Tadqiqotchilik va loyihaga asoslangan taʼlim

1.

TADQIQOTCHILIK VA LOYIHAGA
ASOSLANGAN TAʼLIM
(ADABIYOT FANINI OʻQITISH MISOLIDA)
JAMOLIDDIN NURMUHAMMADOV

2.

TANISHUV VA GURUHLARGA AJRATISH
Qizil. Yoqtirgan taomingiz nomini ayting.
Olovrang. Nimani mohirlik bilan bajara olasiz?
Sariq. Biz bilan baham koʻrmoqchi boʻlgan fikringizni ayting
Koʻk. Xobbiyingiz nimaligini ayting?
Yashil. Borishni yoqtiradigan joyingiz qayer?
Jigarrang. Siz oʻrganishni xohlaydigan biror sohani ayting.

3.

KEYS
ADABIY TA’LIMNING XXI ASRDAGI BOSH
MUAMMOSI NIMA DEB OʻYLAYSIZ?
OʻRGANISHNI OʻRGATISH DEGANDA NIMANI
TUSHUNASIZ?

4.

FAOL TA’LIM TURI // IZLANISHGA ASOSLANGAN YONDASHUV
Faol ta’lim turi va oʻquvchilarni oʻqitishda
izlanishga
asoslangan
yondashuv
oʻqituvchining savollar berish orqali
oʻquvchilar oʻrganishini qanday qoʻllabquvvatlashiga bogʻliq.
Faol ta'lim va izlanishga asoslangan
yondashuv
oʻquvchilarni
yozish
va
oʻqishlarida ta’lim natijalariga erishishga
olib keladigan muammolarni muhokama
qilishga yoʻnaltiradi.
Krajcik, Blumenfeld, Marks va Soloway, 2000

5.

FARQLARNI KOʻRIB CHIQAMIZ
TADQIQOT – bu faktlarni aniqlash, yangi xulosalar
chiqarish uchun materiallar va manbalarni tizimli
tekshirish hamda oʻrganish.
LOYIHA – oldindan belgilangan talablar ostida
oʻlchanadigan va kuzatilishi mumkin boʻlgan natijani
beradigan aniq va cheklangan faoliyat.
Tadqiqotlar ham, loyihalar ham tizimli yondashuvdan foydalanadi.
Shuningdek, biz ba’zida tadqiqot loyihasi atamasini tadqiqot ishlariga murojaat qilish uchun ishlatamiz.
Tadqiqotning asosiy maqsadi – faktlarni, nazariyalarni yoki tamoyillarni izlash, qayta koʻrib chiqish,
loyihaning asosiy maqsadi esa moddiy yoki nomoddiy natijaga erishishdir; masalan, mahsulot, xizmat va
boshqalar.

6.

Tadqiqotga asoslangan ta’lim – bu oʻquvchiga yoʻnaltirilgan
oʻqitish usuli boʻlib, oʻquvchilarni savollar berishga va haqiqiy
muammolarni oʻrganishga undaydi. Ushbu turdagi oʻquv muhitida
oʻquvchilar oʻquv jarayonida faol ishtirok etadilar va ularga tabiiy
qiziqishlarini oʻrganish imkoniyati beriladi.
Ushbu turdagi oʻrganish koʻpincha amaliy boʻlib, oʻquvchilarga
sinfda oʻrganayotgan narsalarini haqiqiy dunyo bilan bogʻlash imkonini
beradi. Tadqiqotga asoslangan ta’lim tanqidiy fikrlash, muammolarni
hal qilish va ijodkorlik qobiliyatlarini oshirishi koʻrsatilgan.

7.

01
Ilmiy tajribalar
Sinf xonasiga soʻrovga asoslangan ta'limni kiritish usullaridan biri oʻquvchilarga tajriba
oʻtkazishga ruxsat berishdir. Bu ularni savollar berishga va natijalar haqida tanqidiy
fikrlashga undaydi.
Sayohatlar
Tadqiqotga asoslangan oʻrganishni ragʻbatlantirishning yana bir yoʻli oʻquvchilarni
ekskursiyalarga olib borishdir. Bu ularga haqiqiy muammolarni oʻrganish va sinfda
oʻrganayotgan narsalarining ahamiyatini koʻrish imkonini beradi.
02
Tadqiqotga
asoslangan
ta’limning ba’zi
shakllari
03
04
05
Sinfdagi bahslar
Sinfdagi munozaralar ushbu turdagi oʻrganishni ragʻbatlantirishning yana bir ajoyib
usuli hisoblanadi. Oʻquvchilar mavzuni muhokama qilganda, ular bahsning ikkala
tomoni haqida ham tanqidiy fikr yuritishga majbur boʻladilar.
Loyihalar
Loyihalar tadqiqotga asoslangan ta'limni ragʻbatlantirishning yana bir ajoyib usulidir.
Oʻquvchilarga oʻrganilayotgan mavzu bilan bogʻliq loyiha ustida ishlash imkoniyati
berilsa, ularda ma’lumotni oʻrganish va eslab qolish ehtimoli koʻproq boʻladi.
Guruhda ishlash
Oʻquvchilar guruhlarda ishlaganda oʻz gʻoyalari va fikrlarini boshqalar bilan baham
koʻrish imkoni mavjud. Bu ularga materialni yaxshiroq tushunishda asqatadi.

