Темір жол біздің елімізде көліктің басты түрі

1.

Кіріспе
Темір жол біздің елімізде көліктің басты түрі, мемелекетке деген маңызы
зор. Халқаралық байланыстың дамуына, және халықтың ,мәдениеттің,
жоғарлауына халықттың өзара қатынасын кеңейтуге әсер етті. Темір жол әр
түрілі инжнерлік құрылғылармен техниканың құралдармен жабдықталған ең
негізгісі темір жол жылжымалы құрамды локомативті вагондар
шаруашылығымен құрылыс, және құрылғы сигналдар электір жабдықтарына
байлансты, станция тораптары.
Темір жол Қазақстандағы жүк тасымалы негізгі көлік түрі болып табылады.
Қазақстан жерінде тұңғыш темір жол магисралі 1894-1896 жылдары 25 қазанда
Пакров Соловасы, қаласы. Орал тар табанды темір жолы телімдерінің
құрылысы аяқталғанан кейін ашылды.Осы жолдың 130 шақырымы кәзіргі қазақ
даласын басып өтті. Арада 4 жыл өткенен кейін Орал Астырахан тар табанды
темір жолы іске қосылды, мұның 77мың км шақырымы кәзіргі қазақ даласын
басып өтті.
Солтүстік Қазақстаның дамуы үшін,1891-1896 жылдары салынған
транссібір магисралі дәлірек айтқанда ,оның қазақстандық 190 шақырымы
маңзы зор болды. 1901-1906 жылдары Қазақстан жерінде 1600 шақырымдық
аумағын алған , Орта Азиямен Ресейдің ортасын қосатын Орынбор Тәшкент тар
табанды темір жолы салынды. 1914-1917 жылдары болашақ түріксі-бір бір
бөлігі Жетісу бөлігнде Арыс-Ташкент телімі салынды.1915 жыл Челенский
Қостанай Қазақстан арқылы 166 км магисралы салынды.
1915-1917 жылдары
салынған Алтай Семей 122 шақырымды Қазақстан жері арқылы өтті. Бұдан
басқада 1918 жылыға дейін 117 шақырымы Екібастұз Ермек тар табанды темір
жолы жұмыс істеп тұрды.
Кеңес заманында алғаш темір жол 1925 жылдары салынған Көкшетау
телімі болды. Қазақстан түкпіріндегі аймақтардың дамуы үшін, және астықты
шаруаға қажеттілігне байлансты 1926-1931жылдары Бурабай демалыс орыны
және Ақмола станциясы арқылы Қаражалға дейінгі жалпы ұзындығы 700
шақырымды алатын жол телімі құрылды. Ембідегі мұнай кәсіп орынынң
дамуына себепші болған,1926 жылыдан бастаған Гурьев Достар тар табанды
темір жолы ықпал етті. 1927-1930 жылдары аралығнда салынған жалпы
ұзындығы 1440 км Түркстан Сібір (Түріксібір) магисралінің аяқталуына
байлансты респбуликаның экеномикалық дамуына және шөлді жерлерді
игеруге әсер етті.
Орталық Қазақстан дамуы үшін, 30 жылдары салынған АқмолаҚарағанды- Балқаш 490 шақырымды ,ал оңтүстік үшін Шымкент-Ленгер жол
телімдерінің маңызы зор болды. Алтай тау кен өндірісінің дамуы үшін 1930
жылдары салынған Зриянға дейінгі жол шешуші рөл атқарды. 1936-1939
жылдары Қазақстан орталық Ресеймен байланстырған Сартовка шағын жол
телімі. Орал және Есіл жол телімдері салынды. 1936-1939 жылдары салынған
6

2.

Ембідегі мұнай кәсіп орынының ашылуымен байланысты жақындатқан Гурев
Атырау Қанжалған магисралы өзінің стратегиялық маңыздылығын ұлы отан
соғыс жылдары дәлелдеді.
1939-1943 жылдары салынған Ақмола Қаражал желісі Қарағандының
көмірін батыс Оралға жеткізіп қамтамасыз еттіп маңызды нысан болып
табылды.Сол жылдары Көксу-Текелі ,және Атасу-Қаражал,телімдері іске
қосылды.Қазақстанда шойын жолдың жалпы ұзындығы 10 мың шақырымға
жетті. Ұлы отан соғысы жылдары темір жол бойында, дала шаруашылығына
және
жылжымалы құрамды жөндеу және өндірістік база құрылды. 1950
жылдарыға қарай салынған Мойынты-Шу (440КМ), жол телімдері салынғанан
кейін,жылдын өзкті жаңалығы болды.Осылай транссі-бір магсиралі Түркстан
Сібір жобасына бірігіп,еліміздің барылық жерінен өтетін, Петрапавл,
Көкшетау, Ақмола, Қарағнды, Шу, Мойынты темір жолдары қосылды.
1958 жылдары 1 шілдеде КСРО ең ірі темір жолының құрылысының
ұызндығы 11мың шақырымнан асатын, ал 15 бөлімшенің құрылысы және
Қазақстаның ,Орал Сібір Волга жағалауында Қырғызстан Азияны қосып
барылық кеңкстік маршруттық магисралін бекітті.1960 жылдары шөлді өлкенің
дамуына байланысты темір жолы салынды.
Қазақстан Республикасы арқылы өтетін халықаралық көлік дәліздері
маршруттарының қамтамасыз етілуін, инфрақұрылымының жай-күйін,
халықаралық тасымалдаулар дамуын талдау нәтижесінде біріншіден,
Қазақстандағы, сондай – ақ шекаралас территориялардағы, тіпті магистралді
бағыттағы инфрақұрылымының қазіргі талаптарға жауап бермейтінін
аңғартты және транзиттік көлік дәліздері мен шекара маңындағы өткелдер
көлемінде көліктік-логистикалық орталықтарды ұйымдастыру мен салу
негізінде әрі қарай жетілдіруді қажет ететіндігі айқындады.
Оны қажетті бәсекелік күйге келтіру үшін инвестициялардың үлкен көлемі
қажет. Тек ұлттық мүдде көзделетін әлемдік көліктік жүйеге ену үшін
транзиттік жүк тасымалдарын басқаратын көліктік-логистикалық орталықтарды
құруды қамтитын инвестициялық жобаларды кезектеп жүзеге асыратын
инвестициялардың ішкі көздеріне ғана негізделу қажет.
2009 жылдың қорытындысы бойынша Ұлттық компанияның табыс
мөлшері 500 миллиард теңгені құрады. Бұл 2008 жылмен салыстырғанда 2
пайызға артық деген сөз. «Қазақ теміржолы» Ұлттық компаниясының бір
жылдағы таза табысы 15 миллиард теңгені құрап отыр. Сонымен қатар,
компания экономикалық дағдарысты ескере отырып, әкімшілік және өзге де
шығындарды қысқартудың нәтижесінде 28 миллиард теңгені үнемдеуге қол
жеткізген.
Соңғы кезде компания жолаушылар тасымалы мен оның тиімділігіне
айрықша мән беруде. Компания басшысы Асқар Маминның айтуынша, алдағы
уақытта жүрдек поездардың санын арттырып, вагон тапшылығын жою қолға
алынбақ. «Қазақстан теміржолы» келесі жылдарда 1,5 мың локомотив, 76 мың
жүк және 1,7 мың жолаушылар вагонын алуды жоспарлап отырған көрінеді. Ол
үшін 4 триллион теңге жұмсау жоспарланған.
7

3.

1 Станция жұмысын ұйымдастырудың жалпы сұрақтары
1.1 «Ж» станциясының техникалық жабдықталуы және пайдалану
сипаттамасы
«Ж» станциясының барлық парктері бойлық орналасқан, телім болып
табылады. Ол К - Д екі жолды бағытта орналасқан. Станцияға жақын
орналасқан аралықтар поездар қозғалысын реттейтін келесі құралдармен
жабдықталған: К - Ж аралықтар автоматты блоктаумен; Ж - Д аралығы
автоматты блоктаумен.
Қабылдау-жөнелту парктерінің жұп және тақ бағыттарында қайта өңдеусіз
сәйкесінше жұп және тақ транзитті поездарды (өз қалыптасуындағы) қабылдау
және жөнелту үшін екі жол бар.
Қайта өңдеу паркінде - 2 жол, ол К – Д бағытынан таратуға поездарды
қабылдауға және өз құрастыруындағы поездарды сәйкес бағыттарға жөнелтуге
арналған.
Сұрыптау паркі жеті жолдан тұрады. Қайта өңдеу паркі сұрыптау паркімен
Ml, M2 екі тартым жолмен қосылған. Станцияның парктері стрелкалар мен
сигналдарды электрлік орталықтандырумен жабдықталған. Стрелкалар мен
сигналдарды басқару үшін станцияда ЭЦ пост бар. Поездарды қалыптастыру
кезінде сұрыптау паркінің артқы басының стрелкалары жергілікті басқаруға
беріледі, вагонды істен шығару үшін станцияның қос басында және сұрыптау
паркінің артқы басында телетайптық істен шығару посттары бар.
Станциялық технологиялық орталық (СТО), ол сұрыптау паркінің басында
орналасқан, қабылдау-жөнелту парктерімен үлкен диаметрдегі пневмопочтамен
байланысады. Станция жұмысшыларының жұмыс орындары сәйкес
бағдарламалық қамтамасыз етумен ЭЕМ базасында автоматтандырылған
жұмыс орындарымен (АЖО) жабдықталған. Станцияда локомотивті депо,
вагон жөндейтін депо және вагондарды техникалық тексеру және жөндеу
пункті орналасқан.
M 1 тартатын жолға жүк ауданы жанасып жатыр, М 2 тартатын жолға
заводтың кіріс жолы жанасып жатыр; отын қоймасы локомотив
шаруашылығының аумағында орналасқан. Жолаушыларға қызмет көрсету үшін
станцияның жолаушылар ғимараты және бас жолдарда жаяу жүргіншілерге
арналған жолаушылардың екі жоғары платформасы бар. Жолаушылар
ғимараты қаланың тұрғын массив жағында орналасқан. Техникалық құрылысы
мен қызметтік-техникалық ғимараттар орналасқан станция сұлбасы 1.1 суретте
келтірілген.
1.2 Станцияның пайдалану сипаттамасы
Станцияға қайта өңдеусіз 18 транзитті поездар келеді, К және Ж бағытынан
сәйкес бағыттарға жөнеледі. Станция таратуға 10 поезд, станцияда құрылатын 4
8

4.

өтпелі поезд, өз құрылуындағы 4 телімдік және 2 жинақтау поезды
қабылдайды.
Поездарды құру жоспарына сәйкес К және Д станциясында өтпелі поездар
құрылады, поездардың жоспарына сәйкес өтпелі поездарға, А және Г
учаскесінде учаскелік поездар, К-Ж және Ж-Д учаскесінде жинақтау поездар.
Станцияның жүк тиеу жұмысы құрайды: жүк түсіру - 51 вагон, тиеу – 46
вагон, 11 бос вагон заводқа тиеу үшін келеді.
Жүк тиеу ауласында 4 бос вагон босатылады, олар заводқа тиеуге
жіберіледі. Отын қоймасынан 2 бос вагон заводқа тиеуге жіберіледі, ал 10 бос
вагон Д станциясына жөнелтіледі.
1.3 Парктер мен жолдардың мамандандырылуы
Мамандандырылу қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету керек және
поездарды қабылдау мен жөнелту операцияларын және маневрлік жұмысты
үдетуге мүмкіндік береді. Бас жолдар қозғалыс бағыттары бойынша
мамандандырылады. Парктер мен жолдардың мамандандырылуы 1.1кестеде
ұсынылған.
1.1 кесте
Парктер мен жолдардың мамандандырылуы
Паркке кірмейтін
парктер мен
Жолдың
жолдардың атауы. №
І
Басты
жолаушылар паркі
ІІ
3
Тақ парк
Жүретін жол
Жұп парк
Қайта өңдеу паркі
5
7
Мамандандыру
Тақ жолаушылар поездарын қабылдау
және жөнелту үшін.
Жұп жолаушылар поездарын қабылдау
және жөнелту үшін.
Қос бағытта жолаушылар поездарын
қабылдау және жөнелту үшін
Қайта өңдеусіз тақ транзитті
поездарды қабылдау және жөнелту
үшін.
10
Поезд локомотивтерін депоға және
кері өткізу үшін.
4, 6 Қайта өңдеусіз жұп транзитті
поездарды қабылдау және жөнелту
үшін.
8, 9 Өз құрылуындағы поездарды жөнелту
поездарды таратуға қабылдау үшін
9
Вагон
ағындары
ның
шамасы

5.

1.1 кестенің соңы
Паркке кірмейтін
парктер мен
Жолдың
жолдардың атауы. №
1
2
3
Сұрыптау паркі
4
5
Тартатын жол
Вагон
ағындары
ның
шамасы
Мамандандыру
А станциясына және басқаларға
міндеттері бойынша вагондарды
жинақтау үшін.
К станциясына және басқаларға, В
қоспағанда, тағайындау вагондарын
жинақтау үшін.
К-Ж учаскесінде вагондарды жинақтау
үшін.
Д станциясына тағайындаумен,
вагондарды жинақтау үшін,
6
Д қоспағанда, Г станциясына және әрі
қарай вагондарды жинақтау үшін.
К-Ж учаскесіне вагондар жинақтау
үшін
Жергілікті вагондар үшін.
7
Жергілікті вагондар үшін.
5
M l,М 2 Құрамаларды таратуға және құру үшін
және вагондарды жүк нысандарына
жіберу, алу үшін.
1.4 Поездар мен локомотивтердің жүру маршруттары
Жүру маршрутын анықтау кезінде жүру түрін, жүру қайдан және қайда
болып жатқандығын және тиелетінмен қосқанда, алып тұрған стрелкаларды
анықтайды. Поездардың, локомотивтер мен маневрлік құрамалардың жүру
маршруттары 1.2 кестеде көрсетілген.
1.2 кесте
Поездардың, локомотивтер мен маневрлік құрамалардың маршруттары
Жүру түрі
Қайдан
1.Қайта өңдеусіз жұп транзитті
Д-Ж екі
поезды қабылдау.
аралығынан
10
Қайда
4,6 ЖҚЖП
Алып тұрған
бұрмалар
2/4;12;8;16/18;
24;26

6.

1.2 кестенің жалғасы
Жүру түрі
Қайдан
2.Қайта өңдеусіз жұп транзитті
4,6 ЖҚЖП
поездың астынан поезд
локомотивін алу.
3.Қайта өңдеусіз жұп транзитті
Деподан
поездың
астына
поезд
локомотивін жіберу.
4.Қайта өңдеусіз жұп транзитті 4,6 ЖҚЖП
поезды жөнелту.
5.Қайта өңдеусіз тақ транзитті
К-Ж
поезды қабылдау.
аралығына
6.Қайта өңдеусіз тақ транзитті 5,7 ТҚЖП
поездың
астынан
поезд
локомотивін алу
7. Қайта өңдеусіз тақ транзитті
Деподан
поездың астына поезд
локомотивін жіберу.
8. Қайта өңдеусіз тақ транзитті
5,7 ТҚЖП
поезды жөнелту.
9.Қайта өңдеумен жұп транзитті
Д-Ж
поезды қабылдау.
перегоннан
10.Қайта
өңдеумен
жұп
8,9 ӨП
транзитті поездың астынан поезд
локомотивін алу
11.Жұп
тарту
жолына
8,9 ӨП
бөлшектеуді шығару
12.Тақ
тарту
жолына
8,9 ӨП
бөлшектеуді шығару.
13.Қайта өңдеумен тақ транзитті
К-Ж
поезды қабылдау.
перегоннан
14.Қайта өңдеумен тақ транзитті
8,9 ӨП
поездың
астынан
поезд
локомотивін алу
15.Құраманы сұрыптау паркінен
СП 1,7
қайта өңдеу паркіне жұп тарту
жолына қою
16. Құраманы сұрыптау паркінен
СП 1,7
қайта өңдеу паркіне тақ тарту
жолына қою
11
Қайда
Депоға
Алып тұрған
бұрмалар
23;17;21;19;13;
31;27
4,6 ЖҚЖП
29;31;15;19;21;
17;23
Ж-К
аралыққа
5,7 ТҚЖП
23;17/15;11;7
Депоға
3;5/7;11/13;33;
21;23;27
26;24;36;31;27;
26
5,7 ТҚЖП
29;25;17;33/35;
30;24/26
Ж-Д
перегонға
8,9
ӨП
Депоға
26/22;20;19;16;
14/12;4/2
4;12/14;16;18;
20;24;28
39;35;31;27
М2
28;24;20;13;16;
14
39;41;43
М1
8,9 ӨП
Депоға
8,9 ӨП
8,9 ӨП
2;5/7;11/13;33;
21;39
28;24;30;5;31;
27
300310;16;14;14;
16;18;20;24;28
301-311;
41;43;43;41;39

7.

1.2 кестенің соңы
Жүру түрі
Қайдан
Қайда
17.Поезд
локомотивін
өз
құрылуындағы
жұп
поезға
жіберу
18. Өз
құрылуындағы жұп
поезды жөнелту
19. Поезд локомотивін өз
құрылуындағы
жұп
поезға
жіберу
20. Өз
құрылуындағы тақ
поезды жөнелту
21. Жүк ауласына вагондарды
жіберу, алу.
22.Вагондарды отын қоймасына
жіберу
23.
Вагондарды
отын
қоймасынан алу.
24. Вагондарды заводқа жіберу,
алу
Деподан
8,9 ӨП
8,9 ӨП
ЖҚЖП
Деподан
К-Ж
аралыққа
8,9 ӨП
39;21;33;13/11;
7;1
29;23;13;33;35;
30;24;29
8,9 ӨП
29;24;20;18;16;
14/12;4/2
300-310; 16;14
СП 6,7
Ж-Д
аралыққа
Жүк
ауласына
ОҚ-на
ОҚ-нан
СП 6,7
СП 6,7
Заводқа
СП 6,7
Алып тұрған
бұрмалар
29;23;13;33;21;
39
301-311;
41;47;31;27
27;31;47;41;
301-311
301-311;41;43
1.5 Пайдалану жұмысын басқару және станция жұмысын шұғыл жоспарлау
Станцияның барлық өндірістік-шаруашылық жұмысын станция бастығы
(ДС) басқарады, оның қарамағында станция бастығының орынбасары,
бухгалтерия және кадрлар бөлімі болады. ДС жүк тиеу жұмысы жөніндегі
орынбасарына тауар кеңсесі, жүкті қабылдап-тапсырушы және жұмыс тобы
бағынады. Поездарды қабылдауды, жөнелту мен өткізуді станция кезекшісі
басқарады, оған ДСП жанындағы оператор, парк кезекшілері, сигналисттер
бағынады. ДСП сонымен бірге бас және қабылдау-жөнелту жолдарындағы
маневрлерді басқарады, поезд локомотивтерін депоға және кері өткізеді,
маневрлік диспетчердің қарамағында СТО операторы, құрама бригадалар,
РСДВ болады.
1.6 Шұғыл жоспарлардың мазмұны
Станция жұмысын шұғыл жоспарлау міндеті әр тәуліктің немесе
ауысымның нақты жағдайларында мемлекеттік тасымалдау жоспарын,
қозғалыс кестесін және поездарды қалыптастыру жоспарын, станция
12

8.

жұмысының технологиялық процесін орындауды қамтамасыз етеді. Шұғыл
жоспарлау жүйесі поездарды бөгетсіз қабылдауға, дер кезінде қалыптастыруға
және жөнелтуге, вагондардың станцияда тұру уақытын қысқартуға, маневрлік
құралдардың өнімділігін жоғарылатуға, тиеу жоспарларын орындауға
мүмкіндік береді. Станцияларда тәуліктік, ауысымдық және ағымдағы шұғыл
жоспарларды жасайды.
Станция үшін тәуліктік жоспарды жол бөлімшесі дайындайды. Ол
диспетчерлік бұйрық түрінде станцияға жоспарланатын кезеңнің басына дейін
үш сағаттан кешіктірілмей келіп түседі.
Тәуліктік жоспар келесі тапсырмалардан құралады: әр бағыттан қабылдауға
жататын поездардың жалпы саны, транзитті және қайта өңдейтін деп
бөлінетіндер; жөнелтуге бос вагондарды бөлумен, өз құрылуындағы поездарды
көрсете отырып, әр бағытқа жөнелту жоспарланатын поездардың жалпы саны;
бос вагондарды жылжымалы құраманың бағыты мен түрін көрсете отырып,
жөнелтуге тапсырма; маршруттарға жөнелтуге жататын вагондардың санымен,
маңызды жүктерді бөле отырып, тиеу және түсіру өлшемдері.
Ауысымдық жоспарды өз құрастыруындағы құраманы бөлумен қабылдауға,
таратуға, құрастыруға және бағытқа жөнелту жататын поездардың саны
бойынша белгілейді; маңызды жүктерді бөле отырып, тиеу және түсіру,
жылжымалы құраманың бағыты мен түрін көрсете отырып, бос вагондарды
жөнелтуге тапсырма; вагондарды маршруттарға жөнелту (жүктерді); вгондарды
сұрыптау платформасына жіберу және алу, контейнерлік пункттер, тиеу
жолдары, жүк ауласы және басқалар. Ауысымдық жоспар маневрлік
диспетчердің кестесінде белгіленеді. Ауысымдық жоспарды нақтылау
поездардың құрамы және олардың келу уақыты туралы дәл ақпараттың
негізінде ағымдағы жоспарларды құру кезінде жүзеге асырады.
Ауысымдық жоспарды нақтылауды поездардың құрамалары және олардың
келу уақыты туралы дәл ақпараттың негізінде ағымдағы жоспарларды құру
кезінде жүзеге асырады. Кезекшілік процесінде маневрлік диспетчер
құрамалардың тарату және құрастырылуының басталу мен аяқталу мерзімін,
топтық поездарды өңдеу, жергілікті вагондарды жіберу және алу мерзімін
көрсете отырып, маневрлік жұмысты әрбір 1 - 2 сағатқа жоспарлайды.
Маневрлік диспетчер жақын учаскелердегі вагондар тобының кестесі бойынша
келісіп жеткізуді ескере отырып, құрамалар құрастрылуын аяқтауды
жоспарлайды.
1.7 Поездардың жақындағандығы туралы ақпарат
Станция жұмысын шұғыл жоспарлау поездардың жақындағандығы туралы
дер кезінде ақпарат беруге негізделген. Станция екі түрлі ақпарат алады: алдын
ала және дәл. Алдын ала ақпаратты жол бөлімшесінен тапсырмамен бірге
кезекті ауысымға жібереді. Ол әр бағыттан ауысым ішінде станцияға келетін
поездар туралы деректерден, оның ішінде қайта өңдеуге келіп түсетіндер, осы
13

9.

станцияға түсіруге келе жатқан вагондар туралы деректерден тұрады. Әрбір 4-6
сағаттан кейін жол бөлімшесі станцияға әрбір поезд туралы келесі деректермен
түзетілген ақпаратты жіберіп отырады: нөмірі, индексі, болжанатын келу
уақыты, вагондардың жалпы саны және олардың массасы, құру жоспарының
міндеттері бойынша вагондардың саны (қайта өңделетін поездар үшін), және де
осы станцияға жүк түсіру үшін вагондар саны.
Толық немесе жартылай қайта өңдеуге келіп түсетін барлық поездарға
(құрамалардан басқа) станция жеделхат – натура парақтары түрінде дәл ақпарат
алу қажет. Оны поездарды жөнелту шамасына қарай (жөнелткеннен кейін 10
мин. кешіктірмей) орнатылған жол нұсқауларымен, құру станциясынан немесе
ақпарат жіберу станциясынан береді. құру станциясынан тарату станциясына
дейін жүріс уақыты аз поездарда жеделехат – мәліметтер жібереді, онда
поездың нөмірін, индексін, белгіленген жөнелту уақытын, санын, тарату
станциясының міндеттері бойынша вагондар топтарының шартты ұзындығы
мен массасын көрсетеді. Жеделхат – мәлімет құраманы құру аяқталған соң, 10
мин. кешіктірілмей берілу керек.
Тасымалдау процесін шұғыл басқарудың автоматтандырылған жүйелерінің
даму шамасы бойынша ақпарат алмасу өзара әрекеттесетін жол және тораптық
есептеуіш орталықтардың ЭЕМ байланысының жанасқан каналдары арқылы
қамтамасыз етіледі. ЭЕМ-нің осы деректерінің негізінде поездардың келу
уақытын болжайды, байланыс каналдары бойынша пайдаланушыларға қажет
деректерді қалыптастырады және жібереді.
1.8 СТО жұмысын ұйымдастыру
СТО келетін және жөнелтетін поездарға жүк құжаттарын өңдейді және
таңдайды, станциядағы вагондарға құжаттарды сақтайды, локомотивтік
бригадалардан құжаттарды қабылдайды және тапсырады. СТО қызметкерлері
станция жолындағы вагондардың болуы мен орналасуына үздіксіз нөмірлік
есепке алу жүргізеді, есептілік құрайды, сонымен бірге станция жолдарында
вагондарды дер кезінде жөнелтуді бақылайды, поездар мен вагондар туралы
ақпаратты қабылдайды және жібереді. СТО-да вагон парктерінің болуы және
қолданылуы туралы есептілікті, вагондардың жолдан жолға және бөлімшеден
бөлімшеге өтуін жасайды. СТО құру жоспарының сақталуын, толық салмақты
және толық құрамды поездарды жөнелтуді бақылайды.
Құрамаларды өңдеуді жеделдету үшін станция аумағында СТО дұрыс
орналастырудың мәні үлкен. СТО-ны учаскелік станцияда ИЦ мен маневрлік
диспетчер орналасады. Ол оң жағынан қайта өңдеу паркі мен сұрыптау паркінің
арасында орналасады. Осы жерде сол жағынан сұрыптау паркінің шыға
берісінде шығынға жазудың телетайпты посттарымен СТО филиалы
ұйымдастырылған. Олар үлкен диаметрлі пневмопочтамен қосылған. СТО
14

10.

