Falsafa etika

1.

ETIKA: AXLOQ FALSAFASI
REJA
«Etika» fanining predmeti va jamiyat
hayotidagi ahamiyati
Nikoh va oilaning axloqiy asoslari, uning
yoshlar tarbiyasidagi o‘r n i
Axloqiy madaniyat va qadriyatlar

2.

3.

Tayanch
tushunchalar:
axloq, odob, xulq,
kategoriya, axloqiy
me’yorlar,
tamoyillar, ezgulik,
yovuzlik, yaxshilik,
yomonlik,
muhabbat, nafrat,
burch, vijdon, ornomus, hayotning
ma’nosi,
mardlik,
ochiqko‘ngillilik,
halollik,
hasad,
hayo,
kamtarlik,
mil_x0002_latparva
rlik, insonparvarlik,
adolat, muruvvat,
qadriyat,
vatan_x0002_parva

4.

«Etika» so‘zi qadimgi yunonistonlik
mutafakkirlar tomoni_x0002_dan fanga
kiritilgan. 0 ‘z vaqtida Gomer «ethos»
(etos) so'zidan «birgalikda yashaydigan
joy, uy, g‘or, uya, in, makon» ma’nosida
foydalangan bo‘lsa, eramizdan avvalgi
IV asrda yashagan yunon faylasufi
Arastu «etos» so‘zidan ikkita: «Etika»
(axloq) va «Eti_x0002_kaviylik»
(axloqiylik) degan tushunchalarni
keltirib chiqaradi. U «axloqiylik»ni
inson qalbining takomillashgan sifatlari
— xotir_x0002_jamlik, og‘irlik,
vazminlik, bosiqlik, mardlik, botirlik,
jasurlik, qahramonlik, o‘rtachalik,
mo‘tadillik va hokazolarni ifodalovchi
tushuncha deb bilgan.

5.

Axloqshunoslik ilmi tarixida axloq va
uning mazmun-mohi_x0002_yatiga
doir juda ko‘plab ta’riflar berilgan.
Jumladan, «Falsafa: qomusiy
lug‘at»ida: «Axloq (arab. Xulqning
ko‘pligi; lot. Moralis— xulq-atvor) —
ijtimoiy ong shakllaridan biri.
Kishilarning tari_x0002_xan tarkib
topgan xulq-atvori, yurish-turishi,
ijtimoiy va shaxsiy hayotdagi o‘zaro,
Shuningdek, jamiyatga bo‘lgan
munosabatlar_x0002_ni tartibga solib
turuvchi barqaror, muayyan norma va
qoidalar yig‘indisi», — deb
ta’riflangan.

6.

Inson va jamiyat hayotida axloq quyidagi
funksiyalarni bajaradi:
Tartibga
solish,
boshqarish
funksiyasi
aksiologik
funksiyasi
maqsadga
yo’naltirish
bilish
funksiyasi
tarbiyaviy
funksiyasi
kommunikati
v funksiyasi

7.

boshqarish funksiyasi — odamlar o‘rtasidagi munosabatlarni jamiyat
tomonidan qabul qilingan, o‘rnatilgan axloqiy normalar orqali tartibga solinishi
va boshqari_x0002_shi bilan ifodalanadi. Unda axloqiy munosabatlarni tartibga
soluv_x0002_chi vosita vazifasini axloq tamoyillari, normalari, jamoatchilik
fikri, el-yurt o‘rtasidagi obro‘-martaba, an’ana, urf-odat, o‘git, pand-nasihat va
boshqalar tashkil qiladi. Tartibga solish, boshqa_x0002_rish esa bevosita
moslovchi-norma, talab qiluvchi-norma, taqiq_x0002_lovchi-norma,
chegaralovchi-norma, namunali-norma va hoka_x0002_zolar orqali amalga
oshiriladi.

8.

aksiologik funksiyasi — bu «axloqiylik va axloqsizik», «yaxshilik va
yomonlik» nuqtayi nazaridan odamlarning xatti-harakatlariga, niyati,
maqsadi, o‘y-xayollariga, vaj-sabablari_x0002_ga, axloqiy qarashlari va
shaxsiy xislatlariga baho berish asosida ularni qadrlashni amalga oshiradi.
Axloqning ana shu funksiyasi axloqiy qadriyatlarning qanchalik hayotiy
yoki hayotiy emasligini ifodalovchi vositalardan biri hisoblanadi. Xuddi shu
joyda axloqiy va estetik qadriyatlarning uyg‘unligi ham ko‘zga tashlanadi.