8.

1. Savol bilan boshlang
Soʻrovga asoslangan darsni boshlashning samarali usuli bu savol berishdir. Bu
oʻquvchilarni mavzu boʻyicha oʻylashga va oʻz savollarini berishga undaydi.
2. Tadqiqotga ruxsat bering
Savol berganingizdan soʻng oʻquvchilarga mavzuni mustaqil oʻrganishlariga
imkon bering. Bu ularga materialni yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
TADQIQOTGA
ASOSLANGAN TA’LIMNI
AMALGA OSHIRISH
BOʻYICHA STRATEGIYALAR
VA MASLAHATLAR
3. Munozarani ragʻbatlantiring
Oʻquvchilarni oʻz fikrlarini bir-biri bilan muhokama qilishga undash. Bu ularga
materialni yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
4. Resurslarni taqdim eting
Oʻquvchilarga mavzuni oʻrganishda foydalanishlari mumkin boʻlgan manbalarni
taqdim etishni unutmang. Bu ularga yaxshiroq tushunishni rivojlantirishga
yordam beradi.
5. Oʻrganilgan narsalarni umumlashtiring
Dars
oxirida
oʻrganilgan
narsalarni
umumlashtirishni
Bu oʻquvchilarga ma'lumotni eslab qolishga yordam beradi.
unutmang.

9.

TADQIQOTGA ASOSLANGAN TA'LIMNING BA’ZI AFZALLIKLARI QUYIDAGILARDAN IBORAT:
1
Tanqidiy fikrlashni ragʻbatlantiradi.
Tadqiqotga asoslangan ta'lim oʻquvchilarni
oʻzlariga taqdim etilgan ma'lumotlar haqida
tanqidiy fikrlashga undaydi. Ulardan
ma'lumotlarga savol berish va oʻz
yechimlarini ishlab chiqish soʻraladi. Ushbu
turdagi oʻqitish oʻquvchilarda muammoni
hal qilish va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini
rivojlantirishga yordam beradi.
3
2
Muammolarni yechish malakalarini oshiradi.
Tadqiqotga asoslangan ta’lim oʻquvchilarda
muammoni yechish koʻnikmalarini shakllantirishga
ko‘maklashadi. Haqiqiy muammolarni oʻrganish
imkoniyati berilganda, ular oʻz yechimlarini
topishga majbur boʻladilar. Bu ularning kelajakdagi
faoliyatiga yordam beradigan muhim mahoratdir.
Ijodkorlikni ragʻbatlantiradi.
Ushbu
ta'lim
konsepsiyasi
ijodkorlikni
ragʻbatlantiradi.
oʻquvchilarga muammoni mustaqil oʻrganish imkoniyati berilsa,
ular koʻpincha ijodiy yechimlarni taklif qilishadi. Buning sababi har
qanday fikrlash usuli ularni cheklamaydi.

10.

TADQIQOTGA ASOSLANGAN TA’LIMNING BA’ZI AFZALLIKLARI QUYIDAGILARDAN IBORAT:
4
Muloqot koʻnikmalarini yaxshilaydi.
5
Tadqiqotga asoslangan ta'lim oʻrganishni real
dunyo bilan bogʻlashga yordam beradi.
Oʻquvchilarga real dunyoda mavjud boʻlgan
muammolarni oʻrganishga ruxsat berilsa, ular
sinfda oʻrganayotgan narsalarining qanchalik
dolzarbligini koʻrishlari mumkin. Bu ularga
materialni yaxshiroq tushunishiga yordam
beradi.
Shuningdek, bu oʻquvchilarning
muloqot qobiliyatlarini yaxshilashga
yordam beradi. Muammo ustida
ishlashda ular koʻpincha oʻz fikrlari
va
gʻoyalarini
boshqalarga
tushuntirishlari kerak. Bu ularga
boshqalar bilan qanday qilib
samarali
muloqot
qilishni
oʻrganishga yordam beradi.
6
Oʻquvchilarga murakkab mavzularni
tushunishga yordam beradi.
Tadqiqotga
asoslangan
ta’lim
oʻquvchilarga murakkab mavzularni
tushunishga ham yordam beradi. Agar
ularga ushbu mavzularni amaliy muhitda
oʻrganishga ruxsat berilsa, ular ular
haqida yanada mazmunli bilib olishlari
mumkin.
Oʻrganishni real dunyo bilan bogʻlaydi.
Qiziqarli oʻrganishni ragʻbatlantiradi.
7
Nihoyat
ushbu
turdagi
oʻrganish
mashgʻulotlarni jalb qilishni ragʻbatlantiradi.
oʻquvchilar oʻquv jarayonida faol ishtirok etsa,
ular ma'lumotni eslab qolish ehtimoli koʻproq
boʻladi. Bu ular qilayotgan ishiga sarmoya
kiritilishi bilan bogʻliq.

