Тыва дыл кичээлдеринде хүндүткел езулалдарының элементилерин ажыглаары

1.

Тыва Республиканың өөредилге болгаш эртем яамызы
«Бичелдей номчулгазы» аттыг эртем –шинчилге конференциязы
«Тыва дыл кичээлдеринде хүндүткел
езулалдарының элементилерин ажыглаары»
Эйлиг-Хем ортумак
школазының
тыва дыл болгаш чогаал
башкызы
Доре Чейнеш Сидоровна
Эйлиг-Хем-2016

2.

Киирилде: Кандыг-даа чон чурттап орар черлиг,
чугаалажыр тускай дылдыг болгаш онзагай ылгалыр хүндү
езулалдарлыг болур. Ада – өгбениң биске арттырып каан эң
улуг байлаа болза ТЫВА ДЫЛ

3.

Сорулгазы:
1) теоретиктиг билиглерни практика
кырынга чөп ажыглаарының чаңчылдарын
чедип алыры;
2) хүндүткел езулалының элементилерин
тыва дыл кичээлинге ажыглаары;
3) долгандыр турар бойдуска болгаш
ниитилелге хамаарылгазын база
материалисчи үзел – бодалдарын
хевирлээри.

4.

Проблемазы: Кандыг-даа методика философия – биле
харылзаалыг болур.
Теоретиктиг үндезиннери: Тыва дыл методиказы, өске
тускай методикалар ышкаш, педагогика эртемнеринге
хамааржыр болганда, дидактиканың ниити принциптери
дыл башкылаашкынынга ниити удуртулга болур ужурлуг
деп шылгараңгай педагог Ян Амос Каменский бодунуң
үезинде онзалап айыткан турган. Ол бодалды орус дыл
методиказының
үндезилекчилери Ф.И. Буслаев, И.И.
Срезневский,К.Д.
Ушинский
болгаш
өскелер-даа
боттарының
эртем – методиктиг
ажылдарынга
бадыткааннар.

5.

Ажылдың чугулазы болгаш практиктиг
ужур-дузазы:
Дыл башкылаашкынынга дидактиканың принциптери
өзек удуртулга бээр болганда, оларны херек кырында
өөредилгеге боттандырган турарын чуртта билдингир
эртемден – методистер А.В.Текучев, Е.А. Баринов,
Л.П. Федоренко болгаш өскелер-даа боттарының
ажылдарында бижип көргүскеннер. Ындыг болганыбиле тыва дыл башкылаашкынынга чугула херектиг
чоннуң
чаагай
хүндүткелдиг
чаңчылдарының
элементилерин чүгле кичээлге эвес, класстан дашкаар
ажылдарга, класс шактарында ажыглап болур.

6.

Тыва дыл башкылаашкынынга чугула
ажыглаттынып турар дидактиканың дүрүмнери
медерелдииниң,
көргүзүглүүнүң,
эртемге дүүшкээниң,
дес – дараалашкааның
теорияның практика-биле холбаалыының
принциптери.

7.

өөренип турар чуулдерин хандыр шингээдип
алырын негеп турар дидактиканың принциви.
Өөредилгеге чугула черни ээлеп турар принцип.
Шылгараңгай педагог Ш.И.Ганелиниң үнелели:
«… езу – барымдаалап доктаадып алыры
өөредилгеге ажык чок, харын-даа хоралыг.
Ынчангаш өөредилге чүгле ханы болгаш быжыг
болур ужурлуг».

8.

Авторларның бижээн эртем-шинчилел
ажылдарындан алырга, уругларга кичээл
бүрүзү көргүзүглүг болур ужурлуг деп санап
турар. Эртемден – педагогтарның бо
бодалдары амгы үеде өөредилгениң чугула
негелдези
болуп,
башкылаашкынның
шынарын бедидериниң бир онзагай аргазы
болур.

9.

1-ги чурукка хамаарыштыр чогаадыг бижиттирип болур: «Уткулга»,
«Чолукшулга» дээн ышкаш. Чүве аттарынга үнү чок диктант
бижиттирип болур. Чуруктун ады «Шагаа» , Чижээлээрге,
чолукшулга, кадак, национал хеп: бөрт, тон, кур дээш, өөреникчилер
чүнү көрүп турар шуптузун бижип кээрлер.
2-ги чурукта 1.хөгжум - херекселдери: игил, бызаанчы,…

10.

Эртемге дүүшкээниң принциви
херек кырында амыдыралга боттандырары башкының
дыл талазы-биле билииниң деңнелинден база шилип
алган методтарындан, аргаларындан дорт
хамаарылгалыг. Ол билиглерни уругларга дамчыдып
бээриниң методтарын, аргаларын чогаадыкчы езу –
биле шилип тывар апаар. Оон ыңай программада
кирбээн, бадыткаттынмаан теория айтырыглары – биле
өөреникчилерни өскээр чардыктырбас, башкының сөс
– домаа, чугаазы уругларга үлегер болур.

11.

– билиринден билбезинче, бөдүүнүнден
нарынынче шилчип тайылбырлаарын негеп турар
дидактиканың принциви. Тыва дылдың школа
программазы бо принцип езугаар тургустунган.

12.

Башкылаашкынның амыдырал – биле холбаазын болгаш
школага алган теоретиктиг билиглерни практика
кырынга, ажыл-бүдүлгеге база хөй-ниити амыдыралынга
ажыглап билген турарын чедип алыр.

13.

Мээн ажыглаан методум профессор Лилия
Прокофьевна Федоренконун
болуктээшкининден теоретик-практиктиг
методтар: сайгарылгалар, диктантылар,
хайгаарал, өттунуг, домактарны эде кылыры,
чогаадыры. Быжыглаашкын уезинде ажыглаар.
Бижиттинмээн хоойлу –дурум болган
ыдыктыг чаагай чаңчылдар, сагылгалар,
езулалдар, езу-чаңчылдар, ужурлар тыва
чоннуң шаг-төөгүден тура уруглар
кижизидилгезинге мөөң улуг күш бооп келген .
Шаг-төөгүден сагып келген езучаңчылдарывысты аныяк өскенге дамчыдары
бистин дорт хулээлгевис болганда, оон
элементилерин кичээл санында ажыглап, ону
билиндирип турар болзувусса, келир уенин
салгалындан тыва овурну кажан-даа салбас бис
деп ажылымны доостум.

14.

Сорулгазы: