Ағаштан жасалатын материалдар мен бұйымдар

1.

Қазақстан Республикасының білім және ғылым Министрлігі
Қарағанды Техникалық Университеті
6В07304 – «Құрылыс», 6В07305 – «Құрылыс материалдарын,
бұйымдарын және конструкцияларын өндіру»
білім беру бағдарламасы үшін
Сәулет – құрылыс факультет,
«Құрылыс материалдары және технологиялары» кафедрасы
«Жасанды құрылыс конгломераттары» пәні бойынша
Слайд-дәріс
Слайд-дәрісті дайындаған:
аға оқытушы Икишева А.О.
1

2.

ЖҚК (жасанды құрылыс конгломераттары)
теориясы
Дәрістің мақсаты: студенттерге жасанды құрылыс
конгломераттарының топтастырылуы және қасиеттерінің,
оның құрамы мен құрылымына байланыстылығын,
олардың қасиеттерін стандарттау туралы мағлұмат беру.
2

3. Дәріс жоспары:

1. Жасанды құрылыс конгломераттарының
топтастыру;
2. Құрылыс
конгломераттарының
қасиеттерін
стандарттау;
3. Құрылыс материалы қасиеттерінің, оның құрамы
мен құрылымына байланыстылығы;
4. Материалдардың маркалары;
5. Материалдардың бұзылуы туралы жалпы көрініс.
3

4.

1 Ағаштан жасалатын материалдар мен бұйымдар.
Құрылыста колданылатын ағаштың негізгі
тұқымдары
Ағаш деп қабатты-талшықты құрылысы бар ағаш діңінен алынатын
бөлігін атайды. Ағаш бірқатар құнды қасиеттерге ие: шағын
тығыздығы, жоғары беріктігі, жылу өткізгіштігі аз, икемді және
серпімді, конструкциялық сапасының жоғары коэффициенті. Алайда
құрылыста ағашты пайдалану кезінде осы материалдың, оның
құрылымы мен құрылысына байланысты кемшіліктерін ескерум
қажет, мысалы, көлемі мен бағыты бойынша қасиеттерінің біркелкі
болмауы (анизотропия), гигроскопиялығы, яғни өлшемдерінің
өзгеруіне, шалыстауына, жарылуына, ылғалды жағдайда шіруіне,
жануына.
4

5.

3
Ағаштың негізгі жапырақ бөлігі. Емен тығыз (шамамен 720 кг/м ),
өте берік және қатты ағаш. Еменді отандық гидротехникалық
құрылыстың конструкциясында, көпір салуда, паркет, жиһаз
дайындауда қолданады.
Шетен ағашы (діңі қатты ағаш) ауыр, икемді және байланыстырғыш
ағаш, бірақ еменге қарағанда беріктігі төмен. Қатты заттардың
құрылым сипатына қарай жиһаз дайындауда, ағаш өңдеу
шеберханаларында қолданылады.
3
Қайың — кең таралған ағаш. Діңі қатты (шамамен 650 кг/м ), ылғалды
жағдайда оңай шіриді. Фанер, ағаш өңдеу және әрлеу материалдары
үшін пайдаланылады (соның ішінде бағалы ағаштарға ұқсастыру).
Шамшат (жылтыр, сұр қабықты қатты ағаш) — діңі ауыр және
қатты ағаш, оңай жарылады және тез шіриді. Паркет, жиһаз, фанер
өндірісі үшін пайдаланылады
5

6.

Қызылқайың (қайың тектес ағаштардың бір түрі) шамшатқа
ұқсас, бірақд діңі аса ауыр. Паркет, жиһаз, фанер өндірісі үшін
пайдаланылады.
Көк терек —шіруге бейім жұмсақ және жеңіл текті ағаш. Фанер,
ағаш тақталарының өндірісі үшін пайдаланылады.
Қандағаш (қайың тұқымдас жапырақты ағаш) — шіруге бейім
жұмсақ текті ағаш. Қайың ағашы сияқты фанер өндіру үшін
пайдаланылады.
Жөке — жұмсақ текті ағаш. Фанера, жиһаз, ыдыстарды дайындау
үшін пайдаланылады.
6

7.

7

8.

2 АҒАШТЫҢ ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ҚАСИЕТІ.
АҒАШТЫҢ НЕГІЗГІ ҚАСИЕТТЕРІНІҢ
ҚҮРҰЫЛЫМЫНА ЖӘНЕ ЫЛҒАЛДЫЛЫҒЫНА
ТӘУЕЛДІЛІГІ
• АҒАШТЫҢ ҚАСИЕТІ ФИЗИКАЛЫҚ ЖӘНЕ
МЕХАНИКАЛЫҚ ДЕП БӨЛІНЕДІ. АҒАШТЫҢ НЕГІЗГІ
ФИЗИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІНЕ ЫЛҒАЛДЫҚ, КЕУІП КЕТУ,
ІСІНУ, ТАБИҒИ ЖӘНЕ ОРТАША ТЫҒЫЗДЫҚ, КЕУЕКТІЛІК,
ЖЫЛУ ӨТКІЗГІШТІК ЖӘНЕ Т.Б..
8

9. .

• АҒАШТЫҢ ТАЛШЫҚТЫ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ЖОҒАРЫ КЕУЕКТІЛІГІ
БОЛАДЫ (55-65%), АУАДАН ЫЛҒАЛДЫ ОҢАЙ АДСОРБЦИЯЛАЙДЫ.
ТЕМПЕРАТУРАЛЫҚ-ЫЛҒАЛДЫ ЖАҒДАЙЛАРДЫҢ ӨЗГЕРІСІ КЕЗІНДЕ
АҒАШТЫ ПАЙДАЛАНУ ЫЛҒАЛДЫ ОҢАЙ СІҢІРІП АЛАДЫ ЖӘНЕ
ЫЛҒАЛ БЕРЕДІ, АЛ БҰЛ ОНЫҢ ЫЛҒАЛДЫҒЫНА ӘСЕР ЕТЕДІ.
ЫЛҒАЛДЫҢ МОЛЕКУЛЯРЛЫҚ КҮШТЕРІМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ШЕКТІ
ҚҰРАМҒА СӘЙКЕС КЕЛЕТІН ЫЛҒАЛДЫҚ БОС КҮЙДЕ ОЛ БОЛМАҒАН
КЕЗДЕ АҒАШТЫҢ ГИГРОСКОПИЯЛЫҒЫНЫҢ ШЕГІ НЕМЕСЕ
ТАЛШЫҚТАРДЫ ҚАНЫҚТЫРУ НҮКТЕСІ ДЕП АТАЛАДЫ.
9

10.