11.

QUVNOQ TANAFFUS

12.

Soʻrovning beshta yetakchi savollari
Nima?
Xoʻsh…(innankeyinchi )?
Endi nima?
Qanaqasiga?
Nima uchun?

13.

Amaliy mashgʻulotlar…

14.

1
1-bosqich. Taniqli mo‘yqalam ustasi
Ortiqali Qozoqovning quyidagi suratini
sinchkovlik bilan kuzating.
Ortiqali Qozoqov

15.

16.

17.

2-mashgʻulot
2
Eslatma: 14 kishilik jamoadan ikki kishi
fasilitatorlikka olinadi. 12 ta ishtirokchi
2 guruhga ajratiladi.

18.

3

19.

Faolligingiz uchun
tashakkur!

20.

TEZ-TEZ SOʻRALADIGAN SAVOLLAR
Tadqiqotga (soʻrovga) asoslangan ta'limning ahamiyati nimada?
Buning muhim ahamiyati shuki, u oʻquvchilarga atrofdagi dunyoni yana-da chuqurroq oʻrganish va
uni anglashga doir savollar berish imkonini beradi. Ushbu turdagi oʻrganish oʻquvchilarning tanqidiy
fikrlash va muammolarni hal qilish koʻnikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.
Tadqiqotga (soʻrovga) asoslangan ta'limning ta’rifi qanday?
Soʻrovga asoslangan ta’lim oʻquvchilarni savol berishga, tadqiqot oʻtkazishga va yangi gʻoyalarni
oʻrganishga undaydigan faol ta’lim turidir. Ta'limga bunday yondashuv oʻquvchilarda tanqidiy fikrlash,
muammoni hal qilish va tadqiqot koʻnikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.
Oʻquvchilarning izlanishga asoslangan ta'limdagi roli qanday?
Izlanishga asoslangan ta’limda oʻquvchilar tadqiqotchi rolini oʻz zimmalariga oladilar. Ular savollar
berishga va yangi gʻoyalarni oʻrganishga da’vat etiladi. Oʻquvchilar, shuningdek, oʻz topilmalarini
sinfdoshlari bilan baham koʻrish va bir-birlaridan oʻrganish imkoniyatiga ega.

21.

TEZ-TEZ SOʻRALADIGAN SAVOLLAR
Tadqiqotga (soʻrovga) asoslangan darsni qanday rejalashtirasiz?
Soʻrovga asoslangan darslar odatda markaziy savol yoki muammo atrofida tuziladi. Oʻqituvchilar oʻquvchilarga
mavzuni oʻrganishda yordam berish uchun resurslar va iskunalarni taqdim etishlari mumkin. Oʻquvchilarning
izlanishlari uchun joy qoldirish va ularga oʻz savollarini berishlariga imkon berish muhimdir.
Tadqiqotga (soʻrovga) asoslangan va loyihaga asoslangan ta'lim bir xil boʻlishi kerakmi?
- Yoʻq, tadqiqotga (soʻrovga) asoslangan va loyihaga asoslangan oʻrganish ikki xil
yondashuvdir. Tadqiqotga (soʻrovga) asoslangan ta'lim oʻquvchilar tomonidan
boshqariladigan
tadqiqot
va
izlanishlarga
qaratilgan.
Loyihaga
asoslangan
ta'lim oʻquvchilarning haqiqiy loyihani bajarish uchun birgalikda ishlashiga qaratilgan. Biroq
ikkala yondashuv ham soʻrov va muammolarni hal qilish elementlarini oʻz ichiga olishi
mumkin.

22.

TAT, SAT va LATning farqlari
TAT
SAT
LAT
Ilmiy tadqiqotlar o‘tkazish orqali yangi
bilimlarni kashf etish.
O‘quvchilarni savol berish va javob izlash
orqali o‘rganishlarini ta’minlash
O‘quvchilarni real hayotdagi loyihalar
ustida ishlash orqali o‘rganishlarini
ta’minlash
Maqsad:
Jarayon:
O‘quvchilar ilmiy adabiyotlarni o‘rganish,
gipoteza tuzish, ma’lumot yig‘ish va tahlil
qilish kabi bosqichlarni bajaradilar.
O‘quvchilar o‘zlari qiziqqan savollarni
aniqlab, ularga javob izlashadi. Bu jarayonda
eksperimentlar, kuzatishlar va muhokamalar
o‘tkaziladi.
O‘quvchilar biror loyiha ustida ishlashadi,
bu loyiha muayyan muammoni hal
qilishga qaratilgan bo‘ladi.
O‘quvchilar o‘z savollariga javob topish orqali
bilimlarini chuqurlashtiradilar.
O‘quvchilar loyiha natijasida amaliy
ko‘nikmalarni egallaydilar.
Natija:
Yangi ilmiy bilimlar va tushunchalar
kashf etiladi.