штаты аға оператордан және станциядағы жұмыс көлеміне байланысты бір, екі
ауысым операторынан құралады.
СТО операторы немесе поезды келгеннен соң өңдейтін ИЦ операторы
кезекті ТГНЛ алады, берілген әрбір вагонның қарсы жағына құру жоспарының
міндеттері немесе СП жолының нөмірін қоя отырып, айырады. Жүгі бар
вагондардың міндетін бірыңғай желілік таңбалау кодтары бойынша, бос
вагондар үшін вагондардың түрі бойынша анықтайды. Одан әрі топтағы
вагондардың массасы мен санын есептейді: сұрыптау парағы үшін құру (ағыту)
жоспары бойынша бірдей міндеттегі. Осыдан соң оператор әрбіреуі үшін
қорытынды деректердің міндеті – вагондар массасы мен санын көрсете отырып,
құру жоспарының міндеті бойынша барлық вагондарды бөлу кестесін құрайды.
Өңделген ТГНЛ екі данасын станция жұмысын жоспарлау үшін маневрлік
диспетчерге жібереді: жақын уақытқа поездарды қабылдау, тарату және құру
үшін, поезды қабылдау жолдарын таңдау үшін. Диспетчер, поездың құрамы
және қалыптасатын міндеттері туралы қорытынды деректерді басшылыққа ала
отырып, құрамаларды тарату кезектілігін анықтайды. ДСЦ ТГНЛ бір данасын
келгеннен соң поездарды өңдеумен айналысатын СТО операторына береді.
Құрама мен тасымалдау құжаттарын тексерген соң, осы дананы төбешіктегі
кезекшіге құраманы тарату кезінде сұрыптау табағы ретінде қолдануға береді.
Екінші данасын вагондардың жинақталуын есепке алу жөніндегі операторға,
белгіленген ТГНЛ үшінші данасы вагондарға техникалық қызмет көрсету
пунктінің операторына жіберіледі. Жергілікті вагондар поездының құрамында
күтілетін келуі туралы ақпаратты жүкті қабылдап алушыларға және жергілікті
жұмыс жөніндегі диспетчерге жібереді.
Егер поездға ТГНЛ алынбаса, онда анықтама қағазды шынында келген
құраммен салыстыру үшін телетайп немесе радионың көмегімен шығынға
жазуды ұйымдастырады. Егер келу паркте құжаттарды жеткізу үшін
тасымалдаушы құрылғылар болса, локомотивтік бригада пакетті (анықтама
қағаздағы деректердің салыстырып түзетілгенмен сәйкестігін тексереді)
қабылдау бункеріне тастайды. Егер мұндай құрылғылар болмаса, құжаттарды
локомотив машинисті немесе оның көмекшісі СТО-ға тапсырады. Келген
поездға құжаттарды алып, СТО операторы пакетті ашып, анықтама қағаздың
деректерінің салыстырып түзетілген ТГНЛ-ға және вагонның құжаттарына
сәйкестігін тексереді.
Салыстырып түзетілген ТГНЛ және таңбаланғанды маневрлік диспетчер
орындаған, СП жолдары бойынша жеке вагондардың міндеттерінің өзгерістерін
ескере отыырп, сұрыптау қағазын түзету үшін қолданады. Құрама мен
құжаттарды өңдеуді аяқтаған соң, таңбаланған ТГНЛ данасын және транзитті
вагондардың құжаттарын СТО операторы жөнелтуге жібереді. Вагондардың
жолдан жолға ауысуын ескеретін пункттерде вагондардың тапсыруға жататын
құжаттарын штампылайды. Таңбаланған және салыстырып түзетілген ТГНЛ бір
данасын станция жолдарында вагондардың болуын үздіксіз нөмірлік есепке алу
үшін қолданады.
15

11.

2 Транзитті поездарды өңдеу
«Ж» станциясында транзитті поездарда өңдеу құрамаға техникалық қызмет
көрсетуден, вагондарды ағытусыз жөндеуден және автотежегіштерді сынаудан;
құраманы коммерциялық тексеруден және коммерциялық ақаулықтарды
түзеуден; локомотивті немесе локомотивтік бригаданы ауыстырудан құралады.
Құрамаларға техникалық қызмет көрсету кезінде вагондардың техникалық
күйін, олардың автотежегіш жабдығын тексереді, түзеуді қажет ететін
ақаулықтарды анықтайды.Бұл жұмысты бригадалар орындайды, олардың
әрқайсысы бірнеше топтан құралады.
Топқа вагондарды тексерушілер, тексеруші – автоматчик және слесарь –
жөндеушілер кіреді.Бригадалар мен топтардың санын поездар құрамаларының
саны мен ұзындығына, олардың келу қарқындылығына және өңдеу Бремени
нормаларына байланысты есептеумен анықталады.
Әдетте құраманы бір бригаданың үш-төрт тобы біруақытта әрқайсысы өзіне
бекітілген бөлікті жөндейді.Тексеру барысында анықталған кемшіліктерді
вагондарды құрамадан ажыратпай түзейді.
Вагондарға техникалық қызмет көрсету пункттері (ТҚҚП) үш топқа
бөлінеді: көпшілік тиеу станцияларында орналасатын негізгілер, тексеру және
ірі ағымдағы жөндеу үшін вагондарды түсіру және дайындау; сұрыптау
станцияларында вагондарды тексеру және ағымдағы жөндеу үшін; транзитті
поездарда вагондардың күйін бақылайтын учаскелік станцияларда орналасқан
бақылау-техникалық қызмет көрсету пунктері.
Сондай-ақ вагондарды кіріс жолдарға техникалық берудің бақылау
посттары мен пункттерін белгілеп көрсетеді.
Локомотивтер айналымының ұзартылған учаскелерінде вагондарды
техникалық тексеру және жөндеуді техникалық қызмет көрсету пункттерінде
шоғырландырады. Бұл локомотивтерді ауыстыру пункттерінде құраманы
бақылаушы техникалық тексерумен шектелуге мүмкіндік береді, ол поездардың
қозғалысының үдеуіне әкеп соғады.
Коммерциялық тексерісті коммерциялық тексеріс пунктінің (КТП)
қызметкерлері орындайды. Бұл пункттерді станцияларында жол бастығы
бекітетін тізіммен ұйымдастырады.
КТП жұмысының ауысымында аға қабылдап-тапсырушы басқарады, оның
қарамағында поездарды қабылдаушылар және коммерциялық ақаулықтарды
жөндейтін жұмысшылар болады.
Поезды коммерциялық тексеруді біруақытта екі жақтан жұмысшылардың
екі немесе көп топтары жүзеге асырады. Әр топ поездарды екі қабылдаушыдан
және коммерциялық ақаулықтарды жөндейтін бір жұмысшыдан құралады.
Ашық жылжымалы құрамада жүк терді орналастыру және бекіту
дұрыстығын, есік істіктерінің, жапсырмалардың, бұрағыштардың, люктардың,
вагон шанағы мен төбесінің болуы мен күйін, цистерналардан ағып кетпеуін
тексереді.
16

12.

Коммерциялық ақаулықтары бар вагондарды оларды жөндеу үшін арнайы
жолдарға қойып (асқын жүк, тиеуді түзеу, тексеру), сәйкес бормен таңбалайды.
Егер коммерциялық ақаулықты ағытусыз жөндеуге болса, бұны коммерциялық
ақаулықтарды жөндейтін жұмысшы істейді.Коммерциялық тексерістің
аяқталғандығы және оның нәтижелері туралы аға қабылдап-тапсырушы
станция кезекшісіне хабарлайды.
Поезд келген соң, парк кезекшісі немесе техникалық кеңсе операторы
локомотивтік бригададан жүк кұжаттары бар пакетті алады, олардың түгелдігін
және сақталуын тексереді, құжаттардын поезға тиістілігіне көз жеткізед және
машинист маршрутында оларды қабылдағаны туралы жазады.
Жөнелтетін поезға (құрамадан басқа) жүк құжаттарын локомотив
машинистіне оның көмекшісіне пломбыланған түрде құжаттарды тапсыру
кітапшасында қол қойғызып (ГУ – 48 формасы) тапсырады.Құрамадан басқа
барлык поездарға барлық жүк құжаттары пломбылауға жатады. Құрама поеға
арналған құжаттарды (оның ішінде анықтама қағазын) поездың бас кондукторы
ұсынады.
Локомотивтік бригадаларды ауыстыру кезінде (локомотивті ауыстырусыз)
жаңа
бригада
локомотивті
және
келген
поездан
құжаттарды
қабылдайды.Уақытын көрсете отырып, қабылдау мен тапсыруды машинистер
маршруттарында қол қоюмен куәландырады.Станция алдын ала поезд
диспетчерінен оның құрамы және келетін уақыты туралы акпарат алады.
Егер диспетчер құрамада техникалық немесе коммерциялық ақаулықтары
бар вагондардың болуы туралы хабарласа, бұл туралы техникалық қызмет
көрсету пунктінің немесе коммерциялық тексеру пунктінің қызметкерлеріне
қосалқы бөлшектерді дайындау үшін дереу хабарланады.
Поезд көрші станциядан шыққанда станция (парк) кезекшісі оның нөмерін,
келу уақытын және локомотивтік депо кезекшісінің қабылдау жолын,
техникалық кеңсе қызметкерлеріне, техникалық қызмет көрсету пункттеріне
және поездарды қабылдаушыларға хабарлайды.Вагондарды тексерушілер және
тексеруші-автоматчиктер құраманы топпен қарау үшін топтарға бөлінеді.
Құраманы соңынан бастап тексеретін топ поезд станцияға кіргенде
қозғалыс кезінде барлық вагондардың жүретін бөлшектерінің (сырғымалар)
барлық ақаулықтарын анықтайды. Құраманы тексеру кезінде вагондарға
қажетті жөндеу туралы бормен таңба қояды, оны тексерушілердің артынан
жүретін слесарьлар орындайды. Ағыту қажет вагондарды анықтап
тексерушілер бұл туралы телефонмен маневрлік диспетчерге (станция
кезекшісіне) хабарлайды. Осыған параллель коммерциялық тексеру пунктінің
поездарды қабылдаушылары құраманы коммерциялық жағынан тексереді.
Ағытып жөндеуді қажет ететін вагондарда тексерушілер бормен жазып
қояды. Осы вагондарға ПТО қызметкерлері стация кезекшісіне, техникалық
кеңсеге ВУ-23 формадағы мәлімдеме жібереді. Құраманы коммерциялық
қатынас жағынан тексеру нәтижелері туралы поездарды қабылдаушы станция
кезекшісіне хабарлайды және ол туралы ГУ-98 формадағы кітапшаға белгі
17