10

11.

Ағаштың гигроскопиялығының шегі 30%-ға тең. Ылғалдық ағаштың
барлық физикалық және механикалық қасиеттеріне (ылғалдың
ұлғаюы электр өткізгіштің артуына, өлшемдерің ұлғаюына,
беріктіктің азаюына), сондай-ақ шіруге деген оның төзімділігіне әсер
етеді. Ағаштың ылғалдығына байланысты бөлінеді: дымқыл, суда
ұзақ уақыта болғанда ылғалдығы 100%-дан жоғары; жаңадан
кесілген, ылғалдығы 50-100%, ауа-құрғақ, ауада ұзақ уақыт болған,
ылғалдығы 15-20%; бөлме-құрғақ, ылғалдығы 8-12% және
абсолютті құрғақ, ылғалдығы шамамен 0%. Тұрақты
температуралық-ылғалды режимде ұзақ уақыт болатын ағаштың
ылғалдығы тепе-тең деп аталады. Ылғалға байланысты ағаштың
физикалық-механикалық көрсеткіштері туралы салыстырылған
деректерді алу үшін ағаштың стандартты ылғалдығы ұғымы
пайдаланылады, оның мағынасы 12%-ға тең деп белгіленген. Барлық
ағаш текті
бірдей және
3 заттардың табиғи тығыздығы шамамен
31,54 г/см құрайды. Орташа
тығыздық 380 кг/м ден (сібірлік
3
самырсын) 1110 кг/м -ға дейін өзгертеді (пісте өзегі).
11

12. .

Ағаштың жылу өткізгіштгі оның жоғары кеуектілігіне
.
байланысты соншалықты тұтас емес, бұл ретте
талшықтардың бойымен жылу өткізгіштігі көлденең
қарағанда маңызды. Ағаш - 238-255°С тұтану
температурасы бар жанатын материал.
Ағаштың механикалық қасиеттері сығу (талшықтың
бойымен және көлденең), керу, статикалық иілу мен жарылу
кезінде беріктік шегімен және серпімділік модулімен
сипатталады. Үлгілердің беріктігін сынау кезінде, негізінен,
қалыпты ылғалдық болуы тиіс ((20±2) °С температурасы бар
ортада тепе-тең ылғалдық және (65±2) % ауаның
салыстырмалы ылғалдығы). Ағаштың механикалық
қесиеттерін анықтау әдісі МЕСТ 16483 регламенттелген
12

13.

3 АҚАУДЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ АҒАШ САПАСЫНА ӘСЕР ЕТУІ.
АҒАШТЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІЛІГІН АРТТЫРУ: АҒАШТЫ ШІРУДЕН, ЖАНУДАН
ЖӘНЕ
ЖӘНДІКТЕР ШАБУЫЛЫНАН ҚОРҒАУ ӘДІСТЕРІ
Ағаштың ақаулары бөлінеді: бұтақ, жарықшақ, дің ақаулары, ағаш
құрылысының ақаулары, химиялық бояулар, саңырқұлақтық
зақымдалаулар және т.б. басқа ақаулар.
Бұтақ — ағаштың тармақталған бір бөлігі. Олар ағаштың бір текті
құрылысын бұзады, талшықтардың қисаюын тудырады, механикалық
өңдеуді қиындатады.
Жарықшақтар (жел, аязды, боран) – талшықтар бойымен ағаштың
ажырауы, жарылуы. Материалдың тұтастығын бұзады, механикалық
беріктік пен ұзаққа жарамдылықты азайтады.
13

14.

• ДІҢ АҚАУЛАРЫ. ТӨМЕН ТҮСУ — ҚАЛЫПТЫ
ТӨМЕН ТҮСІРУДІ АРТТЫРАТЫН ДӨҢГЕЛЕК АҒАШ
МАТЕРИАЛДАРДЫҢ ДИАМЕТРІН ҚАЛЫҢ
ЖАҒЫНАН ЖҰҚА ЖАҒЫНА ҚАРАЙ АЗАЙТУ (1 М
БӨРЕНЕНІҢ ҰЗЫНДЫҒЫНА ТЕҢ 1 СМ); АРАЛАУ
КЕЗІНДЕ АҒАШТЫҢ ШЫҒЫНЫН ҰЛҒАЙТАДЫ,
МАТЕРИАЛДЫҢ БЕРІКТІГІН АЗАЙТАДЫ;
БҮРМЕЛЕНУ — ДІҢГЕКТІҢ БҮРМЕЛІ (ТӨМЕНГІ)
ЖАҒЫНЫҢ КҮРТ ҰЛҒАЮЫ; ҚИСАЮ, АҒАШТЫҢ
МЕХАНИКАЛЫҚ ӨҢДЕУІН ҚИЫНДАТАДЫ, КЕРУ
МЕН ИЮ КЕЗІНДЕ ОНЫҢ БЕРІКТІГІН АЗАЙТАДЫ.
14

15. .

• АҒАШ ҚҰРЫЛЫСЫНЫҢ АҚАУЛАРЫ. КӨЛБЕУ ТАЛШЫҚ (ҚИСЫҚ
ҚАБАТТЫ) АҒАШ МАТЕРИАЛЫНЫҢ ОСІНДЕГІ АҒАШ ТАЛШЫҒЫНЫҢ
ПАРАЛЛЕЛЬ ЕМЕСТІГІ, КЕРУ МЕН ИЮ КЕЗІНДЕ ОНЫҢ БЕРІКТІГІН
АЗАЙТАДЫ; КИСАЮЫ — БІР ЖЫЛДЫҚ ҚАБАТТА КЕШ ШЫҚҚАН
АҒАШТЫҢ ҚАЛЫПТЫ ЕМЕС ЖУАНДАУЫ; БҰРАМДАЛУЫ —
АҒАШТЫҢ ТАЛШЫҚТЫ НЕМЕСЕ ТАЛШЫҚТАРЫНЫҢ РЕТСІЗ
ОРНАЛАСУЫ, КӨБІНЕСЕ ДІҢГЕКТІҢ БҮРМЕЛІ ЖАҒЫНДА КЕЗДЕСЕДІ;
ШЫРМАУЫҚ — БҰТАҚТАРЫ МЕН ӨСІНДІЛЕРІНІҢ ӘСЕРІНЕН БІР
ЖЫОДЫҚ ҚАБАТТЫҢ КҮРТ ЕСІЛІП ҚИСАЮЫ; ӨЗЕКШЕЛІ –
БОРПЫЛДАҚ АҒАШ МАССАСЫНАН ТҰРАТЫН ДІҢНІҢ ОРТАЛЫҚ
БӨЛІГІ, БҰЙЫМҒА ЕНГЕН КЕЗДЕ ОЛАРДЫҢ ШАТЫНАУЫН
КҮШЕЙТЕДІ.
15

16.

ХИМИЯЛЫҚ БОЯУЛАРҒА САРҒЫШ, ҚЫЗҒЫЛТ-САРЫ, ҚАРА ДАҚТАР, ТАМШЫ ІЗДЕРІ
ЖАТАДЫ. МҰНЫҢ БАРЛЫҒЫ 1-5 ММ ТЕРЕҢДІККЕ ЕНЕДІ ЖӘНЕ АҒАШТЫҢ
ФИЗИКАЛЫҚ-МЕХАНИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІНЕ АЗ ӘСЕР ЕТЕДІ, НЕГІЗІНЕН АРАМАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ СЫРТҚЫ ТҮРІН НАШАРЛАТАДЫ. ӨСІП ТҰРҒАН АҒАШТА ПАЙДА
БОЛҒАН САҢЫРАУҚҰЛАҚ ЗАҚЫМДАУЛАР (ШІРІКТЕР), АҒАШТЫ БҰЗАТЫН
САҢЫРАУҚҰЛАҚТАРДЫҢ ӘСЕРІНЕН АҒАШТЫҢ МЕХАНИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІН ЖӘНЕ
СОРТЫН ЕЛЕУЛІ АЗАЙТАДЫ. ҚУРАП ҚАЛҒАН АҒАШТЫҢ ШІРІКТЕРІ БАРЫНША ҚАУІПТІ
АҚАУЛАРДЫҢ БІРІ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ШІРІКТЕР ҮЙ САҢЫРАУҚҰЛАҚТАРЫНЫҢ
ӘСЕРІНЕН ПАЙДА БОЛАДЫ.
16

17. .

• АҒАШ ҚОЛДАНУҒА ЖАРАМСЫЗ, СОНДАЙ-АҚ ҚОРШАҒАН
МЕТЕРИАЛДАР ҮШІН ҚАУІПТІ БОЛЫП САНАЛАДЫ. ҚУРАП ҚАЛҒАН
АҒАШТА ӨСІП-ӨНГЕН САҢЫРАУҚҰЛАҚ ТҮРЛЕРІ ОНЫҢ БЕРІКТІГІНЕ
АЗ ӘСЕР ЕТЕДІ, БІРАҚ ОНЫҢ СЫРТҚЫ ТҮРІН ҚҰРТАДЫ. АҒАШТЫҢ
БАСҚА АҚАУЛАРЫНА ЖӘНДІКТЕРДІҢ ЗАҚЫМДАУЫ (ОЙЫҚТАР),
БАСҚА КІРІНДІЛЕР МЕН АҚАУЛАР, ДЕФОРМАЦИЯ (ШАЛЫСТАУ –
АРАМЕН КЕСУ, КЕПТІРУ, САҚТАУ КЕЗІНДЕ ПАЙДА БОҒЛАН АҒАШ
МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ҚИСАЮЫ).
17

18.

• АҒАШТЫ ШІРУДЕН ЖӘНЕ ЖАНУДАН ҚОРҒАУ. АҒАШТЫ ШІРУДЕН
ЖӘНЕ ЖАНУДАН ҚОРҒАУДА ОНЫҢ БЕРІКТІГІН АРТТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ
ТӘСІЛІ КЕПТІРУ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ТАБИҒИ ЖӘНЕ ЖАСАНДЫ
КЕПТІРУ ДЕП АЖЫРАТАДЫ.
• ТАБИҒИ КЕПТІРУ — АТМОСФЕРАЛЫҚ ШӨГІНДІЛЕРДЕН ҚОРҒАЛҒАН,
СУАҒАРЛАРМЕН ЖАБДЫҚТАЛҒАН ҚОЙМАЛАРДА-АЛАҢДАРДА
БОЛАДЫ. ТАҚТАЙЛАРДЫ ШЫТЫНАП КЕТПЕУІ ҮШІН, ЖЫЛДАМ
КЕБУДІҢ АЛДЫН АЛУ ҮШІН ШЕТЖАҚТАРЫНА СҰЙЫҚ ҚҰРАМДАҒЫ
ӘК ЖЕЛІМ МЕН АС ТҰЗЫН ЖАҒАДЫ. ТАҚТАЙЛАРДЫ ҚАТАР-ҚАТАР
ЖАТҚЫЗАДЫ, ЖОҒАРҒЫ ҚАБАТЫН КӨЛБЕУ ОРНАЛАСТЫРАДЫ,
ГИДРОИЗОЛЯЦИЯЛЫҚ МАТЕРИАЛДАРМЕН ЖАБАДЫ.
18

19. .

