14 ЛЕКЦИЯ (1)

1.

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті
Психология
14-дәріс
Б.Ш. Байжуманова
пс.ғ.к., психология кафедрасының доценті

2.

Кәсіби салада конфликт жағдайындағы тұлғаның
мінез-құлық моделдері

3.

Сұрақтар
Конфликтіні болдырмау технологиясы.
Конфликтідегі ұтымды мінез-құлық технологиялары.
Конфликтілік мінез-құлықтар: ынтымақтастық, бәсекелестік, қашу, құтылу,
кооперация стратегиялары.
Конфликтілерді шешу көп сатылы процесс ретінде.
Манипуляторлардың типтері. Негізгі манипуляциялық техникалар.
Манипуляция процесіндегі тұлға. Манипуляция жасырын хабарлама
ретінде.
Келіссөздер - конфликтіні шешудің тәсілі ретінде.

4.

Конфликтіні болдырмау технологиясы
Конфликтілердің алдын-алу технологиясы - бұл конфликтіге дейінгі
жағдайға әсер ету әдістері, құралдары, тәсілдері, сондай-ақ қарсыластар
мен үшінші тұлғалардың іс-әрекеттерінің реттілігі, нәтижесінде
туындаған конфликтіні шешу туралы білімдер жиынтығы.
Конфликтінің алдын алу - бұл конфликтінің пайда болуына жол
бермеуге бағытталған басқару қызметі.
Конфликтілерді тиімді басқару – қарым-қатынас технологиясы
ерекшеліктерімен байланысты.

5.

Конфликтіні болдырмау технологиясы
Қызметкерлердің қолайлы өмір сүруіне жағдай
жасау
Құрылымдық-ұйымдық шарттар
Функционалдық-ұйымдық шарттар
Тұлғалық-функционалдық шарттар
Әлеуметтік-психологиялық шарттар
Тиімді басқару шешімін қабылдау
Қызметкердің іс-әрекет нәтижесін сауатты бағалау

6.

Конфликтілердің алдын алудың бір жолы – тұлғалық
шарттар
қарым-қатынастың конфликт алдындағы жағдаят болғандығын анықтай білу іскерлігі;
оппоненттің ұстанымын дұрыс түсінуге ұмтылу;
басқаша көзқарасқа төзімділік;
өзінің жалпы мазасыздануы мен агрессиясын төмендету;
өзінің маңызды психологиялық күйін бағалай білу;
мәселені даулы емес жолмен шешуге үнемі даяр болу;
дер кезінде жымия білу;
қоршағандардан тым көп нәрсе күтпеу;
қарым-қатынастағы серігіне шынайы қызығушылық таныту,
конфликт кезінде шыдамдылық,
әзіл-қалжынды түсіне білу.

7.

Конфликт кезіндегі мінез-құлықтық позициялар
Конфликтіге
белсенді
араласу
позициясы
Нейтралитет
позициясы
Конфликтіден
қашу
позициясы

8.

Конфликтідегі ұтымды мінез-құлық технологиялары
Талаптардың нақтылығы
Бағыттаушы механизмдерді
қолдану
Ортақ мақсаттарды,
құндылықтарды қалыптастыру
Мадақтау

9.

Конфликтідегі ұтымды мінез-құлықтың 12 ережесі
1. Егер серігің соншалық ашу-ызаға берілсе, оның ішкі сезім күштерін төмендетуге көмектесу керек. Әйтпесе, онымен
келісу өте қиын немесе мүмкін емес. Оның ашулы сәтінде өзіңді сабырлы, сенімді ұста. Бірақ өзіңді жоғары қойма. Егер
адам ашуға қатты берілсе, оның ойы теріс пікірлер мен негативті сезімдерге ұласады. Сондықтан, қалайда оның өз-өзіне
келуі үшін әрекет ету керек.
2. Серігіңнен өзінің тілек, талабын сабырмен түсіндіруін талап ет. Осы жағдайға байланысты тек қана нақты дәлелдер
мен мысалдарды ғана негізге алуын түсіндір. Адамдарға тән қасиет дәлел мен сезімді шатастырады. Сондықтан,
серігіңнен «айтып тұрғаның нақты дәлел ме, әлде пікірің бе?»-деп сұрап ал.
3. Ашуды күтпеген әдістермен қайтар. Серігіңнен сенімді түрде басқа бір кеңестер сұра, бірақ бұл кеңестер оған
маңызды болуы тиіс. Оған әр түрлі әзіл-қалжыңдар айт. Ең бастысы, сенің өтініштерің, еске түсірулерің, қалжыңдарың
оның ашуын қайтаратындай болу керек.
4. Серігіңе қарсы баға берудің орнына өз сезімдеріңді айт. «Сен мені алдап тұрсың-ау?» дегеннің орнына «Мен өзімді
алданғандай сезініп тұрмын».
5. Қиындық туғызған мәселе мен өзің қалаған соңғы шешімді мақұлдауын сұра. Шешілмеген мәселенің қалайда шешімін
табу керек. Серігіңмен бірге қандай мәселені шешу керегін анықта, одан соң бірге күш салыңдар. Өзіңді сезімге, ашуға
билетпе.
6. Серігіңе шешімін таппаған мәселелер жөніндегі ойын және одан шығудың жолдарын айтқызып көр. Бұл жағдайда
кінәлі адамды іздеп, болмаса түсіндіріп әуре болмай, одан шығудың жолын ізде. Бір ғана нұсқамен тоқтап қалма. Ең
соңында көңіліңдегі бірнеше пікірдің біреуіне тоқта. Алайда, серігіңмен келісуді есіңнен шығарма. Өйткені жетістікке,
жеңіске бірге жетулерің керек.

