Architektura sakralna włoskiego renesansu

1.

Architektura sakralna
włoskiego renesansu

2.

Leona Battista Alberti
Kolejną postacią, która odegrała szczególną rolę w architekturze quattrocenta był
Leone Battista Alberti (ur. 1404 w Genui, zm. 1472 w Rzymie). Jedna z
najważniejszych postaci swych czasów. Z wykształcenia był prawnikiem, sam
uważał się za uczonego – na wzór antycznego traktatu rzymskiego architekta
Witruwiusza, odnalezionego w 1415, napisał własne dzieło teoretyczne na temat
architektury, a przede wszystkim traktat De pictura – „O malarstwie”, wydany w
1435 i uważany za pierwszy renesansowy traktat. W tej pracy, dedykowanej
Brunelleschiemu, naukowo przedstawił zasady wykreślenia perspektywy
geometrycznej, stworzonej przecież przez wielkiego poprzednika.
Był niezwykle wszechstronnym człowiekiem – poetą i filozofem (należał do
Akademii Platońskiej we Florencji), muzykiem, malarzem, kartografem i
architektem, a także twórcą nowej techniki szyfrowania listów i dokumentów.

3.

Leona Battista Alberti
Jako architekt, jest m.in. autorem trzech wyjątkowych projektów
sakralnych, z których dwa powstałe poza Toskanią, pokazują też dalszy
rozwój architektury quattrocenta.
Podobnie, jak Brunelleschi, interesuje się architekturą antyczną, jednak
w odróżnieniu od niego bardziej dosłownie używa motywów
starożytnych, traktując też je bardziej jako elementy harmonijnej
wizualnej całości. Alberti troszczy się także o dobre zakomponowanie
swego architektonicznego dzieła w większej strukturze urbanistycznej.
W nowatorski sposób podchodzi też do zlecanych mu projektów
przebudów całości czy części wcześniej powstałych obiektów.

4.

Tempio
Malatestiano
w Rimini
Nazwa Tempio Malatestiano, odnosi
się do kościoła (ob. katedry) św.
Kolomby w Rimini, a pochodzi od
nazwiska
Sigismonda
Pandolfo
Malatesta, przedstawiciela rodu
rządzącego
miastem,
którego
życzeniem była przebudowa gotyckiej
(powstałej jeszcze wcześniej) świątyni
franciszkańskiej na miejsce pochówku
dla siebie i żony, już w nowym stylu.
Rozpoczęte w 1447 prace zostały
przerwane w pod koniec XV w. z
powodu problemów finansowych.
Najciekawszym elementem nigdy nie
skończonego projektu Albertiego jest
częściowo zrealizowana fasada, której
dolna część nawiązuje wprost do
antycznego Łuku Augusta w Rimini.

5.

Tempio
Malatestiano w
Rimini
Model kościoła wg projektu
Albertiego

6.

Bazylika Sant’Andrea w Mantui
Kościół powstały na zlecenie Lodovico III Gonzaga (z rodu rządzącego w Mantui), na
miejscu poprzedniej świątyni benedyktyńskiej, z której zachowano tylko dzwonnicę,
zaczęto budować wg projektu Albertiego w 1472, niedługo przed śmiercią architekta.
Mimo, iż ukończono go dopiero w 1732, wprowadzając w międzyczasie drobne korekty
w projekcie, jest uważany za najbardziej kompletne dzieło Albertiego.
Rzut świątyni reprezentujący podłużny plan, z kopułą na skrzyżowaniu naw i wnętrzem
krytym imponującym rozmiarami sklepieniem kolebkowym, wzorowanym
prawdopodobnie na Bazylice Maksencjusza w Rzymie, jest niezwykle ważnym punktem
odniesienia dla kolejnych pokoleń architektów, szczególnie w czasach baroku.
Również projekt fasady tego kościoła, ponownie naśladujący schemat antycznego łuku
triumfalnego – w tym wypadku Łuku Trajana w Ankonie, z nowatorskim
zastosowaniem pilastrów w wielkim porządku, także inspirował wielu innych twórców.

7.

Bazylika Sant’Andrea
w Mantui
Fasada

8.