• ТАБИҒИ КЕПТІРУ АРНАЙЫ ЖАБДЫҚТАРДЫ ҚАЖЕТ ЕТПЕЙДІ, БІРАҚ
БАЯУ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛАДЫ, АУА-РАЙЫНА БАЙЛАНЫСТЫ, 3 АЙДАН
1-1,5 ЖЫЛ УАҚЫТ АРАЛЫҒЫНДА КЕПТІРІЛЕДІ. ЖАСАНДЫ КЕПТІРУ
ТЫМ ЖЫЛДАМ ЖӘНЕ АҒАШТЫ 6-10%-ҒА ДЕЙІНГІ ЫЛҒАЛДЫҚПЕН
КЕПТІРУГЕ МҮМКІНДІК БЕРЕДІ.
19

20.

20

21. .

• ЖАСАНДЫ КЕПТІРУ ҮЗДІКСІЗ ӘРЕКЕТТЕГІ КАМЕРАЛЫҚ КЕПТІРГІШТЕРДЕ ЖИІ
ЖҮРГІЗІЛЕДІ, ОНЫҢ ЖЫЛУ ТАСЫҒЫШЫ 70-80°С ТЕМПЕРАТУРАДА
ҚЫЗДЫРЫЛҒАН АУА, БУ НЕМЕСЕ ТҮТІН ГАЗЫ; ОНДА ЖҰМСАҚ КЕПТІРУ
РЕЖИМІН БЕЛГІЛЕУГЕ БОЛАДЫ ЖӘНЕ АҒАШ ШЫТЫНАП ЖАРЫЛМАЙДЫ;
ҚАЛЫҢДЫҒЫ 50 ММ БОЛАТЫН ҚАРАҒАЙ МЕН ШЫРША ТАҚТАЙЛАРЫНЫҢ
КЕПТІРУ ҰЗАҚТЫҒЫ 3-6 ТӘУЛІК. БҰДАН БАСҚА, ТҮЙІСУ КЕПТІРУДІ ЖҮЗЕГЕ
АСЫРЫЛАДЫ, ЯҒНИ ЖҰҚА АҒАШТЫ (ШПОН, ФАНЕР) БАСПАҚТЫҢ ҮЗДІКСІЗ
ТҮЙІСЕТІН ЫСТЫҚ ТАҚТАЛАРЫ АРАСЫНДА КЕПТІРЕДІ; ЫСТЫҚ СҰЙЫҚ
ОРТАДА ЖЫЛДАМДАТА КЕПТІРУ, АҒАШТЫ ПАКЕТ ТҮРІНДЕ ПЕТРОЛАТУМ
ЕРІТІНДІСІМЕН 130-140°С ТЕМПЕРАТУРАҒА ДЕЙІН ҚЫЗДЫРЫЛҒАН ВАННАҒА
8-12 САҒАТҚА ТИЕЙДІ (БҰЛ РЕТТЕ АҒАШ ЖАРЫЛМАЙДЫ ЖӘНЕ
ҚИСАЙМАЙДЫ; СОНДАЙ-АҚ БІР УАҚЫТТА АҒАШҚА АНТИСЕПТИКАЛЫҚ
ТӘСІЛДЕР ҚОЛДАНЫЛАДЫ); ЖОҒАРЫ ЖИІЛІКТІ ТОКПЕН АҒАШТЫ КЕПТІРУ,
ЯҒНИ АҒАШТЫ ТОРЛЫ ЭЛЕКТРОДТАР АРАСЫНДА ОРНАЛАСТЫРАДЫ
(КЕПТІРУДІҢ БҰЛ ТҮРІ ЭНЕРГИЯНЫҢ ҮЛКЕН ШЫҒЫНЫН ТАЛАП ЕТЕДІ ЖӘНЕ
ТЕК САПАСЫ ЖОҒАРЫ АҒАШ МАТЕРИАЛДАРЫ ҮШІН ҚОЛДАНЫЛАДЫ).
21

22. .

• АҒАШТЫ ШІРУДЕН ЖӘНЕ ЖӘНДІКТЕРДІҢ
ЗАҚЫМДАУЫНАН ҚОРҒАУДА ХИМИЯЛЫҚ ҚОРҒАУ ҮШІН
АРНАЙЫ ЗАТ— АНТИСЕПТИКА ҚОЛДАНЫЛАДЫ. ОЛАР
СУДА ЕРИТІН ЖӘНЕ СУДА ЕРІМЕЙТІН (МАЙЛЫ) ДЕП
ЕКІГЕ БӨЛІНЕДІ. АНТИСЕПТИКАМЕН СІҢДІРУ ЫСТЫҚСУЫҚ ВАННАДА ЖӘНЕ ҚЫСЫМ АСТЫНДАҒЫ
АВТОКЛАВТА ҮСТІҢГІ БЕТІН ӨҢДЕУМЕН ЖҮРГІЗІЛЕДІ.
22

23. .

• АҒАШТЫ ЖАНУДАН ҚОРҒАУ ҮШІН ҚАРАСТЫРЫЛАДЫ: ТИІСТІ
КОНСТРУКЦИЯЛЫҚ ШАРАЛАР (ЖАНБАЙТЫН МАТЕРИАЛДАРДАН
БӨЛІКТЕР, ҚОРҒАНЫШ ЖАБЫНДАРЫ — СЫЛАҚ ЖАБЫНДАРЫ
ЖӘНЕ Т.Б.); ҮСТІҢГІ БЕТТІҢ ҚҰРАМЫНДА ОТҚА ТӨЗІМДІ ЗАТ АНТИПИРЕН (БУРА, СУЛЬФАТ АММОНИЯ, ФОСФОР ҚЫШҚЫЛДЫ
НАТРИЙ МЕН АММОНИЙ) БАР БОЯУМЕН БОЯУ, ӨРТ БОЛҒАН КЕЗДЕ
АҒАШТЫҢ ҮСТІҢГІ БЕТІН БАЛҚЫҒАН ҚАБЫРШАҚ ҚАЛАДЫ,
ОТТЕГІНІҢ КЕЛУІНЕ БӨГЕТ ЖАСАЙДЫ НЕМЕСЕ КОНСТРУКЦИЯДАН
КЕЙІН ГАЗ ОРТАСЫНДА ОТТЕГІ КОНЦЕНТРАЦИЯСЫН АЗАЙТАТЫН
ЖАНБАЙТЫН ГАЗДАРДЫ БӨЛЕДІ.
23