10.

Конфликтідегі ұтымды мінез-құлықтың 12 ережесі
7. Қандай жағдай болмасын серігіңе өз пікірін сақтауға мүмкіндік бер. Өзіңді еш уақытта өз
қолыңнан шығарма, ашуға ашумен жауап беруге мүлде болмайды. Оның ар-намысына тиме.
Тіпті сенімен амалсыздан келіскен жағдайдың өзінде сені еш уақытта кешірмейді.
Сондықтан оның өзіне емес, іс-әрекетіне ғана жауап бер.
8. Оның талап-тілектері мен айтқандарының мағынасын дұрыс қабылда. «Сіз осыны
айтқыңыз келді ме? Мен сізді дұрыс түсіндім бе? – деп жиі-жиі сұраңыз». Бұл әдіс дұрыс
түсінбей қалудан сақтандырады және оны ықыласпен тыңдап отырғаныңызды көрсетеді.
9. Өзіңді тең ұста. Өзіңді сенімді, сабырлы ұста. Ол серігіңді ашу-ызаға берілуден сақтап,
екеуіңді де абыройсыз жағдайға қалдырмайды.
10. Кінәлі болсаң, кешірім сұрауға ұялма. Біріншіден, ашудың алдын аласың. Екіншіден,
саған көзқарасы өзгереді. Өзіне сенімді, өзін жетілдіретін адам ғана кешірім сұрай алады.
11. Қарама-қайшы ойлар шешімін тапқан соң, ол адаммен қарым-қатынасыңды сақтауға
тырыс.
12. Серігіңе сыйластық сезіміңді көрсете отырып, түсініспеушіліктен болған арадағы
жағдайға қиналатыныңды айт. Егер арадағы қарым-қатынасты дұрыс сақтасаң, оның сенімен
алдағы уақытта да бірге жұмыс істейтіні даусыз.

11.

Конфликтіні басқару әдістері
қақтығысушы тараптардың кездесулерін ұйымдастыру, оларға конфликт себептерін және
оны шешудің сындарлы жолдарын анықтауға көмектесу;
конфликтке түскен тараптардың келісімі мен ынтымақтастығынсыз шешілмейтін
бірлескен мақсаттар мен міндеттерді қою;
қосымша ресурстарды тарту (қақтығыс ресурстардың жетіспеушілігінен туындаған
жағдайда: өндіріс құралдары, қаржыландыру, жылжыту мүмкіндіктері және т.б.);
келісім мен татуласуға қол жеткізу үшін бір нәрсені құрбан ету;
конфликттерді басқарудың әкімшілік әдістері (мысалы, қызметкерді бір бөлімшеден
екіншісіне ауыстыру);
ұйымдастыру құрылымын өзгерту, ақпарат алмасуды жетілдіру, жұмысты қайта
жоспарлау;
жұмысшыларды конфликттерді басқару дағдыларын, тұлғааралық қарым-қатынас
дағдыларын, келіссөздер өнерін үйрету.

12.

Конфликтілерді басқару
Конфликтілерді болжау және олардың функционалдық бағытын бағалау;
Конфликтілердің алдын алу немесе ынталандыру;
Конфликтілерді реттеу;
Конфликтілерді шешу.

13.