9.

maqsadga yo‘naltirish funksiyasi — bu
jamiyat hayotida ustuvor ahamiyatga
ega bo‘lgan axloqiy qadriyatlar
tizimi_x0002_ning kelgusidagi
istiqbollarini belgilab beruvchi yo‘lchi
yulduz ishini bajaradi. Axloqning bu
funksiyasi har bir jamiyat uchun o‘ta
zarur bo‘lgan axloqiy qadriyatlar
tizimini ishlab chiqish bilan
shug‘ullanadi. Shu tufayli ba’zi bir
axloqiy qadriyatlar
umumin_x0002_soniy yoki milliy
darajaga ega bo‘ladilar.

10.

bilish funksiyasi — bu odamlardagi yaxshi
va yomon fazilatlarni anglab olish asosida
voqelik to‘g‘risida muayyan bilimlarni hosil
qilish ishini o‘taydi. Ma’lumki, axloqiy
bilim, prinsip, norma, kodeks, nizom va
boshqalarda ijtimoiy axloqiy qadriyatlar
haqida ko‘plab axborot-ma’lumotlar o‘z
aksini topgan bo‘ladi. Ana shu axborotma’lumotlarga ega bo‘lish odam, jamiyat
uchun eng qiyin, og‘ir damlarda birdan bir
to‘g‘ri axloqiy tanlovni amalga oshirishga
yordam beradi

11.

Xulq — oila, jamoa, Axloq — jamiyat,
mahalla-ko‘y
zamon, ba’zan
miqyosida ahamiyatli umumbashariy
bo‘lgan, ammo
ahamiyatga
jamiyat va insoniyat ega, insoniyat tarixi
hayotiga sezilarli
uchun namuna bo‘la
ta’sir
oladigan ijobiy xattiko‘rsatmaydigan
harakatlar yig‘indisi,
yoqimli insoniy xatti- insoniy kamolot
harakatlarning
darajasini belgilovchi
majmuyi.
ma’naviy hodisa.

12.

13.

Biosfera- (bio... va yun. sphaira—
shar) — Yerning tirik organizmlar
tarqalgan qobigʻi. Biosferaning
tarkibi va energetikasi undagi tirik
organizmlarning faoliyati bilan
bogʻliq. Biosfera "hayot qobig'i",
toʻgʻrisidagi dastlabki fikrni Lamark
bildirgan. "Biosfera" terminini esa
fanga avstraliyalik geolog E. Zyuss
(1875) kiritgan. Biosfera
toʻgʻrisidagi toʻliq maʼlumotni rus
olimi V. I. Vernadskiy (1926) ishlab
chiqqan.
U atmosferaning ozon
ekranigacha balandlikda boʻlgan
qismi (20–25 km), litosferaning sirtqi
qismi va gidrosferani toʻliq oʻz
ichiga oladi. Uning quyi chegarasi
quruqlikda 2–3 km, okean tubida
1–2 km chuqurlikkacha boradi.

14.

Noosfera -(yunoncha: noos — aql-idrok va sphaira — shar) — biosferannng inson aql-idroki hukmronlik
qiladigan yangi xolati. Noosfera da inson biosfera rivojla-nishini belgilab beradigan asosiy omil hisoblanadi.
Noosfera tushunchasini 1927 yilda fransuz olimlari E. Lerun va P. Teyetyar de Sharden fanga kiritishgan
boʻlib, ular Noosfera ni biosfera ustidan hukmronlik qiluvchi, yerni oʻrab olgan aql-idrok qavati deb
qarashgan. Jamiyatning oʻzaro munosabatlari natijasida paydo boʻlgan biosferaning sifat jihatidan yangi,

15.

Ekologik muammolar- fasllar almashunuviga
sabab bo’lmoqda,sizningchachi?

16.

