетімізге
жарайтын мәліметтерді іздейміз.

6.

Қ А Б Ы Л Д АУД Ы Ң Е К І Т Ү РІ
О БЪ Е К Т И ВТ І К , С У БЪ Е К Т И ВТ І К
Мұғалім бірнеше оқушыдан үй тапсырмасын сұраған
кезде оған тек бір баланың жауабы ерекше
ұнайды.Мұғалім соған аса зейін қояды.Сонда-мұғалімнің
обектісі сол бала болады да,қалғандарының жауабы
еленбейді. Қабылдауда ерекше айқын көрініп тұрған
нәрсе(сабақты жақсы айтуы)фигура делінеді
де,қалғандары(сұраққа жөндеп жауап бере
алмағандар)соның фоны болады.Солай аса зейін қойған
нәрсе фигура болады да, оның айналасындағы қоршау фон
болады.

7.

ҚАБЫЛД АУДЫ Ң
ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ
Қабылдаудың тұрақтылығы- сыртқы жағдайдың өзгеруіне
қарамастан, заттардың қасиеттерінің бір қалыпта
қабылдануы.Мысалы, ақ қағазға қызыл немесе сары жарық
түсседе ақ түсте қабылданады.
Қабылдаудың тұрақтылығы балаларда 2/4 жаста
қалыптасып болады.Тұрақтылық адамның өткен тәжірибесіне
де байналанысты.Қабылданған бейнені тұрақты түрге
келтіруге мүмкін жасайтын ең жоғары психологиялық
функция бұл-СӨЗ. Әр заттың түсінігі сөзбен байланысты,сөз
ғана бейнені тұрақты түрге енгізеді.

8.

ҚАБЫЛД АУД А ҒЫ
ИЛЛЮЗИЯ
Әрқашан да қабылданатын затқа, не құбылысқа қабылдау сәйкес
келмейді. Түрлі себептерге байланысты шындықты бұрмалап, теріс
қабылдайтын кездер болады.
Түрлі себептерге байланысты қате қабылдау ИЛЛЮЗИЯ дейді.Иллюзия
әртүрлі себептерге байланысты пайда болады.Мысалы, шай құйылған
стаканға салынған қасынғың*сынған* құсап тұруы,ал кейбір нәрселерге
байланысты қате қабылдаулар адамның ерекшеліктеріне байланысты.
Иллюзия түрлері өте көп.Соның ішінде қабылдаудағы иллюзия жиі
кездеседі.Мысалы, 3 бағанның биіктігі бірдей десек.Оның ең шетіндегі
үлкен сияқты көрінеді.Бұл мысалда 3 баған тең,бірақ көзге әр түрлі болып
көрінеді.

9.

10.

ГАЛЛЮЦИНАЦИЯ
Иллюзияларды, адамның жүйке жүйесінің ауруға
шалдығуына байланысты жалған,теріс бейнелерденгаллюцинациялардан ажырату қажет.Мұндай адамдардың
ұғыну қабілеті кемиді.Мысалы оған ешкім дауыстамасада бір
дауыс естігендей болады.Бұл көбінде-шизофрения,инфекция
ауруларын негізінде пайда болады.Бұл аурулардан психиатрға
қаралу арқылы емделуге болады.

11.

12.

АППЕРЦЕПЦИЯ
Қабылдаудың адамның жалпы психикалық тұрмысы мен өткен
тәжірибесінің мазмұнына байланыстылығын-апперцепция
дейді.
Апперцепция тұрақты/уақытша деп бөлінеді.
Тұрақты-адамның қызығуы мен мамандығына
байланысты.Мысалы *түбір* деген сөзді алсақ.Тіл маманы бұны
сөздің түбірі деп ұғынады.Ал ботаник шөптің түбірі деп,ал
математик санның түбірін ойлайды.
Уақытша- әртүрлі иллюзиялардың негізінде адам көп пікірде
болады мұны уақытша апперцепция дейді.

13.

УАҚЫТША АППЕРЦЕПЦИЯ
Пушкиннің *Вурдалак* деген өлеңі –осы өлеңде Ваня
деген қорқақ бала түнде зират жанында арқыл жүреді.Ол
қорыққан сүйек кеміріп жатқан итті қабірден шығып келе
жатқан адамды көргедей болады.Өйткені ол осындай
дүниелерге сенетін еді.

14.

БАЙҚАУ/БАЙҚАҒЫШТЫҚ
Байқау-белгілі бір мақсатпен объектіні әдейіліеп қабылдау.Бір нәрсені
мұқият байқау үшін біраз уақыт бойында жүйелі түрде бір объектіні бөліп
алып қараған дұрыс.Бұл байқаудың негізгі шарттарының
бірі.Мысалы,Құнанбаевтың *Қан сонарда бүркітші шығады аңға* өлеңінде
анық көрсетілген:
Біреуі көк,біреуі-жер тағысы.Адам үшін батысып қызыл қанға.Қар
аппақ,бүркіт қара,түлкі қызыл.Ұқсайды қаса сұлу шомылғанға.*Қар
аппақ*,*бүркіт қара*,*түлкі қызыл* деген тіркестер бұл тіркестер әркімге
байқалмайды,мұндай сөздерді осы нәрсені жетік меңгерген адам ғана айта
алады.

15.

КЕҢІСТІКТЕ ҚАБЫЛД АУ
Кеңістікте қабылдау-заттар мен құбылыстардың
көлемін,түрін,аумағын,алыс-жақындығын,тайызтереңдігін,бағыт-бағдарын қабылдау деген сөз.Кеңістікте
заттарды қабылдауда-екі көзбен(бинокулярлық көру)
қараудың маңызы зор.Ал бір көзбен көру(монокулярлық көру)
тереңдік жағын дәл анықтай алмайды.Бинокулярлық қарауда
екі көзбен көрінген кескін қосылып,көрген заттың бедері
айқын байқалады.

16.

УАҚЫТТА ҚАБЫЛД АУ
Уақытта қабылдау да-уақыт дүниедегі заттардың өзгеріп,бір
қалыптан екінші қалыпқа көшіп,ескі заттардың
жоғалып,олардың орнына пайда болып отыруы.
Уақытта қабылдау бірнеше түрге бөлінеді:Уақыттың ритімібелгілі ырғақпен өтіп жататын бір ізділігі.Уақыт темп арқылы
өлшенеді.
Темп-құбылыстардың бір ізділігін қарайды,тезділік н/е
баяулығынның көрсеткіші.

17.

НАЗАРЛАРЫ ҢҒА ҮЛКЕН
РАҚМЕТ!!!