13.

қояды. Коммерциялық ақаулықты жою немесе жүкті тексеру үшін жүк
ауласына жіберуді қажет ететін вагонға ГУ-23 жалпы формадағы акт жасалады.
Локомотивті ауыстырып, қайта өңдеусіз, ТГНЛ және транзитті поезды
өңдеу графигі 2.1, 2.2 кестеде көрсетілген.
2.1 кесте
ТГНЛ болған жағдайда қайта өңдеуге келіп түсетін транзитті поезды өңдеу
графигі
Операциялардың атауы
Поезд
келгенге
дейін
Уақыты, мин
0
20
5
Орындаушыла
р
10
15
ТГНЛ алу, таңбалау және ТК,
ПТО және маневрлік диспетчерге
жіберу.
Сұрыптау парағын толтыру
ТК операторы
ДНЦ-дан поездың нөмірі және
оның келгендігі туралы хабар алу.
ПТО және ПКО қызметкерлеріне
поездың келу уақыты және жолы
туралы хабарлау.
Кіріс басында құраманы тексеру.
ДСП
Жүк құжаттарын
кеңсеге жеткізу.
ТК операторы
ДСП
ТК операторы,
телетайпист
техникалық
5
ТК операторы
Жүк құжаттарын тексеру және
ТГНЛ таңбасына және сұрыптау
парағына өзгерістер енгізу.
10
ТК операторы
Автотежегіш
техникалық тексеру,
және ілу.
жеңдерді
ажырату
15
ПТО
жұмыскерлері
Құраманы коммерциялық тексеру
15
ПТО
жұмыскерлері
Келген поезды өңдеудің жалпы
ұзақтығы.
15
18

14.

Компрессорлық қондырғы бар станцияда автотежегіштерді локомотивті
келген поездан ағытқан соң сынайды, ал ол жоқ жерде оны поезд
локомотивімен істейді.
2.2 кесте
Локмотивті ауыстырып, қайта өңдеусіз транзитті поездың кестесі
Операциялардың атауы
Келгенге
дейін
Поезд келгенге дейін
0
Уақыты, мин
5
15 20
Орындаушыла
р
30
ДНЦ-дан поездың нөмірі, міндеті,
келу уақыты туралы хабар алу.
ДСП
СТЦ, ПТО жұмыскерлеріне, депо
кезекшісіне поездың нөмірі, келу
уақыты және қабылдау жолы
туралы хабарлау.
ДСП,
ДСП
операторлары
Поезды өңдеуде жұмыскерлерді
қабылдау жолына шығару.
ПТО,ПКО
жұмыскерлері
Локомотивті құрамадан ағыту,
автотежегіштерді босату және
құраманы қоршау.
2
Сигналист,
лок.бригада
Жүк құжаттарын локомотивтік
бригададан қабылдау.
5
ДСП,
лок.бригада
Құрамаға
көрсету.
техникалық
Коммерциялық тексеріс
ақаулықтарды жөндеу.
қызмет
20
ПТО
жұмыскерлері
және
20
ПКО
жұмыскерлері
Локомотивті
тіркеу,
автотежегіштерді сынау, жүк
кұжаттарын алу, соңгы сигналды
ілу және жөнелту.
10
Поезды өңдеудің жалпы
ұзақтығы.
ДСП,
лок.бригада
30
Транзитті поездан ақау вагондарды ағыту кезінде маневрлік диспетчер оны
станциядағы сондай міндеттегі вагондармен толықтырылуын қамтамасыз етеді.
19

15.

3 Маневрлік жұмыстарды орндауға арналған технологиялық уақыт
мөлшерінің есебі
Құрастыру, таратуға уақыт нормаларын маневрлік локомотивтің
механикалық қозғалыс санын анықтайтын формулалармен есептейді. Нақты
уақытты анықтау үшін алынған нормаға сәйкес операцияларды орындауға
жұмсалған уақытты қосу керек: стрелкаларды бұру, вагондарды қарау және т.б.
(1-1,5мин).
Есептеулер бойынша алынған барлық уақыт нормалары үлкен жағына
қарай дөңгеленеді. Жүк ауласына маневрлік локомотивтің бос кіру немесе оның
кері қайту уақытын жіберуге (алуға) арналған уақыттан 5 минут кем алады.
Берудегі вагондар санын үлкен шамаға дейінгі тапсырмадан алады. Парк
сортынан қабылдау-жөнелтуге тарту жолы арқылы құраманың орнын ауыстыру
уақыты тақ басына ғана есептеледі, жұп басқа сол уақыт қабылданады.
Тарту жолында құраманы таратуға уақыт нормасын есептеу
, мин
мұндағы
(3.1)
– сұрыптауға арналған технологиялық уақыт:
,мин
(3.2)
мин
, мин
мұндағы
(3.3)
– вагондарды шегіндіруге арналған технологиялық уақыт;
– құрамадағы ағытпалар саны;
Тс – физикалық вагондардағы поезд құрамы;
А және Б – нормативтік коэффициенттер;
Бір топты құраманы құрастыруға уақыт нормасын есептеу
(3.4)
20

16.

мин
мұндағы
- ПТЭ сәйкес құрамада вагондарды орналастырып қоюға арналған
технологиялық уақыт;
Ттарту – сұрыптау жолдарында ағытпалар арасында «терезелерді» жою
үшін дөңесті сұрыптау станцияларында тарту жолдары жағынан вагондарды
тартуға арналған уақыт.
, мин
(3.5)
мин
мұндағы
- вагондардың құрылатын құрамасына кіретін вагондардың саны.
В,Е – нормативтік коэффициенттер;
(3.6)
Бір жолда қалыптасатын құрама поезды құрудың технологиялық уақыты
(3.7)
мұндағы
- вагондарды сұрыптауға жұмсалатын уақыт;
Тжин – сұрыптаған соң вагондарды жинау уақыты.
(3.8)
мұндағы
- құрастыратын құраманың жинау жолына орнын ауыстыруға
вагондар саны;
p – осы вагондар орнын ауыстыратын жолдар саны.
(3.9)
21

17.

(3.10)
мұндағы - бір пойыздағы топтардың саны.
Тарту жолына қайта өңдеу паркінің 8-9 жолынан құраманың орнын
ауыстыруға уақыт нормасын есептеу.
Объектілердің орналасу сұлбасынан орын ауыстыру уақыты локомотивтің
бос кіруінің жартылай рейстерінен, вагондарды тарту, шегіндіруден құралады.
Әр жартылай рейстің ұзақтығы мына формуламен есептеледі:
, мин
(3.11)
мұндағы а және b – маневрлік локомотивтің қозғалуына және маневрлік
локомотивтің бір физикалық вагонға келетін, жартылай рейстің ұзақтығын
сипаттайтын уақыт нормативтері;
mc – орташа маневрлік құрама.
Есептеу жұп ұшқа жүргізіледі және құрамадағы тежегіштің шарты бойынша
қосылған:
=
+
+
, мин
(3.12)
= 1,32+5,48+0= 6,8 ≈ 10 мин
мұндағы
– қайта өңдеу паркі жолының 7 стрелкадан 8,9 ӨП дейін
локомотивтің бос кіруі;
– қайта өңдеу паркі жолының 7 стрелканың 8,9 ӨП локомотивтің
бос кіруі;
=450 м;
=
= 1,32 мин;
lтарту – 7 стрелкамен паркі жолының 8,9 құрама созылатын ара
қашықтық;
lтарту = 450 +
22
,м
(3.13)

18.