Bazylika
Sant’Andrea
w Mantui
Plan i widok
wnętrza

9.

Fasada kościoła Santa Maria Novella
we Florencji
W tym wypadku, zadaniem Albertiego było stworzenie nowej, już
renesansowej fasady dla gotyckiego kościoła, w dolnej partii której należało
zachować istniejące trzy wejścia oraz nisze z nagrobkami.
Dzieło zrealizowane w latach 1448-70 charakteryzują klasyczne, harmonijne
proporcje oraz zastosowane po raz pierwszy dwie duże woluty po obu
stronach szczytu (zwane tu esownicami Albertiego), dzięki którym następuje
łagodne przejście pomiędzy wysokimi szczytem, a niższymi nawami
bocznymi. To niezwykle ważne rozwiązanie, do którego powrócą architekci
baroku. Nowa fasada bardzo zręcznie ukrywa strzelistość kryjącego się za nią
gotyckiego kościoła. Na harmonijny układ całości ma też wpływ zastosowanie
kolorowych płyt marmuru, stosowane już średniowiecznej architekturze
Florencji, co daje efekt przypominający polichromię.

10.

Fasada
kościoła Santa
Maria Novella
we Florencji

11.

Przełom XV i XVI w.
Poszukiwania doskonałej formy dla budowli sakralnej
związane są z próbami pogodzenia praktycznej strony obiektu
mającego pomieścić odpowiednią ilość wiernych z idealną
formą centralną. Pośród różnych koncepcji pojawiają się też
próby stworzenia rzutu kościoła opartego na przetworzeniu
sylwetki człowieka – tzw. kościół antropomorficzny.
Obok przykład takiego teoretycznego szkicu autorstwa
Francesco di Giorgio Martini (malarza, rzeźbiarza, architekta i
inżyniera pracującego dla księcia Urbino).

12.

Przełom XV i XVI w.
Ważną rolę w poszukiwaniach formy idealnej dla obiektu sakralnego
odegrała twórczość Donato Bramante (ur. 1444 Monte Asrualdo – zm.
1514 w Rzymie), malarza i architekta, który działał najpierw w Urbino,
potem w Mediolanie i innych miastach Lombardii, gdzie pracował dla
rodu Sforzów, a ok. 1490 przybył do Rzymu, gdzie finalnie zostanie
architektem papieża Juliusza II, będąc też pierwszym projektantem i
budowniczym nowej Bazyliki św. Piotra.
W Rzymie udało mu się też wnieść najdoskonalszy przykład realizacji
formy centralnej w budowli sakralnej. To tzw. Tempietto, kaplica
zbudowana na życzenie hiszpańskiej pary królewskiej, Ferdynanda i
Izabeli, na dziedzińcu kościoła San Pietro in Montorio w Rzymie (projekt
powstał w 1502).

13.

Tempietto Bramantego
Bramante zaprojektował dzieło niewielkich rozmiarów, które mimo to robi
wrażenie monumentalnego. Jest to centralna budowla na planie koła,
którego średnica wynosi 4,5 m. Zwieńczona kopułą na bębnie, z latarnią.
Trzon kaplicy obiega cylindryczne wejście na wzór antycznych rzymskich
świątyń kolistych. Obejście to otoczone jest wieńcem kolumn toskańskich, na
głowicach których spoczywa belkowanie, a na nim taras z balustradą. Do
wnętrza prowadzi jeden portal wejściowy zwieńczony prostym gzymsem.
Ściany kaplicy i bębna ożywione są przez nisze i okna rozdzielone pilastrami.
Na osi wejścia w górnej kondygnacji pojawia się ozdobny kartusz. Budowla
usytuowana na czterostopniowym postumencie.
Dzieło cechuje prostota i równowaga użytych elementów poziomych i
pionowych. Jest to wręcz doskonały przykład typowo renesansowej
kompozycji wykorzystującej takie składniki konstrukcji, jak: kopuła z latarnią,
jej podstawa, gzymsy, balustrady, kolumnada czy linia schodów.

14.

Tempietto
Bramantego
Rzut i widok z zewnątrz

15.

Tempietto Bramantego
Wnętrze