Әлемдік логистикалық жүйенің дамуы мен құрылымы

1.

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Факультеті «____________ЭжБЖМ___________________»
Кафедрасы «__________Бизнес технология________________»
CӨЖ-1
Тақырыбы: Әлемдік логистикалық жүйенің дамуы мен
құрылымы.
Орындағандар:

2.

Алматы, 2021ж
Жоспар:
1. Кіріспе.
2. Негізгі бөлім.
2.1. Логистиканың жаһандануының қайнар көзі.
2.2. Әлемдік логистиканың құрылымы.
2.2.1. Әлемдік логистикалық процестің негізгі қатысушылары.
2.2.2. Әлемдік логистика құрылымының ерекшеліктері.
2.2.3. Әлемдік логистиканың проблемалары.
2.3.
Әлемдік логистиканың дамуы.
2.3.1. Әлемдік логистиканың дамуына кіріспе.
2.3.2. Негізгі әлемдік логистикалық үрдістер.
2.3.3. Қазақстанда әлемдік логистиканың дамуы.
2.4.
Компаниялардың әлемдік логистикадағы стратегиялары.
3. Қорытынды.
4. Пайдаланылған әдебиеттер.

3.

1. Кіріспе.
Әлемдік логистика - бұл фирмалардың логистикалық қызметін біріктіру
ретінде түсінілетін халықаралық жеткізілім тізбегінің стратегиялық басқаруы
- жеткізу тізбегіндегі буындар, атап айтқанда: операциялық, қаржылық,
маркетингтік функциялар және тауарлар, ақша мен ақпараттың материалдық
ағымын бақылау.
Әлемдік логистиканың қарапайым сипаты: әр түрлі мемлекеттердің
шекарасы мен шекарасынан асады.
Әлемдік логистиканың зерттеу объектісі - бұл әр түрлі елдердің
кәсіпорындары ұсынатын халықаралық жеткізу тізбектері.
Әлемдік логистиканың пәні - жеткізу тізбегін халықаралық басқару.
Жеткізу тізбегініңәлемдік менеджменті - бұл таза құндылықты құру,
бәсекеге қабілетті инфрақұрылымды құру, халықаралық логистика
тұтқаларын қолдану, ұсынысты сұраныспен синхрондау және нәтижелерін
өлшеу мақсатында халықаралық жеткізу тізбегіндегі қызметті жобалау,
жоспарлау, орындау, бақылау және басқару; халықаралық жеткізілім
тізбегінің тұтастай жұмыс істеуі.
Әлемдік логистика - бұл ұлттық шекарадан өтетін ағындардың
қозғалысын (материалдық, қаржылық, ақпараттық және басқалар) олардың
кеңістіктегі шығу нүктелерінен және уақыттан соңғы тұтынушыға
дейінжоспарлау, ұйымдастыру, бақылау және басқару.
Жеткізу тізбегі ұлттық шекарадан өткен кезде логистика
халықаралық болады. Ұлттық және халықаралық деңгейдегі логистиканы
қолданудың
айырмашылығы
сәйкес
логистикалық
жүйелерді
ұйымдастырудағы айырмашылықтарға негізделген.
Логистиканы ұлттық деңгейде қолдану, ең алдымен, қалыптасқан
жеткізілім тізбектерімен өтпейтін мемлекеттің шекарасымен шектеледі.
Мұнда логистикалық жүйелер ұлттық заңнамаға сәйкес жұмыс істейді.

4.