=450+15 60=1350 м
3.1 кестеде a және b жартылай рейсінің орнын ауыстыру уақыт мөлшері
көрсетілген.
3.1 кесте
a және b жартылай рейсінің орнын ауыстыру уақыт мөлшері
Тепловоздың
жүру
арақашықтығы
(электровоздың) , М
дейін 50
51-70
71-100
а, мин
0,54
0,64
0,72
Тепловоздың
(электровоздың)
жүру арақашықтығы,
м
0,010/0,014
0,012/0,018
0,014/0,022
а, мин
b, мин
1001-1100
1101-1200
1201-1300
0,040/0,074
0,042/0,078
0,044/0,082
а, мин
b, мин
1301-1400
1401-1500
1501-1600
1601-1700
1701-1800
1901-2000
2001-2200
1801-1900
2201-2400
2401-2600
2601-2800
2801-3000
0,046/0,086
0,048/0,090
0,050/0,094
0,052/0,098
0,054/0,102
0,056/0,106
0,058/0,110
0,060/0,114
0,062/0,118
0,064/0,122
0,066/0,126
0,068/0,138
3.1 кестенің соңы
Тепловоздың
жүру
арақашықтығы
(электровоздың) , М
101-140
141-200
201-260
261-320
321-380
381-460
461-540
541-620
621-700
701-800
801-900
901-1000
а, мин
0,81
0,90
1,00
1,10
1,21
1,32
1,44
1,56
1,69
1,82
1,96
2,10
Тепловоздың
(электровоздың)
жүру арақашықтығы,
м
0,016/0,026
0,018/0,030
0,020/0,034
0,022/0,038
0,024/0,042
0,026/0,046
0,028/0,050
0,030/0,054
0,032/0,058
0,034/0,062
0,036/0,066
0,038/0,070
а=2,72 мин; b=0,046 мин
=2,72 + 0,046 60=5,48 мин
=1,32+5,48=6,8 ≈10 мин.
Қайта өңдеу паркі жолының 6,7 сұрыптау паркінен құраманың орнын
ауыстыруға уақыт нормасын есептеу.
23

19.

=
мұндағы
+
+
+
(3.14)
– сұрыптау паркінің орташа жолына 25 стрелкадан
локомотивтің бос жүрісі,
=
= 600 м;
= 1,56 мин;
– құраманы сұрыптау паркінен 7 стрелкаға тарту.
= 600+
=600+15 60=1500 м
=1545 м, 3.1 кесте бойынша жартылай рейсінің а=3,06
мин; b=0,050 мин;
=
– қайта өңдеу паркі жолының 7 стрелкадан 8,9 құраманы
шегіндіру
450+15 60=1350 м;
=2,72+0,046 60=5,48 мин
=1,56+5,77+5,48+1,0=14,81
мин
Вагондарды заводқа жіберу (алып кету) уақыт нормасын есептеу
=
= 1,82 + 3,55 + 3,6 + 1
мұндағы
+
+
+
(3.15)
9,97
=800 м; 3.1 кесте бойынша жартылай рейсінің
24
=
=1,82 мин

20.

– құраманы сұрыптау паркінің 5,6 жолынан 9 стрелкаға
тарту;
=800 +
800 + 15 60=1700 м
=3,24+0,052 6= 3,55 мин
=0,06
мұнда
/
, мин
(3.16)
– шегіндіру жылдамдығы
=0,06 1500/25= 3,6 мин
Вагондарды жүк ауласына жіберуге (алуға) уақыт нормасын есептеу:
=
мұндағы
+
+
+
(3.17)
=910 м;
– құраманы сұрыптау паркінің 5,6 жолынан 600 стрелкаға
тарту.
lб.ж.=910 м, 3.1 кесте бойынша жартылай рейсінің
=
=2,1 мин
=2,1 + 2,29 + 4,56 + 1 = 10 мин
=910 + lв mc = 910+15 5=985 м
=2,1+0,038 5=2,29 мин
= 0,06 1900/25=4,56 мин
Вагондарды от қоймасына жіберу (алуға) уақыт нормасын есептеу:
=
+
25
+
(3.18)

21.

мұндағы
= 910 м , 3.1 кесте бойынша жартылай рейсінің
=
=2,1 мин
=2,1+2,29+1=10 мин
мұндағы
– құраманы сұрыптау паркінің 5,6 жолынан 600 стрелкаға тарту;
=910+1в mc, м
(3.19)
=910 + 15 5 985 м
=2,1+0,038
=2,29 мин
Станцияларда тәуліктік, ауысымдық және ағымдаңы шұғыл жоспарларды
жасайды. Станция үшін тәуліктік жоспарды жол бөлімшісі дайындайды. Ол
диспетчерлік бұйрық түрінде станцияға жоспарланатын кезеңнің басына дейін
үш сағаттан кешіктірілмей келіп түседі.
Келетін және жөнелетін поеэдың ұшын орналастыруға уақыт нормасын
есептеу. Келетін поездың ұшын орналастыру:
=
мұндағы
+
(3.20)
– поездың кіру уақыты;
- жұп ұшта маршруттарды дайындауға кететін уақыт,
= 0,5.
Кіру алқымының бос еместігі уақыты 3.1 сұлбасы арқылы есептелінеді.
Lп/2
Lкөру
Lалқым
LҚЖЖ/2
Lкіру
3.1 сурет Кіру бос еместігі уақыты есебінің сұлбасы
=
(3.21)
26

22.

=900/2+50+450+980/2=1440 м
=0,06
мұндағы
/
(3.22)
– станцияға дейінгі ара қашықтық;
– кіру жылдамдығы.
=0,06 1440/45=1,92 мин
=1,92+0,5= 2,42 мин ≈ 5 мин
Шығу алқымының бос еместігі уақыт 3.2 сұлбасы арқылы есептелінеді.
Жөнелтетін поездың ұшын орналастыру:
Lп/2
Lалқым
LҚЖЖ/2
Lшығу
=
+
(3.23)
3.2 сурет. Шығу алқымының бос еместігі уақыты есебінің сұлбасы
=
(3.24)
=900/2+470+950/2=1410 м
=0,06
/
27
(3.25)

23.

мұндағы
– станцияға дейінгі ара қашықтық;
– шығу жылдамдығы.
= 0,06 1410/45= 1,88 мин
= 1,8 + 0,5= 2,38
5 мин
= 5 мин қабылдаймыз.
Есептелген барлық сан мәндерін әр түрлі операцияларды орындауға уақыт
нормалары ұсынылған 3.2 кестеге енгіземіз.
3.2 кесте
Әртүрлі операцияларды орындау уақыт нормалары ұсынылған
№
Операциялардың атауы
р/р
1 Құраманы тарату
2 Құрамаларды құрастыру
-өтпелі, телімдік
-жинақтау
3 Қайта өңдеу паркінен тартымдық
жолға орнын ауыстыру
4 Сұрыптау паркінен қайта өңдеу
паркіне орнын ауыстыру
5 Вагондарды беру және алу
- завод
- жүк ауласына
- отын қоймасына
6
Шартты белгілер
Ұзақтығы,
минутпен
30
15
50
10
15
10
10
10
Құрамның астынан локомотивті
жіберу, алу
Вагондарды түсіру және тиеу:
- завод
- жүк ауласы
- отын қоймасы
80
90
60
8
Келетін поездың ұшын орналастыру
5
9
Жөнелтетін поездың ұшын
орналастыру
5
7
5
28

24.

3.1 Маневрлік локомотивтердің қажетті санын аналитикалық есептеу
«Ж» станциясында жұмысты орындауға қажетті маневрлі локомотивтердің
минимальды санын берілген жұмыс көлемін орындауға локомотив – минуттың
тәуліктік шығындарынан және локомотив уақытының тәуліктік балансынан
шыға отырып, анықтауға болады, оны осы жұмыс түрі үшін нақты қолдануға
болады:
М=
мұнда
(3.26)
– бір тәулік ішінде локомотив минуттың жиынтық шығындары;
- локомотивтік бригадаларды ауыстыруға уақыт шығыны (20-30)
- маневрлік локомотивті жабдықтау ұзақтығы (60-90).
3.3 кестеде бір тәулік ішінде локомотиво-минуттың жиынтық уақыт
шығыны көрсетілген.
3.3 кесте
Бір тәулік ішінде локомотиво-минуттың жиынтық уақыт шығыны.
Операциялардың атауы
Тарту үшін орнын ауыстырып қоюды
қоса ала отырып, құрамаларды тарату
Сұрыптау паркінен кайта өңдеу паркіне
орнын ауыстыра отырып, құрамалырды
тарату:
- өтпелі, телімдік
- жинақтау
Маневрлік локомотивтің
қайтуы
- завод
- жүк ауласы
- отын қоймасы
келуі
Операция
лардың
ұзақтығы
Операциялардың
саны
Барлық
мин.
30+10
10
400
15+15
15+50
8
2
240
130
10
10
10
7+7
5+5
4+4
140
150
80
15+15
15+15
10+10
7
5
4
210
150
80
және
Орналастырып қойып, жүк шептеріне
жергілікті вагондарды жіберу
- завод
- жүк ауласы
- отын қоймасы
Құрастыра отырып, жүк шептерінен
29
лок-

25.