24.   4 Орман материалдарының ассортименттері: дөңгелек орман материалдары, араланған материалдар. Ағаштан жасалатын бұйымдар. Ағаш

4 ОРМАН МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ АССОРТИМЕНТТЕРІ: ДӨҢГЕЛЕК
ОРМАН
МАТЕРИАЛДАРЫ, АРАЛАНҒАН МАТЕРИАЛДАР. АҒАШТАН
ЖАСАЛАТЫН
БҰЙЫМДАР. АҒАШ ЖӘНЕ АҒАШ ҚАЛДЫҚТАРЫН КОЛДАНУ
• ОРМАН МАТЕРИАЛДАРЫ АҒАШТЫ МЕХАНИКАЛЫҚ
ӨҢДЕУДЕН АЛЫНАДЫ. ОЛАР ДӨҢГЕЛЕК ОРМАН
МАТЕРИАЛДАРЫ, АРАЛАНҒАН МАТЕРИАЛДАР,
ЖОҢҒЫЛАНҒАН ЖӘНЕ СҮРГІЛЕНГЕН МАТЕРИАЛДАР,
ЕКІНШІ РЕТТІК ӨНІМДЕР: АҒАШ ҮГІНДІЛЕРІ,
ЖОҢҚАЛАРЫ, ЖАҢҚАЛАРЫ, АҒАШ ҰНЫ ДЕП БӨЛІНЕДІ.
24

25. .

• ДӨҢГЕЛЕК ОРМАН МАТЕРИАЛДАРЫ — БҰТАҚТАРЫНАН
ТАЗАЛАНҒАН, ҚҰЛАТЫЛҒАН АҒАШТЫҢ ДІҢІ. ДІҢІНІҢ
ДИАМЕТРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЖОҒАРҒЫ ШАБУДА
ЕРЕКШЕЛЕНЕДІ: БӨРЕНЕ (ДИАМЕТРІ 12СМ-ДЕН АРТЫҚ),
ЖҰҚА ДӨҢГЕЛЕК ОРМАН МАТЕРИАЛДАРЫ
(ПОДТОВАРНИК) (ДИАМЕТРІ 8-11СМ) ЖӘНЕ СЫРҒАУЫЛ
(ДИАМЕТРІ 3-7 СМ). БӨРЕНЕНІ АСПАЛЫ
КОНСТРУКЦИЯЛАРҒА АРНАЛҒАН ҚҰРЫЛЫС
(ҚАРАҒАЙДАН, БАЛҚАРАҒАЙДАН, САМЫРСЫННАН, КЕЙДЕ
ШЫРША МЕН ЕМЕН СИРЕКТЕУ) ЖӘНЕ АРАМЕН КЕСУ,
АРАЛАНҒАН МАТЕРИАЛДАР ҮШІН ПАЙДАЛАНЫЛАДЫ.
25

26. .

• АРАЛАНҒАН МАТЕРИАЛДАР АРАЛАНҒАН БӨРЕНЕЛЕРДІ БОЙЛЫҚ
АРАЛАУ АРҚЫЛЫ АЛЫНАДЫ. ОЛАР ТАҚТАЙЛАРҒА (ҚАЛЫҢДЫҒЫ 100
ММ ЖӘНЕ ОДАН КЕМ ЕМЕС), ҚЫРЛЫ ЖУАН БӨРЕНЕЛЕРГЕ
(ҚАЛЫҢДЫҒЫ 100 ММ-ДЕН КЕМ ЕМЕС, БІРАҚ ЕНІ ҮШ ЕСЕ
ҚАЛЫҢДЫҚТАН АЗ), БРУС (ЕНІ МЕН ҚАЛЫҢДЫҒЫ 100 ММ-ДЕН
АРТЫҚ).
• СҮРГІЛЕНГЕН ЖӘНЕ ШПУНТТАЛҒАН ТАҚТАЙЛАР МЕН БӨРЕНЕЛЕР
ШПУНТТЫҢ БІР ЖИЕГІНДЕ – ТАҚТАЙДЫҢ ҚЫРЫН ОЙЫП АЛАТЫН
ЖЕРДЕ, АЛ БАСҚА ҚЫРЫНДА — ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ ТЫҒЫЗ ҚОСЫЛЫСЫ
ҮШІН ИРЕК ТІСТІ БОЛАДЫ.
• ЖОҢҒЫЛАНҒАН БҰЙЫМДАР — ПЛИНТУС, ТҰТҚЫШТАР, ЖАҚТАУЛАР,
МАҢДАЙШАЛАР, Т.Б..
26

27. .

АҒАШТАН ЖАСАЛАТЫН БҰЙЫМДАРҒА ПАРКЕТ, ЖИҺАЗ
ҚАЛҚАНДАРЫ, АҒАШ ӨҢДЕУ БҰЙЫМДАРЫ — ТЕРЕЗЕ МЕН ЕСІК
БЛОКТАРЫ, ЕСІКТЕР, ФАНЕР, АҒАШ-ЖОҢҚАЛЫ ЖӘНЕ АҒАШТАЛШЫҚТЫ ТАҚТАЛАР, АҒАШ-ҚАБАТТЫ ПЛАСТИКТЕР, СОНДАЙ-АҚ
ҚҰРАСТЫРЫЛҒАН ҮЙЛЕР, ЖЕЛІМДЕЛГЕН АҒАШ КОНСТРУКЦИЯЛАР
МЕН ТҮРЛЕНДІРІЛГЕН АҒАШТАН ЖАСАЛҒАН БҰЙЫМДАР
(СИНТЕТИКАЛЫҚ ШАЙЫРМЕН ӨҢДЕЛГЕН, БАСПАҚТАЛҒАН,
ПЛАСТИФИКАЛАНҒАН АММИАКПЕН ЖӘНЕ Т.Б.) ЖАТАДЫ.
27

28.