2. Негізгі бөлім.
2.1. Логистиканың жаһандануының қайнар көзі.
Логистикадағы жаһанданудың негізгі қозғаушы күштері:
• экономикалық өсу;
• әлемдік нарықтардың даму перспективалары;
• аймақтандыру;
• жаһандық бәсекелестік;
• технологияларды кеңейту;
• көлікті реттеуді реттеу және логистикалық инфрақұрылымды дамыту.
Логистиканың жаһандануына әкелетін негізгі факторлар:
1)
экономикалық
капиталдың
шоғырлануы
мен
орталықтандырылуы, ТҰК пен КБР (қаржылық және өндірістік топ) өсуі,
халықаралық кооперация мен еңбек бөлінісі, халықаралық маркетинг,
электронды сауда, халықаралық логистика;
2) саяси - мемлекеттік шекаралар біртіндеп ашық бола бастайды,
адамдардың, тауарлардың, капиталдың еркін қозғалысына көбірек
мүмкіндіктер береді;
3) халықаралық - жаһандану динамикасы жаһандану үдерісін
ынталандыратын
ірі
халықаралық
оқиғалардың
күндерімен
байланысты: 1985 жылы Еуропалық Одақтың құрылуы; 1986 жылы Пунта дель -Эстеде өткен GATT конференциясы, ол Уругвай тарифтерін төмендету
және басқа да сауда, өндіріс шектеулері бойынша келіссөздердің раундын
бастады; Германияның қайта бірігуі; СЭВ мен Варшава келісімінің жойылуы
және т.б .;
4) техникалық - заманауи көлік құралдарын, ақпараттық жүйелер
мен технологияларды,байланыс пен телекоммуникацияларды, икемді
автоматтандырылған өндірісті дамыту;

5.

5) қоғамдық - дәстүрлердің, әлеуметтік байланыстар мен әдет ғұрыптардың рөлінің әлсіреуі адамдардың географиялық, рухани және
эмоционалды ұтқырлығына ықпал етеді;
6) ырықтандыру мен реттеуді реттеу - көптеген елдердің кедендік,
сауда, салық заңдарын ырықтандыру, көлікті реттеуді реттеу экономикалық
қызметтің интернационализациялану үрдісін күшейтті.
2.2. Әлемдік логистиканың құрылымы.
2.2.1. Әлемдік логистикалық процестің негізгі қатысушылары:
• экспорттаушының жеткізушісі;
• тауарларды және (немесе) қызметтерді экспорттаушы;
• делдал компания (мысалы, тауар тасымалдаушы);
• тауарларды және (немесе) қызметтерді импорттаушы;
• тауарлардың және (немесе) қызметтердің соңғы тұтынушысы.
Бұл жағдайда түпкілікті тұтынушы мен импорттаушы бір адам
болуы мүмкін, экспорттаушы мен экспорттаушының жеткізушісі де бір адам
бола алады, бірақ делдалдар жеткізілім тізбегінің кез келген сатысына
қосымша қатыса алады, мысалы: тауардың шыққан жерінен және (немесе)
соңғы тұтынушыға қызмет көрсету.
2.2.2.Әлемдік логистика құрылымының ерекшеліктері:
- Тапсырыстың едәуір көлемі
шығындарын өтеуге мүмкіндік береді;
тауарды
жеткізудің
жоғары
- халықаралық логистика саласындағы кейбір кәсіпорындардың
тәжірибесінің болмауы;
- белгісіздік пен халықаралық нарықтағы сұраныстың кең ауқымды
өзгеруі;
- қосымша логистикалық делдалдар (кедендік брокерлер, жүк
агенттері және т.б.);

6.

