көмірсулар қызметі қасиеті

1.

Көңіл- күйіңіз қалай?

2.

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі
10.1B Тірі ағзалардағы химиялық заттар.
Молекулалық биология

3.

Оқыту мақсаттары
• көмірсуларды құрылымы және қасиеттері
бойынша жіктеу

4.

Бағалау критерийлері
Көмірсу
қызметтерін
қорытындыларын
зерттейді.
талдайды
Өз
және
сипаттайды;
Глюкоза мен крахмалдың моделін дұрыс
жинайды
дәлелдейді.
және
көмірсудың
құрылысын

5.

Қазақша
Орысша
Ағылшынша
Глюкоза
карбонильді топ
гидроксильді топ
глюкоза
карбонильная группа
гидроксильная группа
glucose
carbonyl group
hydroxyl group
қосылу
гликозидтік байланыс
присоединение
гликозидная связь
condensation
glycosidic bond
моносахарид
дисахарид
мальтоза
моносахарид
дисахарид
мальтоза
monosaccharide
disaccharide
maltose
сахароза
сахароза
sucrose
фруктоза
фруктоза
fructose
лактоза
мономер
лактоза
мономер
lactose
monomer
полимер
полимер
polymer

6.

Көмірсулард
ың ағзаға
түсетін
негізгі
көздері

7.

«Миға шабуыл» сұрақтары
Мына өнімдерді сіздерге не себепті
көрсеттім?
Бұл тағам қаптамаларының ұқсастықтары
неде?
Олардың құрамында қандай органикалық
заттар бар?
Неге бұл тағам өнімдерінің барлығында
көмірсу, майлар және нәруыздар кездеседі?

8.

Көмірсулардың жіктелуі:
Құрылымы бойынша жіктелім: моносахаридтер,
дисахаридтер, полисахаридтер.
Қасиеттері бойынша жіктелім: тотығатын (қалпына
келетін) және тотықпайтын (қалпына келмейтін).
Мономерлердің
қосылу
реті
бойынша
көмірсулардың жіктелуі: сызықтық және тармақты.
Молекула құрамына кіретін көмірсу атомдарының
саны бойынша моносахаридтердің жіктелуі:
триозалар, тетрозалар, гексозалар

9.

Құрамы, құрылысы
Қызметі
Жалпы формуласы С (Н О) . Сутек
атомдары көміртек атомдарынан екі есе көп
болғандықтан көмірсу деп аталады. Құрамына С,
Н, О атомдары кіреді. «Көмірсу» деген терминді
1844ж.К.Шмид енгізген. Көмірсулар
мономерлеріне қарапайым көмірсулар яғни
моносахаридтер жатады. Оларға:
Триоза (сүт қышқылы, пирожүзім қышқылы).
Тетроза (эритроза - зат алмасу мен фотосинтездің
аралық өнімі ).
Пентоза (рибоза, дезоксирибоза - ДНК мен РНК
құрамында).
Гексоза (глюкоза - қан плазмасының тұрақты
заты; фруктоза - жеміс шырынында, балда, қант
қызылшасында, жемістерде болады; галактоза –
глюкозаның изомері, лактоза құрамында бар).
Моносахаридтер - суда жақсы ериді,тәтті дәмі
бар, түссіз заттар.
Дисахаридтер - сахароза, лактоза, мальтоза (екі
моносахаридтерден тұрады). Жалпы формуласы СНО
Күрделі көмірсулар немесе полисахаридтер
Жалпы формуласы - (С Н О )
*Энергетикалық - жасушадағы негізгі энергия
көзі.
1 гр. Көмірсу ыдырағанда 17,6 кДж энергия
береді.
Көмірсудың күндік нормасы- 400-500 гр.
*ДНК мен РНК құрамына кіреді, хромосомалар
мен АТФ молекуласын түзеді.
*Өсімдіктердің қор заты: крахмал (түйнекте,
тамырда, тамырсабақта, тұқымда, жемісте т.б);
Жануарлардың қор заты: гликоген (бауыр мен
бұлшықеттерде қорға жиналады).
*Құрылыс материалы-жасушалар мен
органоидтар және органеллалар құрамына кіреді.

10.

Триоза
Моносахаридтер
3 көміртек
атомынан көп
Тетроза
пентоза
Гексоза
Сүт қышқылы
Эритроза
Рибоза
Дезоксирибоза
Глюкоза
Фруктоза
Көмірсулар
Олигосахаридтер
2-10 моносахаридтер
Дисахарад
Сахароза
Лактоза
Крахмал
Жасунық
Полисахаридтер
10-нан астам
моносахарид
Хитин
Гликоген
Муреин
Мальтоза

11.