28

29. 5Полимер материалдар. Полимер материалдарының негізгі компоненттері. Полимерлердің түрлері мен құрылысы

5ПОЛИМЕР МАТЕРИАЛДАР. ПОЛИМЕР
МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ НЕГІЗГІ
КОМПОНЕНТТЕРІ. ПОЛИМЕРЛЕРДІҢ ТҮРЛЕРІ МЕН
ҚҰРЫЛЫСЫ
• ПОЛИМЕРЛЕР ЖОҒАРЫ МОЛЕКУЛЯРЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАРДЫ
(ШАЙЫРЛАРДЫ) БІЛДІРЕДІ, ОЛАРДЫҢ МОЛЕКУЛАЛАРЫ КӨП
РЕТТІК ҚАЙТАЛАЙТЫН ҚҰРЫЛЫМДЫҚ БУЫННАН ТҰРАДЫ.
ПОЛИМЕРЛЕР ШЫҒУ ЖАҒЫНАН ТАБИҒИ ЖӘНЕ ЖАСАНДЫ
(СИНТЕТИКАЛЫҚ) ДЕП БӨЛІНЕДІ. ТАБИҒИ ПОЛИМЕРЛЕР —
БЕЛОКТАР, НУКЛЕИН ҚЫШҚЫЛДАРЫ, ТАБИҒИ КАУЧУК.
ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫ ӨНДІРІСІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН
ЖАСАНДЫ (СИНТЕТИКАЛЫҚ) ПОЛИМЕРЛЕРДІ ХИМИЯЛЫҚ
КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ПОЛИМЕРЛЕНУ НЕМЕСЕ
ПОЛИКОНДЕНСАЦИЯ ӘДІСТЕРІМЕН ОНЫ ҚАЙТА ӨҢДЕУ
АРҚЫЛЫ ШИКІЗАТТЫҢ ӘР ТҮРЛІ ТҮРЛЕРІНЕН АЛАДЫ.
29

30. .

• ПОЛИМЕРДІ АЛУ ТӘСІЛДЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ТӨРТ КЛАСҚА
БӨЛІНЕДІ: А - ПОЛИМЕРЛЕНГЕН, Б - ПОЛИКОНДЕНСАЦИЯЛЫҚ, В –
ТАБИҒИ ПОЛИМЕРЛЕРДІ ТҮРЛЕНДІРУ АРҚЫЛЫ АЛЫНҒАН, Г –
ТАБИҒИ ЖАҒДАЙДА ТҮЗІЛГЕН ЖӘНЕ ОРГАНИКАЛЫҚ ЗАТТАРДЫ
АЙДАУМЕН АЛЫНАТЫН. А ЖӘНЕ Б КЛАСТАҒЫ ПОЛИМЕРЛЕР –
ПЛАСТМАССА ӨНДІРІСІНДЕ НЕГІЗГІ. ПОЛИМЕРДІҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ОЛАРДЫ ҚЫЗДЫРУ МЕН
САЛҚЫНДАТУ КЕЗІНДЕ ТЕРМИЯЛЫҚ ИЛЕМДІ ЖӘНЕ ТЕРМИЯЛЫҚРЕАКТИВТІ ДЕП БӨЛІНЕДІ.
30

31. .

.• ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫН АЛУ ҮШІН ШИКІЗТА РЕТІНДЕ
КҮРДЕЛІ ПЛАСТИКАЛЫҚ МАССА ҚОЛДАНЫЛАДЫ, ОЛАР БІРНЕШЕ
КОМПОНЕНТТЕРДІҢ ҚОСПАСЫНАН ТҰРАДЫ:
• ҚЫЗДЫРЫЛҒАН КҮЙДЕГІ ҚОСПАНЫҢ СОЗЫЛЫМДЫЛЫҒЫН ЖӘНЕ
САЛҚЫНДАТЫЛҒАН КҮЙДЕГІ ҚАТТЫЛЫҚТЫ (СИНТЕТИКАЛЫҚ ШАЙЫР,
КАУЧУКТАР, ЦЕЛЛЮЛОЗА) ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ АРНАЛҒАН
БАЙЛАНЫСТЫРҒЫШ (ПОЛИМЕР);
• ТОЛТЫРҒЫШТАР — ӨЗІНДІҢ ҚҰНЫН АЗАЙТУ ҮШІН, ЖАРЫҚШАҚҚА
ТӨЗІМДІЛІГІН ЖЫЛУ ТӨЗІМДІЛІГІН, ҚАТТЫЛЫҚТЫ АРТТЫРУ ҮШІН
(МАЙДА ҰНТАҚТАЛҒАН АСБЕСТ, ҚҰМ, РЕЗИНА ҚАЛДЫҚТАРЫ);
• ПЛАСТИФИКАТОР — ДАЙЫН БҰЙЫМДАРДЫҢ СОЗЫЛЫМДЫЛЫҒЫН
АРТТЫРУ ҮШІН;
• ҚАТАЙТҚЫШ — БЕРІКТІК ЖИНАҒЫН КҮШЕЙТУ ҮШІН;
• ПИГМЕНТ — ТҮС БЕРУ ҮШІН.
31