- әріптес елдердің ерекшеліктерін ескеру қажеттілігі (мысалы,
тасымалдау шарттары, делдалдар, жүктер мен кедендік алымдарды есептеу,
буып -түюге және жүктерді тасымалдауға қойылатын талаптар, тауарлар мен
құжаттарды көп тілді алып жүру, талаптардың айырмашылығын ескере
отырып. тауарлардың орындалуы және т.б.);
- қаржыландыру ерекшеліктерімен, буып -түюге, тасымалдауға және
кедендік рәсімдерге қойылатын талаптарға байланысты логистикалық
циклдің ұзақ ұзақтығы;
- көптеген делдалдар арқылы кәсіпорындар мен өнімдерді
тұтынушылар арасындағы байланыстың қиындығы, серіктестер
арасындағы ұзақ қашықтық, мәдени айырмашылықтар және т.б.
- үлкен резервтерді құру қажеттілігі;
- Әлемдік көлік құжаттамасының күрделілігі мен әртүрлілігі. Егер
ішкі нарықтағы операцияларда шот-фактура мен жүкқұжат немесе
коносамент жеткілікті болса, онда халықаралық бірлік тапсырыстың
құрамына, тасымалдауға, қаржыландыруға және мемлекеттік нормативтік
құжаттарға қатысты барлық мәліметтерді егжей -тегжейлі құжаттауды талап
етеді;
- Ақпараттық жүйелерді интеграциялау қажеттілігі және жүк
тасымалдаушылармен және логистикалық қызмет көрсетушілермен
халықаралық альянстардың маңыздылығы.
2.2.3. Әлемдік логистиканың проблемалары.
Әлемдік операцияларға қатысу белгісіздікті арттырады және
бақылауды шектейді. Белгісіздік жүкті тасымалдау ассортименті мен
ұзақтығының ұлғаюына, фирмалардың сыртқы нарықпен таныс болмауына,
реттеудің әр түрлі ережелері мен құжаттамасына байланысты өсуде.
Бақылаудың әлсіреуі делдалдардың көбірек тартылуы мен кедендік рәсімдер
мен сыртқы сауда кедергілерін орнатуға мемлекеттердің араласуы
нәтижесінде пайда болады.
Нәтижесінде әлемдік логистикалық операциялар үлкен қаржылық
тәуекелдермен
және
жүктерді
тасымалдаудағы
тәуекелдермен
байланысты.

7.

Мемлекеттің әлемдіклогистикалық операциялардағы рөлі экспорттықимпорттық тауарлар ағынының реттелуіне, тұтынушылардың құқықтарын
қорғауға, контрабанданың алдын алуға және оны өндірушілерге, көлікке,
экспедиторға және басқа компанияларға қатысты протекционистік саясатты
төмендетуге бағытталған.
Әлемдік логистиканың ерекшеліктері мен қиындықтары «төрт D»
деп аталатын формуламен анықталады:
• тасымалдау қашықтығы(distance);
• құжаттама (documents);
• мәдениеттердің саралануы (difference between cultures);
• тұтынушылық сұраныстың диктаты(consumer Demand orientation).
Әлемдік нарықта арақашықтық ұзақ, құжаттама алуан түрлі, ал жеке
елдер мен аймақтардың мәдени ерекшеліктерімен анықталатын өнімдер мен
қызметтерге тұтынушылардың мәдени талаптары мүлде өзгеше. Сондықтан
логистикалық менеджменттің халықаралық деңгейдегі міндеті төрт Д
шартына сәйкес келетін стратегия мен тактиканы әзірлеу болып табылады.
Менеджерлердің әлемдік операцияларды логистикалық қамтамасыз
етуге қатынасы кәсіпорынның халықаралық қызметке көзқарасына
байланысты. Мұнда қарама -қарсы екі тәсіл бар:
- Ұлттық позицияларға көзқарас;
- «азаматтығы жоқ кәсіпорын» әдісі.
Іс жүзінде кәсіпорындар осы екі шектен аралық тәсілдерді қолдана
алады.
2.3. Әлемдік логистиканың дамуы.
2.3.1. Әлемдік логистиканың дамуына кіріспе.
Әлемдік
логистиканың
дамуының
негізгі
тенденцияларын
қарастыратын болсақ, экономиканың жаһандануы кәсіпорындар арасында

8.