Конфликтілерді болжау
бұл конфликтінің болуы мүмкін немесе конфликтінің туындауына әсер
ететін конфликтілердің себептерін анықтауға бағытталған.

14.

Конфликтілердің алдын алу
бұл конфликтілердің алдын алуға бағытталған, конфликтілердің болуына
жол бермеу, конфликтіні болжауға негізделген.

15.

Конфликтілерді ынталандыру
бұл конструктивті конфликтіге негізделген ынталандыру.

16.

Конфликтілерді реттеу
бұл конфликтілерді жеңілдетуге және шектеуге, оны шешу бағытында дамуын
қамтамасыз етуге бағытталған басқару қызметі.

17.

Конфликтілерді шешу
бұл конфликтілердің аяқталуымен байланысты басқару қызмет түрі. Шешу жанжалды басқарудың соңғы кезеңі.

18.

Конфликтіге
икем тұлғаның
түрі
Демонстративті Өзіне көпшіліктің назарын аударғысы келеді, басқалардың көзінде жақсы көрінгісі келеді, адамдар оған
қалай қатынас жасаса, солай қайтарады, жүйелі, ұсақ жұмыстан бас тартады, конфликтілі өзара әрекетте
тип
өзін жақсы сезінеді, көбінесе ол конфликтінің қайнар көзі болып табылады, бірақ ол өзін мұндай деп
санамайды.
Мінез-құлықтың сипаттамалары
Қатаң тип
Күмәнмен қарайды, өзіне жоғары баға береді, үнемі өзінің маңыздылығын растауды талап етеді, ситуация
мен жағдайлардың өзгеруін жиі ескермейді, тік мінезді және икемсіз, басқалардың пікірімен санаса
бермейді, қоршаған ортаның құрметін міндетті деп қабылдайды, өз әрекеттерін сыңға аз алуға тырысады,
өкпелегіш, алдамшы немесе нақты шындыққа өте сезімтал.
Басқарыл
майтын тип
Импульсивті, өзін қадағалауы төмен, мінезі болжамсыз, басқыншылық, қыр көрсетушілік тән,
ашуланғанда қарым-қатынас жасаудың жалпы қабылданған нормаларына назар аудармайды, біреуге жиі
тиіседі, өз-өзін сыңға алмайды, сәтсіздіктерде, бақытсыздықтарда басқаларды айыптауға бейім, өз
әрекетін сауаттылақпен және бірізділікпен жоспарлай алмайды, өз қызметін дұрыс жоспарлай алмайды
немесе жоспарларын дәйекті түрде жүзеге асыра алмайды.
Тым дәл мінезді Жұмысты тиянақтылықпен атқарады, өзіне жоғары талаптар қояды, қоршаған адамдарға да талап
қояды, дегенмен адамдарға әдейі тиісіп жатқан секілді көрінеді, алаңдаушылығы өте жоғары,
құрамдастарға аса сезімтал, қасындағылардың ескертулеріне мән бермейді, өз қателіктерін, сәтсіздіктерін
уайымдайды, кейде соның салдарынан ауруға ұшырауы да мүмкін /ұйқысыздық, бас аурулары т.б./
«Конфликтіге
икемсіз»
Баға және пікір беруде икемсіз, оңай иланады, ішкі конфликтілік тән, болашақты нақты болжай бермейді,
жағдайлардағы бірсәтті жетістікке сүйенеді, жанындағылардың пікіріне тәуелді, мәмлеге келуге шектен
тыс ұмтылады, еріксіз, өзінің қылықтары мен айналасындағылардың әрекеттеріне терең мән бермейді.

19.

Конфликтілік мінез-құлықтар: ынтымақтастық, бәсекелестік, қашу,
құтылу, кооперация стратегиялары
Ынтымақтастық - екі
тараптың да мүдделері
мен қызығушылықтарын
ескере отырып шешім
қарастыру.
Қашу - бұл кооперацияның
да, өзінің де мақсаттарына
жетуге де ұмтылысының
болмауынан көрінетін
пассивті стратегия
Бәсекелестік өзгелердің мүдделерін
құрбан ете отырып, өз
қызығушылығы мен
мүдделерін
қанағаттандыруға
ұмтылу
Құтылу - басқалардың
Кооперация - өз
мүдделері үшін өз
мүдделерінен бас тартуға
мүдделерін құрбан ету
дайын және өзгелердің
(бәсекелестікке қарамамүдделерін ішінара
қарсы)
ескеру

20.