Transplantatsiya — odam va
hayvonlarda patologik jarayon
natijasida shikastlangan yoki olib
tashlangan toʻqimalar va organlar
oʻrniga sogʻlomini koʻchirib oʻtqazish.
Xirurgiya usuli sifatida qadimdan
maʼlum. Teri, muskul, nervlar, koʻzning
muguz pardasi, yogʻ va suyak
toʻqimasi, yurak, buyrak va boshqa
organlar koʻchirib oʻtqaziladi. Kon
quyish — Transplantatsiyaning alohida
turi.Koʻchirib oʻtqaziladigan toʻqima
yoki organ kimdan olinganiga qarab
transplantantlar quyidagicha
farqlanadi:
autotransplantant — bemorning
oʻzidan,
allotransplantant — odamdan
odamga,
ksenotransplantant — boshqa
Transplantatsiya

17.

18.

lotincha: abortus – bola tashlash)- erta (homiladorlikning 12 haftasi ichida
kerakli davo choralari ko‘rilmaganda bola tushishi) va kechikib (13 – 27 hafta
ichida bola tushishi) sodir bo‘lishi mumkin. Abort sun’iy va g‘ayriixtiyoriy
abortga bo‘linadi. Sun’iy abort (bola tushirish) ayolning o‘z istagi yoki
sog‘lig‘iga qarab homiladorlikning 12-haftasiga qadar, tibbiy sabablarga
ko‘ra esa bundan kechroq muddatlarda tug‘ruqxonalarda o‘tkaziladi.

19.

Alloh Taolo o‘zining muborak kalomi Qur’oni
karimning Baqara surasi, 152-oyatida “Menga
shukr qilinglar, kufr keltirmanglar!”, deb
marhamat qiladi. Farzandlar ham insonga
berilgan ne’matligini hech qachon yodimizdan
chiqarmasligimiz zarur. Alloh Taolo o‘zining
so‘nggi payg‘ambarini yuborgandan so‘ng, u zot
sollallohu alayhi vasallam mo‘minlardan bay’at
olayotganlarida “Farzandlarni ovqatga sherik
bo‘lmasin deya, nobud qilmaslik”ka ham va’da
qabul qilganlar, ahdu paymon olganlar.
Hozirgi kunda bo‘lsa, farzandlarni turli yo‘llar
bilan o‘ldirish keng avj olmoqda. Tarix
sahifalariga nazar solar ekanmiz, qanday qilib
johiliyat davrida odamlar o‘z farzandlarini
tiriklayin ko‘mib yuborishgan ekan, deya
taajjubga tushamiz. Ammo oldimizda bo‘lib
turgan voqea-hodisalarni esa bepisand
kuzataveramiz. Ko‘plab oilalarda tug‘ilajak
farzandlarini abort qildirib tashlash kunimizda
juda ham keng avj olgan. Aslida bu ham
farzandni ovqatga sherik bo‘lishidan qo‘rqib,
o‘ldirish demakdir. Negaki, abortga qaror
qiluvchilarning ko‘plari oldirib tashlanajak
bolaning ayni damda o‘zlari uchun ortiqcha
ekanligi, rejalariga to‘g‘ri kelmasligi va boshqa
iqtisodiy sabablarni vajh qiladilar. Makka
mushriklari-ku, bolalarini 7 yoki 8 yil yashatib,
so‘ngra o‘ldirib yuborishgan. Hozirgi johillar esa
tug‘ilmasidanoq u dunyoga ravona qilib qo‘ya
qolishmoqda. Holbuki, bu ishning shar’an harom
va gunohi kabira ekanligi haqida ahli ilmlarimiz
tomonidan tinmay gapirib kelinmoqda.

20.

Bu hozirgi kunda ro‘y bergan
ayanchli hodisalardan biri.....

21.