орналасқан жері мен орналасуы бойынша қатал бәсекелестік туғызды, ал
сауданың шарттары жаңа және жылдам өзгерістерді жалғастыруда.
Кәсіпорындардың
бірігуі
мен
ақпараттық-коммуникациялық
жүйелердің қарқынды дамуы тек осы процестерді күшейтеді. Даму
тенденциясын есептеу мүмкіндігі төмендейді. Мұның бәрі жоспарлаудың
қысқа уақытына әкеледі және тез шешім қабылдауды және жауап беруді
талап етеді. Әр түрлі бөлу жүйелерін ескере отырып, экономикадағы еңбек
бөлінісі қайтадан коммуникацияға (мысалы, аймақтық желілерге,
кооперативтік қатынастарға және т.б.) және логистикаға негізделеді.
Сондықтан әлемдік логистиканың қайда алып бара жатқанын түсіну өте
маңызды.
Әлемдік логистиканың дамуы, логистикалық міндеттердің қойылуы
және оларды шешудің тиімділігі әлемдік нарықтың тенденцияларына
тікелей байланысты.
Әлемдік экономика өндірушілер арасындағы қатаң бәсекелестік
жағдайында прогрессивті жаһандану мен өндіріс шығындарының өсу
жолында дамуда.
Сонымен қатар, тауарды жекелендірудің айқын тенденциялары
байқалады (өндірушілер тұтынушының қажеттіліктерін басшылыққа алады),
өнімнің өмірлік циклі деп аталатын қысқарту, сонымен қатар
тұтынушылардың сұранысының өсуде.
Төртінші деңгейдегі провайдерлер өзіндік құнды құра отырып,
жеткізілім тізбегінің кейбір бөліктерін алады және басқа логистикалық
кәсіпорындарды тарта отырып, бүкіл бизнесті басқарады. Олар күрделі
желілерді немесе желі ішіндегі жеке процестерді басқарудың бірыңғай
шешімдерін әзірлейді.
Әлбетте, егер әлемдік нарықта мұндай үрдістер жалғаса берсе,
халықаралық логистиканың жетекші бағыты өндірушіден тұтынушыға
дейінгі жолда уақыт пен қаржылық шығындарды азайтатын жеткізілім
тізбегін құру болып қала бермек.
2.3.2. Негізгі әлемдік логистикалық үрдістер.
Негізгі логистикалық үрдістерді келесідей сипаттауға болады:

9.

1) өндірістік жүйенің өзгеруі: қойманың өндірісінен өндіріске н/е
соңғы тапсырысқа дейін тапсырыс бойынша жеткізу. Бүкіл әлем бойынша
жұмыс істейтін зауыт менеджерлері үшін басты мәселе - тұтынушылардың
жеке талаптарына сәйкес өнім шығаруды меңгеру;
2) тауарлардың бөлінуінің өзгеруі. Бұл деңгейде сатушының дәстүрлі
құрылымы логистикалық кәсіпорын арқылы тікелей сатумен үйлеседі.
Өндірушіге логистикалық менеджмент қажет. Сонымен қатар, жеткізу
мерзімдерін сақтау бұл мерзімдерді қысқартудан гөрі бағаланады;
3) сауда мен жеткізушілердің бірігуі мен интеграциясы. Логистика
сатып алу, жабдықтау, тауарларды қабылдау, тарату немесе электронды
логистикада ықтимал синергияны жүзеге асыруда маңызды рөл атқарады;
4) сандық тенденциялар, атап айтқанда, ұсыныста жеткізушілер
санының төмендеуі.Әлемдік бизнестің төрттен үш бөлігі алдағы бес жылда
жеткізушілер базасын қысқартуға ниетті. Сату кезінде, бұрынғыдай, жеткізу
мерзімін қысқарту өзекті болып қала береді;
5) электронды бизнестің логистикаға әсері. B2C тұжырымдамасы
шеңберіндегі
бизнес-процестер
интенсивті
жеткізілімдерді
автоматтандыруды көздейді, себебі тапсырыс берудің әдеттегі әдістеріне
қарағанда тұтынушылардың жеткізу мерзімін қысқартуға күтуі жоғары.
Жеткізудің қымбатырақ логистикасының пайда болуы және сатудан
кейінгі қызметтерді енгізу. Электронды сауда алаңдарын кеңейту арқылы
кәсіпорын ішіндегі процестерді өзгерту. Жеткізу тізбегіне жаңа
қатысушылардың бірігуі әлемдік логистика деп аталатын жүйенің
құрылуына әкелді.
6) логистиканың халықаралық нарықтағы рөлін өзгерту. Еуропалық
үшінші деңгейлі провайдерлер (3PLs) қатысуы мен технологиялық
мүмкіндіктері бойынша нарық көшбасшылары болып табылады.
Ресей логистері, әдетте, өз елінде жұмыс істейді, ал американдықтар өз
күштерін Солтүстік Америка құрлығына шоғырландырады. Соңғы жылдары
американдық және еуропалық нарықта еуропалық логистикалық
жеткізушілердің өсу қарқыны жылына 10% құрады. Болашақта В2С дамуын
ескере отырып, бұл көрсеткіш асып түседі;
7) төртінші деңгейдегі провайдерлердің логистикалық нарықты
жаулап алуы (4PL). Ол жеткізілім тізбегінің менеджері, ол өзінің
технологияларын, ресурстары мен мүмкіндіктерін басқарады, сонымен қатар

