Боерык фигыль

1.

2.

тәгәрәтә
көлә
төшә
шакый
казый
менә
өрә
йөзә
бии
тибә
тыңлый
эчә
елый
карый
юына

3.

ФИГЫЛЬ (глагол)
Нишли? нишләде?
нишләгән?
нишләр?
нишләячәк?
Бара,
барды,
барган, барыр,
фигыль барлык һәм юклык
формасында килә
(глагол имеет два аспекта:
положительный
бар
– барма (иди – и
не
отрицательный)
иди)
кил – килмә (приходи –
не приходи)

4.

БОЕРЫК
ФИГЫЛЬ
Боерык фигыль боеру яисә эш кушуны,
өндәүне
белдерә.
Интонация,
кисәкчәләр
ярдәмендә, боеру мәгънәсе йомшартылып,
киңәш итү, үтенү, сорау, ялвару кебек
төсмерләр белдерелергә мөмкин. Боерык фигыль
заман белән төрләнми, зат-сан белән төрләнә. Ул
җөмләдә хәбәр була.
Мәсәлән:
И сабыйлар, эшләгез сез, иң мөкатдәс нәрсә эш. (Г.Тукай)

5.

Боерык фигыльнең
зат-сан белән төрләнеше
Эшлә – боерык фигыль, барлыкта.
Берлек сан
Зат
I
II
Син эшлә
III
Ул
Зат
I
II
III
эшлә-сен
Күплек сан
Сез эшлә-гез
Алар эшлә-сен- нәр

6.

Заман
Марат китап укый.
Марат китап укыган.
Марат китап укыды.
Марат китап укыячак.
Марат китап укыр.
Хәзерге заман
-а/-ә, -ый/-и
Үткән заман
-ган/-гән, -кан/-кән
-ды/-де, -ты/-те
Киләчәк заман
-ачак/-әчәк,-ячак/-ячәк
-ыр/-ер, -ар/-әр,-р

7.

ЭШ,
ХӘРӘКӘТНЕҢХ
БУЛУ, БУЛМАВЫН
БЕЛДЕРӘ
Хәзерге
заман
-а
-ә
ый
-и
ИКӘЯ ФИГЫЛЬ
Үткән
заман
Билгеле
үткән
заман
ды
де
-
Билгесез
үткән
заман
га
н
гә
Киләчәк
заман
Билгеле
киләчәк
заман
-ар
-әр
-ыр
-ер
-р
Билгесез
киләчәк
заман
ач
ак
әчә

8.

Хәзерге заман хикәя фигыль
-а/ -ә,
бар-а, кил-ә
-ый/ -и
аш(а)-ый, эшл(ә)-и

9.

Хәзерге заман хикәя фигыльнең
зат-сан белән төрләнеше
Зат
Берлек сан
I зат Мин бар-а-м
II зат Син бар-а-сың
III зат Ул бар-а
Зат
Берлек сан
I зат Мин кил-ә-м
II зат Син кил-ә-сең
III зат Ул кил-ә
Күплек сан
Без бар-а-быз
Сез бар-а-сыз
Алар бар-а-лар
Күплек сан
Без кил-ә-без
Сез кил-ә-сез
Алар кил-ә-ләр

10.

Үткән заман хикәя фигыль
Билгеле
үткән заман
Нишләде?
барды,
кайтты
сөйләде, китте
Билгесез
үткән заман
Нишләгән?
барган, кайткан
сөйләгән, киткән

11.

Үткән заман хикәя фигыльнең
зат-сан белән төрләнеше
Күплек сан
(лицо)
(единственное число)
(множественное число)
за де-м
II
Син эшлә-
за де-ң
т
]
де-к
]
т
Без эшлә-
]
Мин эшлә-
]
I
]
Берлек сан
]
Зат
Сез эшләде-гез

12.

Үткән заман хикәя фигыльнең
зат-сан белән төрләнеше
Берлек сан
Күплек сан
(лицо)
(единственное число)
(множественное число)
II
Син эшлә-
за гән-сең
т
гән-без
]
т
]
за гән-мен
Без эшлә-
]
Мин эшлә-
] ]
I
]
Зат
Сез эшләгән-сез

13.

Әйт – әйтер, әйтәчәк – билгеле һәм
билгесез киләчәк заман хикәя фигыль.
]]] ]] ]
Берлек сан(единственное число)
Зат
Мин әйт-ер-мен, әйт-әчәк-мен
II
III
Син әйт-ер-сең,
әйт-әчәк-сең
Ул
әйт-әчәк
I
II
III
әйт-ер
Күплек сан (множественное число)
Без
] ] ]
Зат
] ] ]
I
әйт-ер-без, әйт-әчәк-без
Сез әйт-ер-сез, әйт-әчәк-сез
Алар әйт-ер-ләр, әйт-әчәк-ләр

14.

Кара – карар, караячак – билгеле һәм
билгесез киләчәк заман хикәя фигыль.
Берлек сан(единственное число)
Зат
I
Мин кара-р-мын, кары-ячак-мын
II
III
Син кара-р-сың,
кары-ячак-сың
Ул
кары-ячак
Зат
I
II
III
кара-р
Күплек сан (множественное число)
Без
кара-р-быз, кары-ячак-быз
Сез
кара-р-сыз, кары-ячак-сыз
Алар кара-р-лар, кары-ячак-лар

15.

ФИГЫЛЬ
Белдерә
Соравы
-Эшне
Нишли?
-Хәлне
Нишләде?
-Хәрәкәтне Нишләгән?
Нишләячәк?
Нишләр?
Берлек сан
Зат
-мын/ -мен, -м
I
-сың/ - сең
II
III
Формасы Заманы
-Барлыкта -Хәзерге
-Юклыкта -Үткән
(-ма/-мә) -Киләчәк
Күплек сан
-быз/ -без
-сыз/ -сез
-лар/ - ләр, -нар/ -нәр

16.

Афәрин!!!