32. 6Полимер материалдарын өндіру негіздері және олардың түрлері

6ПОЛИМЕР МАТЕРИАЛДАРЫН ӨНДІРУ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ
ОЛАРДЫҢ
ТҮРЛЕРІ
• ПЛАСТМАССАДАН ЖАСАЛАТЫН БҰЙЫМДАР МЫНАДАЙ
ТӘСІЛДЕРМЕН АЛЫНАДЫ:
• ЫСТЫҚ ШАЙЫРМЕН СІҢДІРІЛГЕН НЕГІЗДІ (МАТА, АҒАШ ШПОНЫ,
ҚАҒАЗДАР) БІРНЕШЕ ҚАБАТПЕН (ЖАПЫРҚА ПЛАСТИКТЕРІМЕН) ТУРА
БАСПАҚТАУ НЕМЕСЕ ПОЛИМЕРЛІК ҰНТАҚ-БАСПАҚПЕН (ЕДЕНДІ
ҚАПТАУҒА АРНАЛҒАН ТАҚТАЛАР);
• БАЙЛАНЫСТЫРҒЫШ БАЛҚЫТЫЛҒАН ҚОСПАНЫ ҚҰЮ АРҚЫЛЫ
БАСПАҚТАУ (ҚАБЫРҒА МЕН ЕДЕНДІ ӘРЛЕУ ҮШІН КӨЛЕМДІ СУРЕТІ БАР
ТАҚТА МЕН ҚАҢЫЛТЫР ТАБАҚ МАТЕРИАЛЫ);
• ЭКСТРУЗИЯЛЫҚ НЕМЕСЕ БЕЛГІЛІ БІР ӨЛШЕМДЕГІ ЖӘНЕ ПІШІНДЕГІ
САПТАҒЫШ АРҚЫЛЫ ИЛЕМДІ МАССАНЫ БАСЫП-ЖАНШУ (ПЛИНТУС,
БАСПАЛДАҚТАРҒА АРНАЛҒАН ТҰТҚАЛАР, РЕЙКАЛАР, ТЕРЕЗЕ МЕН
ЕСІКТЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚЫМТАЛҒАН ЖӘНЕ ЖЫЛЫТЫЛҒАН ТӨСЕМДЕР,
ҚАБЫРҒА МЕН ЕДЕНДЕРДІ ӘРЛЕУ ҮШІН ОРАЛҒАН ПОЛОТНО);
32

33. .

• НЕГІЗДІҢ ЖОҒАРҒЫ ҮСТІҢГІ БЕТІН БЕДЕРЛІ СУРЕТТІ ТЕРЕҢ САЛУ
АРҚЫЛЫ ПАСТА ТӘРІЗДЕС ПОЛИМЕРЛІК МАССАМЕН МАЙЛАУ
(ҚАҒАЗ, МАТА, ШЫНЫ-МАТА);
• БІЛІКТІ-КАЛАНДРЛЫ ТӘСІЛМЕН, ЖАНШЫП ҮГЕТІН МАШИНАДА
КОМПОНЕНТТЕРДІ МҰҚИЯТ АРАЛАСТЫРУ, САҢЫЛАУЛАРЫ БАР
ӘРТҮРЛІ ЖАҚҚА АЙНАЛАТЫН БІЛІКТЕ СОЗЫЛЫМДЫ МАССАСЫНА
ИЛЕМДЕУ, ОРАЛҒАН БҰЙЫМНЫҢ ҚАЛЫҢДЫҒЫН АНЫҚТАУ,
ҮСТІҢГІ БЕТІНЕ КӨЛЕМДІ НЕМЕСЕ ЖОЛАҚ СУРЕТТЕР САЛУ. СОҢҒЫ
ЕКІ ТӘСІЛМЕН ӘРТҮРЛІ ТАҒАЙЫНДАУДАҒЫ ЖАЙЛАРДА ВЕРТИКАЛЬ
ЖӘНЕ ГОРИЗОНТАЛЬ БЕТТЕРДЕ ӘРЛЕУ ҮШІН ОРАЛҒАН
МАТЕРИАЛДАР АЛЫНАДЫ.
33

34. 7 Пластмассалардың термиялық қасиеттері: жанғыштығы және отқа төзімділігі, термиялық деструкциясы, зиянды заттардың бөлінуі

7 ПЛАСТМАССАЛАРДЫҢ ТЕРМИЯЛЫҚ
ҚАСИЕТТЕРІ: ЖАНҒЫШТЫҒЫ
ЖӘНЕ ОТҚА ТӨЗІМДІЛІГІ, ТЕРМИЯЛЫҚ
ДЕСТРУКЦИЯСЫ, ЗИЯНДЫ ЗАТТАРДЫҢ
БӨЛІНУІ
• ПЛАСТМАССАЛАРДЫҢ БІРҚАТАР КЕМШІЛІКТЕРІ БАР.
ОЛАРДЫҢ КӨБІСІ ТЕРМИЯЛЫҚ КЕҢЕЙТУДІҢ ЖОҒАРЫ
КОЭФФИЦИЕНТІНЕ, ЖОҒАРЫ ЖЫЛЖЫМАЛЫҚҚА ИЕ,
ОТҚА ТӨЗІМДІ ЕМЕС. АТМОСФЕРАЛЫҚ ФАКТОРЛАРДЫҢ,
ӘСІРЕСЕ КҮН СӘУЛЕСІНЕН ПОЛИМЕРЛЕР ТОЗАДЫ. БҰЛ
ПРОЦЕСС БЕРІКТІК ПЕН СОЗЫЛЫМДЫЛЫҚТЫҢ
АЗАЮЫМЕН ІЛЕСЕ ЖҮРЕДІ.
34

35. .

• МАТЕРИАЛДАР САЛЫСТЫРМАЛЫ ЖОҒАРЫ ЕМЕС ҚАТТЫЛЫҚҚА ЖӘНЕ
ЖЫЛУҒА ТӨЗІМДІЛІККЕ ИЕ. ПОЛИМЕРЛЕР ҚЫЗДЫРУ ҚАТЫНАСЫНА
БАЙЛАНЫСТЫ ТЕРМИЯЛЫҚ ИКЕМДІ (ПОЛИЭТИЛЕН, ПОЛИСТИРОЛ,
ПОЛИВИНИЛХЛОРИД) ЖӘНЕ ТЕРМОРЕАКТИВТІ (ЭПОКСИДТІ ЖӘНЕ
ПОЛИЭФИРЛІ ШАЙЫРЛАР НЕГІЗІНДЕ). ТЕРМИЯЛЫҚ ИЛЕМДІ
ПОЛИМЕРЛЕР ҮШІН СОЗЫЛЫМДЫ КҮЙДЕН (ҚЫЗДЫРУ КЕЗІНДЕ) ҚАТТЫ
КҮЙГЕ (САЛҚЫНДАТУ КЕЗІНДЕ) АУЫСУ БҰЙЫМНЫҢ ҚҰРАМЫ МЕН
ҚҰРЫЛЫСЫНА, СОНЫМЕН ҚАТАР ФИЗИКАЛЫҚ-МЕХАНИКАЛЫҚ
ҚАСИЕТТЕРІНЕ ӨЗГЕРІС ЕНГІЗБЕЙДІ. ТЕРМОРЕАКТИВТІ ПОЛИМЕРЛЕРДІ
ҚЫЗДЫРУ МИКРОДЕҢГЕЙДЕ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ӨЗГЕРІСТЕРГЕ ӘКЕЛЕДІ,
АЛ БҰЛ ОЛАРДЫҢ ҚАСИЕТТЕРІНЕ МАҢЫЗДЫ ӘСЕР ЕТЕДІ: ОЛАР ҚАТТЫ
ЖӘНЕ МОРТ СЫНҒЫШ БОЛАДЫ.
35