10.

клиентке жеткізілім тізбегінің шешімдерінің толық жиынтығын ұсыну үшін
кооперативті қарым -қатынасқа түскен басқа логистикалық кәсіпорындарды
басқарады.
Осылайша, 4-деңгейдегі логистикалық провайдер желілік интегратор
ретінде жеткізілім тізбегіндегі барлық ұйымдастырушылық және ақпараттық
процестерді басқарады немесе өнімділікті жоғарылату үшін жекелеген
процестер үшін үздік тәжірибе әдісін қолдану негізінде бүкіл
желініңаутсорсингті қолдануға мүмкіндік береді.
2.3.3. Қазақстандаәлемдік логистиканың дамуы.
Қазақстандаәлемдік
бағытқажіктеледі:
логистиканың
дамуы
1) бірқатар логистикалық функцияларды
фирмаларға беру (логистикалық аутсорсинг);
үш
негізгі
мамандандырылған
2) халықаралық аймақтық одақтар құру (мысалы, экспорттық және
импорттық баждарды төмендетуге немесе жоюға, кедендік ресімдеуді
төмендетуге, бірыңғай тауарлық-көліктік құжаттарды әзірлеуге және
қабылдауға әкелген Еуропалық Одақ) көлік жүйелері және т.б.);
3) қағаз құжаттарды электрондыға (EDIFACT)
мүмкіндік беретін ақпараттық технологияларды дамыту.
2.4.
ауыстыруға
Компаниялардың әлемдік логистикадағы стратегиялары.
Компаниялар әлемдік логистикалық стратегияларды үш жолмен
жүзеге асырады:
• мамандандырылған кәсіпорындарды қолдану;
• орталықтандырылған қорлар;
• кейінге қалдыру әдісі.
Әлемдік логистиканың негізгі міндеттерін анықтауға болады:

11.

1) сатып алынатын, өндірілетін және жеткізілетін тауарлар мен
қызметтерге баға белгілеу процесін оңтайландыру;
2) өнім мен қызмет сапасының оңтайлы деңгейін қамтамасыз ету;
3) нақты ішкі және (немесе) сыртқы нарықта берілген өнімге немесе
қызметке қажеттілік деңгейін анықтау;
4) жеткізу әдісі туралы шешім қабылдау (делдалдың көмегімен немесе
дербес; көліктің қандай түрі; аралық қоймамен немесе онсыз);
5) логистикалық қызметтің оңтайлы деңгейін анықтау;
6) сақтандыру қорының мөлшерін анықтау;
7) өнімдер мен қызметтерді өндірудің ең озық технологияларын таңдау;
8) серіктестіктің шетелдік филиалдарының жұмысын ұйымдастыру;
9) халықаралық бәсекелестік ортаны талдау және бәсекелестік
артықшылықтарды алу.
Әлемдік
негізделген:
логистика
теориясы
келесі
негізгі
принциптерге
1) материалдық ағынмен шекарадан өту кезінде кедендік және
технологиялық рәсімдерді реттеу мен жеңілдету, өйткені логистикалық
тізбектегі кедергілердің бірі - шекаралық өтулер;
2) технология мен техникалық көлік құралдарына қатысты
ережелерді, тарифтерді, параметрлер мен стандарттарды біріздендіру;
3) мемлекеттердің экономикалық егемендігін сақтай отырып,
логистика принциптерін жариялай отырып, халықаралық қатынастардың
басымдығын мемлекеттер мойындауы;
4) тасымалдаудың сапалық көрсеткіштеріне баса назар аудару,
мысалы, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету кезінде тауарларды
уақытында жеткізу;
5) жаһандық логистикалық инфрақұрылымның жаңа объектілерін
құру;