Келіспеушіліктерді жеңу
Дэна Даниэль «Преодоление разногласий» атты еңбегінде - 4
қадамдық әдісті ұсынады:
1-қадам: сөйлесуге уақыт бөліңіз.
2-қадам: шарттарды дайындаңыз.
3-қадам: мәселені талқылаңыз.
Кіріспе бөлім: Алғыс білдіріңіз! Оптимизм көрсетіңіз! Еске түсіріңіз! (түбегейлі
ережелер). Мәселені тұжырымдаңыз! Әңгімеге тарту!
Диалог:
Міндет 1. Негізгі процесті ұстаныңыз.
Міндет 2. Татуласу ым-ишараларын сақтаңыз.
4-қадам: келісім-шарт жасаңыз (қажет болса):
Үйлесімді, өзіндік сипаттағы ерекше, жазбаша түрдегі келісімдер.

21.

Манипуляция - жасырын хабарлама ретінде
Психологиялық манипуляция (лат. manipulatio-бір уыс, бір уыс, қолмен қабылдау) - бұл
қарым-қатынас субъектілерінің бірінен пайда алуға бағытталған байланыс.
Психологиялық манипуляция - манипулятор өз мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған
адамға немесе топқа психологиялық әсер ету әдістерінің бірі, манипулятормен қалаған ісәрекетін жүзеге асыруға, мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған.
Манипуляциялар бақылаудың болуын болжайды, серіктестің бейсаналылығын басқару
үшін қолданылады, ал манипулятор жалған мінез-құлықтың арқасында өзінің шынайы
ниетін жасырады. Мақсаты - басқа адамды қандай да бір іс-әрекет жасауға ынталандыру,
оның идеяларын, тілектерін, сезімдерін, құндылықтарын өзгерту.

22.

Негізгі манипуляциялық техникалар
Манипулятивті техникалар әртүрлі әдістәсілдерді қолдану арқылы әңгімелесушінің
мүдделеріне зиян келтіретін және басқа тарап
араласпаса, ол өз қалауымен жасамайтын
әрекеттер
мен
пікірлерге
итермелейтін
техникалар. Бұл техникалардың мақсаты
адамның ойын өзгерту, оны қалыпты
жағдайынан шығару, ойын «адастыру» арқылы
өзіне қажетті шешімді қабылдауға итермелеу.

23.

Манипулятивті техникалар адамның сезімдеріне әсер
ету арқылы орындалады
Ашуландыру
Өзін-өзі мақтау немесе жоғарылату
Ирония немесе «күлкілі манипуляция»
Қарсылық немесе қалжыңжық наразылық
Жалған сөздерді қыстырмалау
Жалған әлсіздік
Жалған ұят
Фразаларды қайталау

24.

Оппонентті ашуландыру
Бұл топқа оппонентті ашуландыруға, оның жеке қасиеттерін кемсіту жолымен оны
психикалық тепе-теңдік күйінен шығаруға, араласуға, айыптауға негізделген тәсілдер
енгізіледі. Бұл ретте оппоненттің қозу (раздражение) жағдайына ғана емес, сонымен
бірге оның пікір таласудағы позициясы үшін қате немесе тиімсіз мәлімдеме жасауы
маңызды. Осындай жолмен әрекет ете отырып, манипулятор манипуляциялық әсер ету
объектісінің жеке басындағы, мысалы, білімсіздік, белгілі бір заттардан хабарсыздық
сияқты теріс белгілерін атап көрсетуі мүмкін.
Қорғану тәсілі: ішкі тыныштықты, сабырлықты сақтау, іскерлік серіктестің
тарапынан мінез-құлқын бақылау және оның тепе-теңдік күйінен сізді шығару әрекетін
ақылмен белгілеу.

25.

