Өг – чурттаар оран-сава

1.

2.

3. Өг – чурттаар оран-сава

Өг деп сөс кижи бүрүзүнге билдингир
Өг – кижилер чурттаар чер.
Ол чүгле тываларда эвес, моол, хакас, алтай,
казах дээш өске-даа чоннарда бар.
Олар колдуунда дөмей,
ындыг-ла кончуг ылгал чок.

4. Малчыннар өглери

ӨГНҮ БЕЛЕНИ-БИЛЕ БУЗУП, ЧЫЫП, ТИП АЛЫР. ЫНЧАНГАШ
КӨЖЕРИНГЕ КОНЧУГ ЭПТИГ.
ӨГЛЕРГЕ
ЧУРТТАП
ТЫВАЛАР КОЛДУУНДА КИДИСТЕН КЫЛГАН
ЧОРААН.
АМГЫ ҮЕДЕ ӨГЛЕРДЕ МАЛЧЫННАР,
АРАТТАР ЧАЙГЫ ҮЕДЕ ЧУРТТАП ТУРАР.
ТЫВА ЧОН АЛЫС УГУНДАН МАЛ-МАГАН АЗЫРААР БОЛГАШ
ҮЕНИҢ ДӨРТ ЭРГИЛДЕЗИНИҢ ААЙЫ-БИЛЕ БИР ЧЕРДЕН ӨСКЕ ЧЕРЖЕ
КӨЖҮП ЧОРААН.
ЧЕРНИ
ЧЕРНИ
ЧАЗЫН
ДОКТААР ЧЕРНИ
ЧАЗАГ,
КЫЖЫН ДОКТААР
КЫШТАГ, КҮЗҮН ДОКТААР ЧЕРНИ КҮЗЕГ, ЧАЙЫН ДОКТААР
ЧАЙЛАГ ДЭЭР.

5. Өг ужурлары

Өг – тываларның бурунгу культуразының
бир кезээ. Ол бодунуң ниити хевириниң,
иштики-даштыкы
тургузуунуң,
ужурларының талазы-биле тускай сагыыр
дүрүмнерлиг

6. Чижээлээрге: 1. Өгнүң орну ыяап-ла төгерик болур, Чүге дизе чер-биле дөмейлештиргени ол; 2. Өгнүң ишти тыва календарга дүүшкек.

Дөр
бажындан эгелээш, хүн аайы-биле Күске, Инек,
Пар, Тоолай, Улу, Чылан, Аът, Хой, Мечи,
Дагаа, Ыт, Хаван деп кезектерге чарлыр;

7. 3. Өг эр-кыс деп ийи талалыг. Эр улус өгнүң солагай, а кыс улус оң талазынга олурар; 4. Өгнүң хүндүткелдиг чери – дөр бажы.

Ынаар
кайы хамаанчок кижи олурбас. Дөр чарыынга өгнүң
ээлери, хүндүлүг аалчылар олурар;
5. Чайгы үеде өг иштинге олура-ла, хүн дуртун
азы үени илередип ап болур. Ону өгнүң эт-севинге
дегген хүннүң херелдеринден билип алыр.

8. Өгнүң эт-севи

9.

10.

Тыва өгнүң иштинге эт-сеп, херекселдер салыры
мырыңай тускай чурумнуг. Ол чурумну 12 чылдыг
тыва
календарь-биле
дүүштүрүп
каан.
Ону
тодаргайлаарга, мындыг:
1. Дөр черинге ыяап-ла аптара салыр.
Ооң кырынга бурган дүрзүлери , чула,
артыш болгаш чем дээжизи салыр.
Аптара иштинге өг-бүлениң эң үнелиг
чүүлдерин шыгжаар. Ынчангаш Куске
ында олурар, чүге дизе ол ажылгыр,
чүве үүжелээринге, шыгжаарынга ынак.

11. 2. Аптара бетинге орун салыр. А оларның аразынга бичии үзүк чер аттырып алыр, аңаа аъш-чем, хойтпак доскаары салыр. Ол душта

Инек турар. Чүге дизе ол кижилерге бодунуң
сүдүн, эъдин, кежин берип чоруур.
3. Орун бажының дужунда Пар саадап чыдар, ынчангаш
ол черге эр улустар олурар. Оруннуң адаанда Койгун күжүр
чыдар, ооң дужунда өгнүң кыс ээзи олурар.

12. 7. Чүък (чыышкын). Чүък адаанда адыр ыяшка аргамчы, кижен, дужак, чүген, чулар, эзер азар. Шак ол душта Мечи бар. 8. Чүъктүң

4. Үлгүүр. Ол дээрге аяк-сава, аъш-чем сугар херексел-дир. Ооң чанында
үзүк
черге
хууң-сава,
оттулар
ыяш
салыр.
Ында
Улу
бар.
5. Үлгүүрнүң дужунда Чылан чалараан. Ол мерген угаанныг амытан
болур.
6. Эжиктиң аксында Аът турар. Эжик ханазынга эътчем азар, ол душка чорумал кижилер олурар. Ол кавыда
Хой чыдар. Кыжын аңаа хураган, бызаа челелээр
7. Чүък (чыышкын). Чүък адаанда адыр ыяшка аргамчы,
кижен, дужак, чүген, чулар, эзер азар. Шак ол душта Мечи
бар.
8. Чүъктүң баарында Дагаа, а бажында Ыт турар.

13. 9. Ширээ – аъш-чем делгээр чавыс столчугаш. Ол душта Хаван бар. Өгнүң дап дал ортузунда ожук турар. Өгге үш кол ширтек чадар:

дөр ширтээ, аай ширтек,
дедир ширтек.

14. Өг херекселдериниң ужурлары

Өгнүң херекселдеринге хамаарышкан
хөй-ле сагыыр ужурлар бар:
- эжикти хак кылдыр хаап болбас,
каржы кижи апаар;
- Эргин кырынга олурбас, бажың чок кижи болур;
- сава-саңга аксы доңгайтыр кагбас,
ядыы кижи апаар;
- паш дүвү халыратпас, сүвүрбес,
аштап чоруу кижи апаар;
- бижектиң бизин кижиже көрүндүр сунмас, өжээнзирек кижи апаар дээш оондаа ыңай.

15.

Өгнүң бүгү дерии-биле эт-херекселин
кылып салыпканда көөрге онзагай-ла.
Өг - езулуг-ла бистиң өгбелеривистиң
биске арттырып кааны, бурунгу
культураның тураскаалы болур.