12.

6) ағынды процестерді басқаруға байланысты көліктік және
ақпараттық
инфрақұрылымды
дамытуға
ірі
инвестициялардың
бағытталуы;
7) бірқатар міндеттерді орындайтын бірыңғай ақпараттық
логистикалық кеңістік құру, мысалы: мәліметтер қорын құру және басқару;
контрагенттерді іздеу; жөнелтілетін тауарлардың орналасқан жері мен
оларды межелі пункттерге жеткізудің болжамды және жоспарланған уақыты
туралы ақпарат беру; логистикалық жүйеге нормативтік құжаттарды ұсыну;
барлық операциялар үшін есеп айырысу жүйесін қамтамасыз ету және т.
8) серіктес елдердегі басқару стратегиясының кеңістікте таралған
өндіріс деп аталатын халықаралық, көпұлтты құрылымдарға бағытталуы
және т.б.
3.
Қорытынды.
Жалпы айтқанда, әлемдік логистика соңғы жылдары кәсіпкерлік
стратегияның ажырамас бөлігіне айналды.
Логистика
инновациялық
мүмкіндіктер
мен
басымдықтарға
байланыстыәр түрлі кәсіпорындарда әр түрлі қолданылады. Компаниядағы
әлемдік логистикалық стратегия әсіресе егер компания әлемдік нарыққа
шоғырланған
болсатасымалдау,
жүктерді
өңдеу
және
қоймалау
процестерімен қатар, құндылықтар тізбегі бағаланбайтын басқа қызметтерді
де қамтиды.
Табысты дамып келе жатқан кез келген кәсіпорын, әсіресе әлемдік
экономиканың жаһандану дәуірінде сыртқы нарыққа шығуды стратегиялық
перспектива ретінде анықтайды,. Әлемдік операциялардағы бәсекелестік
артықшылықтарға тиімді логистикалық жүйені құру арқылы қол жеткізуге
болады.
Қазіргі уақытта әлемдік экономиканың дамуындағы негізгі серпін
- бұл тауарларды өндіру мен сатудың ерекшеліктерін анықтайтын ықпалды
күштердің бірі болып табылатын әлемдік логистика. Әлемдік экономикаға
тән өндірістің интернационализациясы мен жаһандануының күшеюі өз
кезегінде көліктік-логистикалық жүйелер мен тауар тарату желілерінің
интернационализациясы мен жаһандануына әкеледі.

13.

Қорытындылайтын болсақ, осы СӨЖ-де біз әлемдік логистика
түсінігінен бастап, оның даму сипаты, құрылымы мен проблемалары,
сонымен қатар, компаниядағы стратегиялардың маңызды бөлігі ретіндегі
рөлі жайлы сөз қозғадық. СӨЖ-дегі әрбір тұжырымдама сәйкес
аргументтермен келтірілген.
Пайдаланылған әдебиеттер.
• Логистика: интегрированная цепь поставок - Доналд Дж. Бауэрсокс
• Логистика и управление цепями поставок - Д. В. Курочкин
• Молокович, А.Д. Транспортная логистика
• https://studref.com/ - Международная Логистика
• Никитина, Э.И. Международная логистика
• Интегрированные логистические системы доставки ресурсов - И. А. Еловой
• https://zavtrasessiya.com/