Өзін-өзі мақтау немесе өзін-өзі жоғарылату
Бұл техника қарсыласудың жанама әдісі болып табылады. Адамды тікелей кемсітпейді
(«сенің кім екендігін» бірден айтылмайды), бірақ ол тиісті қорытынды жасай алады
(манипулятор «өзінің кім екендігін» және «кіммен байланысып тұрғандығынды» атап
көрсетеді). Бүл жағдайда келесі сөздер пайдаланылуы мүмкін: «Мен ірі кәсіпорынның,
өңірдің, саланың, мекеменің және т.б. басшысымын» , «...маған үлкен міндеттерді
шешуге тура келеді...», «...бұған үміткер болу үшін, алдымен бұрын басшы болу
қажет...», «...талқылаудан және сыннан бұрын, ең болмағанда ауқымда міндеттерді
шешу тәжірибесін алу қажет...» және т.б. Ал, өз дәлелдерінің психологиялық
маңыздылығын арттыру үшін: «...мен сізге жауапкершілікпен беделді түрде
мәлімдеймін...», «...мен сізге тікелей айтамын...», «менде жасыратын ештеңе жоқ, мен
сізге ашық айтамын...» және т.б. тіркестерді қолданады. Бұл ретте, әсіресе белгілі бір ой
ерекшеленеді, ал қалғандары екінші дәрежелі ой болып саналады.
Қорғану тәсілі: талқыланатын мәселе бойынша өз құзыреттілігіне ерекше сенімділік
және беделге қатысты өз қадір-қасиетін сақтау.

26.

Ирония немесе «күлкілі манипуляциялар»
Манипулятор бастапқыда манипуляция объектісінің кез келген сөздерін күмәнданбайтын
сияқты ирониялық тонды таңдайды. Бұл жағдайда манипуляция объектісі әлдеқайда
жылдамырақ «өзінен шығады». Бұл ретте ашу-ыза сыни ойлауды төмендетіп қана қоймай,
сонымен қатар адам сананың өзгермелі жағдайына кіреді, онда ерте қабылданбайтын
ақпаратты оңай өткізеді.
Қорғану тәсілі: иронияға жауап ретінде манипуляторға өзінің толық немқұрайлығын
көрсету керек.

27.

Қарсылық немесе қалжыңдық наразылық
Адам психикасы өзіне тыйым салынған немесе қол жеткізу үшін күш салу қажет
бағытты таңдауды қалайтындай қалыптасқан. Манипулятор, өзіне қажетті мақсатқа жету
үшін қандай да бір сөзбен манипуляция объектісінің жанында туындаған кедергіні еңсеруге
бағытталған сезімдерді оятады, оны белгілі бір әрекеттерге итермелейді.
Қорғану тәсілі: арандатушылыққа түспеу және өз әлсіздіктерімен күресу.

28.

Жалған сөздерді қыстырмалау
Манипулятор, манипуляция объектісінің ақылсыздығы
мен сауатсыздығына сүйеніп, оның қалыпты күйін
тұрақсыздандыруға және оның психикасын хаостық
жағдайға бұруға ұмтылады. Жағымсыз талқылаудан кетуге
ұмтыла отырып, манипулятор келесі тіркестерді қолдануы
мүмкін «Сіз қалай мұнымен таныс емессіз?», «Сіз қалай
қарапайым заттарды білмейсіз?» «…бұл жағдайда қалай
сізбен ақылдасуға болады?».
Қорғану тәсілі: назар аудармау. Манипулятордың
сөздерінің мағынасына көп көңіл аудармай, оның
мимикасына көбірек назар аудару ұсынылады.

29.

Жалған ұят
Бұл
техника
түрлі
пікірлерде,
пікірталастарда және дауларда табысты
қолданылуы мүмкін. Бұл ретте: «ғылымның
осындай жаңалық орнатқаны, әрине, сізге
белгілі...», немесе «жақында жаңа шешім
қабылданғанын білесіз...», «сіз, әрине, ол
туралы оқыдыңыз...» деген сияқты оппонентті
жалпыға белгілі заттарды білмегені туралы
ойларға алып келетін сөздер қолданылады.
Қорғану тәсілі: «оқымадым», «білмеймін»
деп айтуға ұялмаңыз және «жалпыға мәлім»
ақпараттарды білу білімділікке дәлел бола
алмайды.

30.

Жалған әлсіздік
Манипулятордың манипуляция объектісіне өзінің
әлсіздігін
көрсетуге
ұмтылуына
бағытталған.
Аяушылықты, өкінішті, нәзік, әлсіз сезімдерді тиек ете
отырып, сондай-ақ, шағымдану арқылы көрінетін
манипуляция тәсілі. Қажетті сәтте өз мәртебесінің тең
еместігі туралы айтылған ойлардың нәтижесінде
манипулятор
объектіні
жоққа
шығаруға
және
манипуляторды барынша көтеруге мәжбүр етеді.
Қорғану тәсілі: Өзіңнің ол адамның алдындағы
жоғарылығыңды өз пайдаңа пайдалану керек. Алайда,
оны «түкке тұрғысыз» адам деп қабылдауға болмайды.

31.