Toshkent shahridagi oilalardan biri. Ikki yosh farzandning ota-onasi bo‘lmish qahramonlarimiz, uchinchi farzandni ham
kutishmoqda. Kunlarning birida ona doktorga borib qorindagi farzandining jinsini aniqladi. Bilsa, qiz ekan. Uyga
kelganda to‘polon boshlandi. “Menga kerak emas qiz bola. Ikkitasi ham yetadi o‘zi. Uchta qizni uzatishni o‘zi
bo‘larkanmi? O‘g‘il kerak menga. Agar tug‘adigan bo‘lsang o‘g‘il tug‘ yoki bolangni oldirasan!”. Ayol ham 2 qizdan
so‘ng o‘g‘il ko‘rishni qattiq istab yurgandi. Shu bois, turmush o‘rtog‘ining so‘ziga e’tiroz bildirmadi. Bolani abort
qildirmoqchi bo‘ldi. Shunday qilib, kunlarning birida farzandini oldirib tashlash uchun tug‘ruqxonaga yo‘l oldi. Uyda 2
farzandi yolg‘iz qolishdi. Ikkisi ham aqlini taniy oladigan yoshda emasdilar. Ayolni maxsus yotoqqa yotqazib, abort
amaliyotini boshlashdi. Alloh taolo ne’mat o‘laroq bergan farzandni ayol o‘zi xohlamaganday bo‘lgani uchun joniga
qasd qilishga rozilik bildirdi. Bechora, hali dunyoni ko‘rmagan murg‘ak go‘dakda nima ayb axir. Axir Alloh shunday
bo‘lishini istadi-ku. Ayolning ichidan bolani bo‘lak-bo‘lak qilib kesib olishdi. Shu ko‘yi ayol Allohning ne’matiga
noshukrlik qilib, Uning g‘azabini keltirdi. Ayni shu lahzalarda uydagi kichik farzandi kir yuvish mashinasi ichiga kirib
olgan, opasi esa, u bilan o‘ynardi. Kichik qiz o‘yin asnosida kir yuvish mashinasiga qulflanib qoldi, opasi uni
qutqaraman deb bilmasdan mashinani ishlatib yubordi. Mashinaga suv quyilib qizaloqni aylantira ketdi. Bundan
xavotirga tushgan opa esa, nima qilarini bilmay ko‘chaga yo‘l oldi. Qo‘shnilarini chaqirish uchun yo‘lning narigi
betiga yugurib o‘tmoqchi bo‘ldi. Yo‘ldan bir mashina katta tezlikda o‘tayotgan ekan…
Ayol hech narsa bilmaganday, go‘yo hamma ishni qoyillatib qo‘yganday uyga qaytdi. Qarasa, ko‘chasida odamlar,
mahallaning hammasi uning eshigi oldida turishardi. Ayolning yuragi shig‘ etib ketdi. Peshonasini muzdek ter qopladi.
Jonholatda qo‘shnilardan nima bo‘lganini so‘radi. Ular kichik farzandi kir mashinasi ichida parcha-parcha bo‘lib
ketganini, katta farzandi esa, avtomobil tagida halok bo‘lganini aytishdi.
Doktorlarning aytishicha, ayol farzandini oldirib tashlagandan so‘ng qayta farzand ko‘ra olmaydigan bo‘lib qolgan.
Bu holatga nisbatan xulosani har kim o‘zi chiqaradi. Biz faqatgina shuni aytib o‘tishimiz mumkinki, berilgan ne’matga
noshukr munosabatda bo‘lib, kuforoni ne’mat qilinsa, shunday ayanchli oqibatlarga tushib qolish hech gap emas.
Qiyomat kunidagi azob qanday bo‘lishini tasavvur qilib olavering. Alloh bergan har bir ne’matiga shukr keltiradigan
bandalaridan bo‘lishini nasib qilsin!
Odilxon qori Yunusxon o‘g‘li

22.

Agar otang vafot etsa, nasihat ham vafot etadi.
Agar akang vafot etsa, o‘ng qo‘ling kesilganday bo‘ladi.
Agar onang vafot etsa, nuring o‘chadi.
Agar singling yoki opang vafot etsa, tabassuming ketadi.
Agar do‘sting vafot etsa, ko‘z nuringdan ayrilgandek bo‘lasan.Hayot
juda qisqa! Uni gina-kudurat, adovat, hasad, munofiqlik qilish,
qarindosh va yaqinlar bilan aloqani uzishga sarflab yuborish aslo to‘g‘ri
emas. Har bir ish ertaga xotiraga aylanadi. Shunday ekan, tabassum
bilan yuring, yomonlik qilganlarni kechiring. Axir, qachon bu dunyoni
tark qilishimizni bilmaymiz-ku.