36. 8 Құрылыс материалдарын полимерлермен модификациялау: бетондарды, битумдарды, ағашты модификациялау, мақсаты және әдістері

8 ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫН ПОЛИМЕРЛЕРМЕН
МОДИФИКАЦИЯЛАУ:
БЕТОНДАРДЫ, БИТУМДАРДЫ, АҒАШТЫ
МОДИФИКАЦИЯЛАУ, МАҚСАТЫ ЖӘНЕ
ӘДІСТЕРІ
• ДӘСТҮРЛІ МАТЕРИАЛДАРДЫҢ - БЕТОН, АҒАШ, ТАБИҒИ БИТУМ
ТАСЫНЫҢ ЖӘНЕ Т.Б. ҚАСИЕТТЕРІН ЖАҚСАРТУДЫҢ ТИІМДІ
БАҒЫТТАРЫНЫҢ БІРІ ОЛАРДЫ ПОЛИМЕРЛЕРМЕН ӨҢДЕУ БОЛЫП
САНАЛАДЫ. ПОЛИМЕРЛЕРМЕН ТҮРІ ӨЗГЕРТІЛГЕН МАТЕРИАЛДАР
ТАРТУ МЕН КЕРУ КЕЗІНДЕГІ БЕРІКТІКТІҢ АРТУЫМЕН СИПАТТАЛАДЫ.
СОНЫМЕН ҚАТАР ПОЛИМЕРЛЕРДІҢ ЖОҒАРЫ СОЗЫЛЫМДЫҚ
ҚАСИЕТТЕРІНІҢ АРҚАСЫНДА ОЛАРДА ДЕФОРМАЦИЯЛЫҚ
СИПАТТАМАЛАР ЖАҚСАРАДЫ, ДИНАМИКАЛЫҚ ӘСЕРЛЕРГЕ КЕДЕРГІ
АРТАДЫ, ХИМИЯЛЫҚ ТӨЗІМДІЛІГІ, СУҒА ТӨЗІМДІЛІГІ АРТАДЫ,
АДГЕЗИЯ АРТАДЫ, ЯҒНИ БАСҚА МАТЕРИАЛМЕН ІЛІНІСУ ҚАБІЛЕТІ
ЖАҚСАРЫП, ЖЕЛІМДЕУШІ ҚҰРАЛ РЕТІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАДЫ.
36

37. 9 Полимер материалдары мен бұйымдарын өндіру және қолдануды дамыту болашағы

9 ПОЛИМЕР МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН БҰЙЫМДАРЫН ӨНДІРУ ЖӘНЕ
ҚОЛДАНУДЫ ДАМЫТУ БОЛАШАҒЫ
Құрылыс коснтрукциясында полимерді қолдану
құрылыс өндірісін әрі қарай индустрияландыру,
зауытта дайындалатын элементтерден объектілер
салу сияқты оны бірыңғай процеске айналдыруға
мүмкіндік береді. Полимерлік материалды қолдану
жаңа негізде, мысалы, пневмоқаңқалы немесе үш
қабатты конструкцияларды қолдану кезінде
құрылысты салуға мүмкіндік береді.
37

38. СӨЖ бақылау сұрақтары

Құрылыс материалдары және бұйымдарының жіктелінуі;
2. Мемлекеттік стандарттар қалай жасалады?
3. Мемлекеттік стандарттартуралы түсінік;
4. МЕСТтарда қандай талаптар мен шарттар қарастырылған?
5. Құрылыс материалдарының маркасына түсініктеме;
6. Реологиялық қасиеттері: тұтқырлық; қозғалыстың шекті кернеуі,
тиксотропия;
7. Материал құрылысының оның қасиеттеріне әсері қандай?
1.
38

39. Әдебиеттер тізімі

1. Рақымов М.А., Рақымова Ғ.М., Иманов М.Ө., Дадиева М.К. Құрылыс
материалдары пәні бойынша дәрістер курсы. -Қарағанды: ҚарМТУ баспасы, 2011.
-119 б.
2. Жакыпбеков ШД., Ибраимбаева Г.Б. Әрлеу материалдарының технологиясы.
Оқу құралы. - Алматы: КдзБСКА, 2012. - 188 б.
3. Рақымов М.А., Рақымова Ғ.М., Иманов М.Ө., Дадиева М.К. Құрылыс
материалдары пәні бойынша дәрістер курсы. -Қарағанды: ҚарМТУ баспасы, 2011.
-119 б.
4. Горбунов Г.И. Основы строительного материаловедения. М: ИАСВ, 2012 г.
5. Кулибаев А.А., Бишімбаев У.Қ,., Қасымов Е.О. Құрылыс материалдарынан
зертханалық жұмыстар: Оқу құралы.-Алматы: Триумф «Т», 2009. — 36.
6. Алимов Л.А., Воронин В.В. Строительные материалы: Учебник. М
издательский центр «Академия», 2012. - 320 с.
7. Ибраимбаева Г.Б., Есельбаева А.Г., Байсариева А.М. Құрылыс материалдары.
5В073000 - «Құрылыс материалдары, бұйымдары мен конструкцияларын өндіру»,
5В072900 - «Құрылыс» және 5В042000 - «Сәулет» мамандықтары үшін
зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік құрал. - Алматы:
КазБСҚА, 2012. — 1, 2 бөлім.
39

40.

40