жергілікті вагондарды жіберу
- завод
- жүк ауласы
- отын қоймасы
Басқа маневрлік жұмыс
Барлығы
15+15
15+15
10+10
7
5
4
210
150
80
120
2140
маневрлік локомотив
Маневрлік жұмысты орындау үшін есеп бойынша 2 маневрлік локомотив
қажет.
4 Станция жұмысының тәуліктік жоспар – графигін құрастыру
Парктегі құрамдарды өңдеудің уақыт нормативтерін, поездық және
маневрлік
операциялардың
ұзақтығын,
маневрлік
құралдардың,
механикаландыру бригадалары мен кұралдарының сұраныстағы мөлшерін
есептегеннен кейін, станция жұмысын кешенді талдау қажет. Бұл үшін
тәуліктік жоспар-кестелерін құрады.
Тәуліктік жоспар-кесте дегеніміз – станция
жұмысының: поездар
қабылдануының, олардың парктегі өңделуінің және жөнелтілуінің графиктік
суреттелуі. Жоспар-кестеде сондай-ақ вагондарды жүк бекеттеріне жіберу
(жинау), тиеп-түсіру жұмыстары, контейнерлерді сұрыптау және шағын
жөнелтулерді қоса санағандағы жергілікті вагондардың өңделулері көрсетіледі.
Тәуліктік жоспар-кестенің мақсаты - станцияның барлық цехтарының
жұмысын, олардың поездардың келу және жөнелтілу кестесімен,
кәсіпорындардың кірме жолдары жұмысымен өзара әрекеттерін келістіру,
байланыстыру, жеке парктердің, жолдардың, мойыншалардың, маневрлік
локомотивтердің жүктелуін анықтау, станциядағы әртүрлі өңдеу категориялары
бар вагондарының тұру уақытының нормаларын анықтау. Жоспар-кестеде
операцияаралық интервалдар, поездардың біркелкі еместігінен бос тұрулар,
жол дамуының жетіспеушілігі, маневрлік локомотивтер саны және т.б. көрінеді.
Тәуліктік жоспар-кестені құру барысындағы жұмысты қайта үлестіру,
поездарды жинауды, жөнелтуді және тапсыруды реттеу, технологиялық
процесті жетілдіруге, жұмыс көрсеткіштерін жақсартуға мүмкіндік береді.
Жоспар-кестені бір тәулікке құрастырады.
Онда уақыт көлемінде мыналар көрсетіледі:
- барлық станцияға жанасатын бағыттардан жүріс кестесі бойынша
поездардың келуі;
- олардың қабылдау паркінде қабылдау (стрелкалы мойыншада тұру),
құрамдарды өңдеу, келесі операцияларды күтіп тұру уақытын көрсетіп
орналасуы;
30

26.

- поездық және маневрлік қозғалыстардың қабылдау паркінің
мойыншаларындағы, сұрыптау паркінің шығу мойыншасындағы, жергілікті
вагондарды жіберу және жинау маршруттарындағы, жөнелту паркінің
мойыншаларындағы көп жүктелген стрелкаларда орналасуы;
- әрбір маневрлік локомотивпен орындалатын операцияларды көрсете
отырып құрамдарды тарату және құрылғылардың (дөңес, тартымдық жол)
бос еместігі;
құрамдардың жиналуының аяқталу кезеңдерін көрсете отырып, вагондардың
сұрыптау жолдарында жиналуы, құрамдардың құрылуы және шығарылуы
аяқталғаннан кейінгі сұрыптау жолдарының бос еместігі;
- құрылудың аяқталу операцияларын бекітіп және жөнелту паркіне әрбір
құрамды шығару арқылы тартымдық жолдар мен жеке маневрлік
локомотивтердің жұмысы;
- жергілікті вагондардың маневрлік локомотивтермен жібірілуі және
жиналуы
- жүк пункттерінің жұмысы (жіберу уақыты, тиеп-түсіру, келесі
операцияларды күтіп бос тұру);
- құрамдарды өңдеу және жөнелтілуді күтіп тұру операцияларын
көрсете отырып, поездардың жөнелту және транзитті парктерде орналасуы;
- поездардың кесте бойынша барлық станцияға жанасатын бағыттарға
жөнелтілуі.
Жоспар-кестені құрастырған кезде міндетті түрде әртүрлі қозғалыстардың
қастасуын, операциялардың орындалуынан кейінгі құрылғылардың (жолдар,
дөңестер, тартымдық жолдар), локомотивтер мен бригадалардың босау
уақыттарын есепке алады. Бұл жеткіліксіз жол дамуы салдарынан станцияның
қабылдай алмауынан болған операцияаралық тұруды және поездың бос тұруын
анықтауға мүмкіндік береді. Мұндағы міндеттің орындалуы, жеке қайта құру ісшараларының арқасында, қосымша өңдеу қуаттылығын енгізе отырып,
құрылғылардың мамандануын өзгертіп, мүмкін болатын шығындардың алдын
алумен немесе оны азайтумен байланысты болмақ.
Нақты станцияның тәуліктік жоспар-кестесінің формасын, оның жол
дамуының схемасын есепке алып, әрбір қабылдап-жөнелту, сұрыптау, дөңестік
және тартымдық жолдарының, маневрлік локомотивтің, барлық маңызды жүк
пункттерінің жұмысын көрсетіп, жүрісті лимиттейтін стрелкалардың жүктелуін
бақылау отырып әзірлейді.
Жоспар-кестені кұру үшін, станцияның жұмыс технологиясын анықтайтын
есеп нормативтерін пайдаланады:
- станцияның және жүк пункттерінің схемасы;
- парктер мен жолдардың мамандануы;
- техникалық-реттеу актісі;
- жақын жатқан учаскелердегі поездардың жүріс кестесі;
поездардың құрылу жоспары және тасымалдар маршруттауының
жоспары;
- барлық категориялы поездар өңделуінің операциялық кестелері;
31

27.

- барлық маневрлер түріне арналған уақыт нормалары және поездар мен
вагондарды өңдеу операциялары;
- кірме жолдарды пайдалану келісімдері;
- вагондарды жіберу және жинау;
кәсіпорынның станциялары мен кірме жолдарының бірегей
технологиялық жұмыс процесі.
Келетін поездардың құрамы, олардың саны өзгеріп тұрады. Сондықтан да
жоспар-кестені жұмыстың өзіне тән жағдайлары бойынша, поездардың жүріс
кестесімен белгіленген қозғалыс өлшемдеріне құрған жөн. Құрылу жоспарының
тағайындалуы бойынша таратылуға келген құрамдардың орналасуын, станция
жолдарында және тиеп-түсіру пункттеріндегі тәулік басындағы вагондар мен
құрамдардың санын анықтама қағаздары бойынша және маневрлік диспетчердің
өткен жылдың орташа есеппен бір декадасына орындалған кестелері бойынша
анықтайды. Тиеу және түсіру өлшемдерін ағымдағы жылдың жоспарынан
алады. Әдетте, талдау арқылы әрбір қайта өңделетін құрамдардың түрі бойынша
орташа орналасуды бекітеді.
Жеке элементтердің жұмысын графиктік тексеру станция ерекшеліктерімен
анықталады. Учаскелік станциялар үшін транзиттік поездардың үлкен ағыны
кезінде, жоспар-кестеде олардың құрамдарының өңделуін топтармен және
техникалық және коммерциялық тексерістер бригадаларымен көрсетіп,
стрелкалы мойыншалардың жүктелуін бақылау аса маңызды болмақ; сұрыптау
станциялары үшін - құрамдардың таратылу және құрылу операцияларын; жүк
станциялары үшін - вагондардың берілуін және жиналуын, тиеп-түсіру
пункттеріндегі операцияларды және автокөлік жұмысын көрсетеді.
Жоспар-кестені, ондағы өзара әрекет етуші процестер мен элементтер бірбірімен қатар, шағын орналасатындай етіп жинақтаған дұрыс. Бұл мүмкін
болатын қозғалыстардың қастасуын, операциялардың өз кезегімен жүруін
бақылауды жеңілдетеді. Жоспар-кестені құрастырушы маман, технологияны
графиктік тексеру кезінде оны толық есепке алу үшін станцияның жұмыс
ерекшеліктерімен жақсы таныс болуы керек. Жоспар-кестені құру барысында
анықталған кері құбылыстарды технологияны жетілдіру жолымен жоюға
болады.
Тәуліктік жоспар-кестені жаңа технологиялық процесті дайындағаннан
кейін, жаңа жүріс кестесін және поездардың кұрылу жоспарын енгізгеннен
кейін кұрастырады. Ол техникалық құралдардың және берілген жұмыс көлемін
орындайтын кадрлардың сұранысын нақтылауға, құрал-жабдықты пайдалану
тәсілдерін белгілеуге, әртүрлі категориялы вагондар мен поездардың станцияда
тұруының уақыт нормаларын, техникалық құралдардың пайдалану
көрсеткіштерін есептеуге мүмкіндік береді.
32

28.