Көмірсулардың формуласы:
Сn(H2O)n
Жануарлар жасушасының құрамында
1-2%, кейде 5%-ға дейын, өсімдік
жасушаларында құрғақ
салмағының 90% -ға жуығын
көмірсулар құрайды.

12.

Глюкоза-жүзім қанты

13.

Фруктоза-жеміс қанты

14.

Мальтоза-уыттан жасалған қант
Крахмалдың құрылымдық
фрагменті. Бос күйінде көптеген
өсімдіктерде, әсіресе өнген арпа
құрамында кездеседі.

15.

Лактоза – сүт қанты
Тек сүтте ғана кездесетін
дисахарид.
Сүтқоректілердің сүтінің
құрамында 4-6% болады.
Лактозаның тәттілігі қанттан
6 есе төмен, суда жақсы
еритін, өте нәрлі зат.

16.

Сахароза-қант қызылшасы
немесе қант қамысы қанты
Табиғатта өсімдіктерде өте
жиі кездеседі.
Қанттың құрамында болады.

17.

Дисахаридтер
• Мальтоза амилаза ферментінің әсерінен крахмалдың
ыдырауы нәтижесінде түзіледі. Мальтоза өз кезегінде
мальтаза ферментінің әсерінен глюкозаға ыдырайды.
• Лактоза тек сүтте кездеседі, сүтқоректілердің балалары
үшін энергия көзі болып табылады. Ол баяу ыдырайды,
сол себепті үнемі тұрақты энергия ағынын қамтамасыз
етеді.
• Сахароза жоғары ерігіштігінің арқасында өсімдіктерде
флоэма арқылы тасымалданады. Сахарозаны өндірістік
жолмен қант қамысынан немесе қант қызылшасынан
алады. Біз әдетте дүкеннен алатын «қант» дәл осы
сахароза

18.

Дисахаридтер
Дисахаридтер екі моносахарид арасындағы конденсация реакциясы
нәтижесінде түзіледі, әдетте гексозалардан. Конденсация реакциясы кезінде
су босап шығады

19.

Полисахаридтер
Гидролизденгенде n- молекула моносахаридтерге ыдырайтын
жоғары молекулалық көмірсулар.
Жалпы формуласы (С6Н10О5)n
крахмал
жасунық
гликоген
Полисахаридтер үлкен молекулалы қосылыстар, суда ерімейді.

20.

Крахмал
Табиғатта ең көп тараған көмірсу, адамдар мен жануарлар үшін негізгі қоректік зат.
Крахмал суда ерімейтін ақ ұнтақ, ыстық суда
ісініп, клейстер түзеді, йодпен әрекеттескенде
көк түс пайда болады.

21.

Гликоген
• Гликоген крахмалдың
эквиваленті, тек жануарларда
түзіледі.
• α-глюкозаның полимері.

22.

Крахмал
Крахмал-α-глюкозаның
полимері.
Крахмал молекуласы 2
компоненттен тұрады:
амилоза және
амилопектин

23.

24.

Жасунық
Талшықты
зат,
суда
және
қарапайым
органикалық еріткіштерде ерімейді. Оның негізгі
еріткіші Швейцер реактиві. Өсімдіктердің
жасуша қабырғасының негізгі құрылымдық
бірлігі. Жер шарында ең кең таралған көмірсу.
Өсімдіктер өндірген барлық органикалық
заттардың 33 % құрайды. Мақтаның құрамында
90% , ағаш сүрегінде 40-50% болады.
Өсімдіктерде фотосинтез нәтижесінде түзіліп,
жасуша қабықшасының негізін құрайды.

25.

Хитин
• Құрылымы жағынан жасуныққа жақын.
Буынаяқтылырдың қаңқасын түзіп,
мықтылық қасиет береді,
саңырауқұлақтардың ағасында жасуша
қабырғасының құрамына кіреді.

26.

хитин
Құрылымы целлюлоза сияқты тек 2
көміртекте ОН орнында Ацетиламин
тобы бар

27.

Муреин
• Бактериялардың жасуша қабырғасын
құрайтын мықты, жасушаға пішін беруіне
көмек беретін көмірсу текті зат.

28.

Рефлекция
1- түсінбедім, 2- Түсіндім, бірақ қайталуым қажет
3- Өже жақсы түсіндім