5 Станциялық жолдардағы техника қауіпсіздігі
Станция жұмысшылары темір жолда болған кезде келесі қауіпсіздік
шараларын орындаулары керек:
- жолды жағалай жиегімен жүріп өту керек немесе екі жол ортасымен, бұл
арада келе жатқан пойызды, айлалық пойызды, ағытылған вагондарды,
жүктерді арту мөлшерлеріне және жылжымалы құрамдарға байқау керек;
- негізгі жұмыстан алаңдамай, ұқыпты болу керек;
- жүру жолындағы заттарға және құрылғыларға (шекті бағана , су ағыны
және құдықтар, СЦБ құрылғылары және байланыстар) көңіл аудару керек;
- пойызды қарсы алған уақытта шеткі релістен 2 м. қашықтықта болу
керек;
- жолды тік бұрыштап жан-жаққа қарап жылжымалы құрам, локомотивтың
келе жатқанына қарап өту керек, рельске тұруға, рельс рамасы мен бұрғыш
ұштамасына тұруға болмайды;
- ғимараттан және жылжымалы құрамнан шыққан кезде келе жатқан
құрамның бар жоғына көз жүгіртіп байқаған соң жүру керек;
- жылжымалы құрам тұрған жолдан өткен кезде вагонның тежегеіш
алаңымен өту керек. Вагонның астынан және автотіркегіштен асып өтуге
болмайды;
- жолда тұрған вагондардан және локомотивтен, вагон қозғалыс
жылдамдығын реттеуші, құрастырушы бригадасындағы жұмысшылар жолды 5
метр қашықтықта өту керек, ағытулы тұрған вагондар арасынан 10 метр
қашықтықта өту керек;
- станция аймағында жұмыс орнына бару, тек қана берілген қызметтік
маршрутпен өтетін жерден өту керек;
- тежегіш алаңынан түскен кезде есік баспалдағы, тұтқасының дұрыстығын
тексеріп, жылжымалы құрамды қарап аралас жолда барын жоғын және жол
арасындағы заттарды байқау керек. Тежегіш алаңынан түскен кезде тұтқадан
ұстап вагонға, локомотив жаққа қарайды;
33

29.

- тежегіш алаңына отыруға және есік баспалдағынан түсуге жылжымалы
құрам тоқтап тұрған кезде түсуге болады.
Пойыз құрастырушыларға жазғы уақытта қана тежегіш алаңдарына, есік
табалдырығына және локомотивке отыруға болады, жылжымалы құрамнан
жылдамдығы 3 км/сағ. болса ғана түсуге болады.Осы қауіпсіздік шаралар
қызметтік нұсқауда көрсетілген барлық жұмыскерлер үшін пайдаланады.
Тоқтамай 120 км/сағ жылдамдықпен жүретін пойыздар жолынан шеткі
рельстен 5 метр қашықтықта болу керек. Жылдамдығы аз пойыздар, айла
құрамдары, локомотив, ағытылған вагондардан өз уақытында шеткі рельстен
2 метр қашықтықта қауіпсіз жерде болу керек.
Маневрлер жасағанда жол бригадарының жұмыс орнына,жолаушылар
платформасы жанында,жүк қоймалары жолында,жүк аулаларында,жағармай
қоймаларында,вагон және локомотив деполарында,завод аумағында,шеберхана
маңайында және т.б құрастырушы және локомотив бригадалары өте сақ
болулары қажет, жақындағанда платформа маңайындағы адамдарға уақытында
дыбыс дабылдарын беріп, составтың қозғалысы жайлы тиеу,түсіру
жұмыстарымен,жол және вагон жөндеп жатқан адамдарды ескерту керек.
Бұндай жағдайда вагон алға қозғалғанда маневр жасаушы жұмыскерлердің
біреуі қозғалыстағы вагондардың алдына орналасып немесе арнаулы
табалдырықтың басында алдын-алу белгілерін беру үшін болуы қажет.Биік
платформа қозғалған жағдайда жұмыскердің вагонның арнаулы баспалдағында
платформа жағынан тұруына тиым салынады.
Тиеліп немесе түсіріліп болмаған вагондармен маневр жасаутиеу-түсіру
жұмыстарына ұйымдастыруға жауапты тұлғаның келісімінен кейін ғана жүзеге
асырылады.Қозғалмалы составты жөндеуден өткізіп жатқан вагон және
локомотив депосының жолында маневр жасау депоның жауапты қызметкерінің
нұсқауымен және бақылауымен жүзеге асады.
Вагондарды қосу және ағыту бойынша, тежегіш құрылғыларды қосуға
немесе ағытуды жұмыстарды тек қана қолғаппен атқару қажет.Вагондарды
ағытар алдында аралас вагондардың шеткі крандарын жауып, одан кейін
тежегіш құрылғыны ағытып ,ал вагондар тіркескен жағдайда бірінші тежегіш
құрылғыны қосып, соңынан шеткі крандарды ашу керек.Автоқосылғышты
ағытуды, вагонның жанында тұрып,арнаулы құралмен , вагонарасына кірмей
ағыту керек.Бұл жұмыстар вагондар толық тоқтап тұрған кезде атқарылады.
Жұмыс барысында поезд құраушы немесе оның көмекшісі станция
кезекшісінен
болмаса
маневр
диспетчерінен
жартылай
вагондағы
жүктерді,вагон төбесін,цистерналардың люктерін немесе изотермиялық
вагондарды тексеруге нұсқау алуы мүмкін.Бұл жұмысты тек вагонды
электрлендірілмеген жолға қойғаннан кейін ғана атқаруға болады.
Электрлендірілген жолдарда ,вагон төбесін, цистерналардың люктерін
немесе изотермиялық вагондарды тексеруге тиым салынады. Байланыс , электр
желілерінің сымдары үзілген жағдайда сымдарда бөтен заттар болғанда жақын
жердегі
ауданның
байланыс
желісінің
кезекші
пунктіне,станция
кезекшісіне,энергодиспетчерге немесе поезд диспетчеріне хабарлау керек.
34

30.

Авариялық бригада келгенге дейін қауіпті жерді қоршайды жәнесым үзілген
жерден 10м жерге дейінгі қашықтыққа адамдардың жақындамауына шара
қолданады.Егер үзілген сым немесе байланыс желісінің басқа да бөліктері
ғимараттан немесе қозғалмалы составтың шегінен шықса, тоқтату белгілерімен
қоршалады.
Қорытынды
Берілген курстық жұмыс бойынша телімдік станцияның жұмысын,
транзитті өңдеу және транзитті өңдеусіз пойыздарды қабылдап-жөнелту
тәртібімен және өңдеу технологиясымен таныстық.
Тапсырмаға сайкес станция 4 жолаушы поездын, 18 транзитті өңдеусіз
поездын және 10 транзитті өңдеу поездарын қабылдады.
Станциядағы маневрлік жұмыстарды орындауға арналған технологиялық
уақыт мөлшері есептеліп, шарт бойынша станция жұмысының тәуліктік
жоспар-кестесі құрастырылды.
Есептеулер жүргізу мен станцияның тәуліктік жоспар-кестесін құрастыру
үшін курстық жобаға арналған жеке тапсырма қолданылды.
Телімдік станция екі жолдық тізбектен, автоматты блоктаудан тұрады.
Жергілікті вагондар жүк ауласы, отын қоймасы сияқты станцялық
құрылымдарға және заводқа тағайындалады.
35

31.

Пайдаланған әдебиеттер
1. Э.З. Бройтман. Железнодорожные станции и узлы. – М.: Маршрут, 2004,
54 – 70, 198, 284 – 287 беттер.
2. В.Н. Соколов. Общий курс железных дорог. – М.: УМК МПС России,
2002, 108 – 139, 148 – 159, 174 беттер.
3. Правила технической эксплуатации железных дорог Республики
Казахстан.
4. Инструкции по сигнализации железных дорог РК.
5. www. Google. ru
6. www. yandex. ru
7. «Организация движение на железнодорожном траспорте» Заглядимов,
Петров- Москва, Траспорт, 1987, 656 бет
36

32.

37