Фразаларды қайталау
Бұл ретте манипулятор манипуляция
объектісіне ақпаратты жеткізу мақсатында бір
фразаны бірнеше рет қайталау арқылы сол
ақпаратқа үйретеді.
Қорғану тәсілі: манипулятордың сөздеріне
назар аудармау, әңгімені басқа тақырыпқа
аудару.

32.

Өзіне сенімсіздік манипуляциясы.
Адамның ешнәрсеге қабілеті жоқ екенін баса айту арқылы, сенімсіздікті оятады,
біреудің көмегін қажет етуді тудырады. Әр адамның әлсіз жерін пайдалану арқылы
манипуляциялау.
Қорғану тәсілі: Өзіңізді және әлсіздігіңізді қабылдаңыз немесе олардан құтылыңыз.

33.

Кінә сезімі негізінде манипуляциялау
Бұл отбасылық өмірде жиі кездеседі, ата-ана – бала, ерлі-зайыптылар
қатынастарында…

34.

Манипулятивті техникалар түсінікті болу үшін «Порочная страсть» фильмінен қысқаша
үзіндіні ұсынамыз.

35.

Манипуляция процесіндегі тұлға
Манипуляциялар – бұл өмір салты, бұл – өмір сценарийі

36.

Манипуляция процесіндегі тұлға
• басқа біреудің ниетімен сәйкес келмейтін қалауымыздың жасырын
түрде орындалуына әкелетін психологиялық әсер ету түрі;
• мәжбүрлеуді, ойларды, ниеттерді, сезімдерді, қарым-қатынастарды,
бағыт-бағдарларды, мінез-құлықты жасырын бағдарламалау.

37.

Адамдардың мінез-құлық
манипуляцияларының саласын
зерттеу қажеттілігі туралы алғашқы
ескертулерді Б. Паскаль, М.
Монтень, М. Монтескье, Т.
Макиавелли жасады. Адамдарды
психологиялық басқару мәселесі
Сенека, Честерфилд, Гете, Карнеги
шығармаларында егжей-тегжейлі
әзірленген.

38.

Қалай ойлайсыздар, манипуляцияға түсу
себебіміз неде?

39.

Эверетт Шостром басқа авторларға сілтеме
жасай отырып, манипуляция себептерінің
келесі тізімін ұсынды:
адамның ішкі қақтығысы (Ф. Перлз),
басқа адамдарға деген сенімсіздік,
махаббат қабілетсіздігі (Э. Фромм),
абсолютті дәрменсіздікті сезіну
(экзистенциализм),
қорқу, өте жақын тұлғааралық
байланыстар (Дж. Хейли, Э. Берн, В.
Глассер)
барлық және әр адамның мақұлдауын
алуға ұмтылу (А. Эллис).

40.

Әлеуметтік қалауымыздағы адамның ең жақсы ниетіне орай көрінетін
манипуляция
Жақын адамдарға көмектесу ниетімен жасалатын манипуляция;
Мақұлдамайтын (өз пайдасын алуға бағытталған) манипуляция,
Мәжбүрлі (барлық нәтижеге пайдалы) манипуляция.
Жалған фактілерді әдейі бұрмалау ретінде көрінетін өтірікте негізделген
манипуляция
Қорғану манипуляциясы

41.

Манипуляцияға түсіп жатқанымызды қалай
аңғаруға болады
НЕМЕСЕ
Манипуляцияға түспеуге болады ма?

42.

МАНИПУЛЯЦИЯНЫ ҚАЛАЙ ТАНУҒА БОЛАДЫ?
Бірінші қадам. Эмоцияларыңызды талдаңыз. Егер сізде «құмарлық»
немесе қатты эмоционалды толқулар сезілсе - бұл манипуляцияның
белгісі болуы мүмкін.
Екінші қадам. Күте тұрыңыз. Егер сіз өзіңізді дәл сол уақытта қолайсыз
жағдайда сезінсеңіз, бұл манипуляцияның белгісі болуы мүмкін.
Үшінші қадам. Тыныштық пен объективтілікті сақтауға тырысыңыз.

43.

Манипуляторлардың типтері
Төрт негізгі манипуляциялық жүйе
1. Белсенді манипулятор
Белсенді әдістер арқылы басқаларды басқарады. Әдетте оған өзінің әлеуметтік жағдайын (ата-анасы,
үлкен ағасы, мұғалімі, бастығы) қолданады. Ол "ұрып-соғуды" ұстанады және басқа адамдарды басқара
отырып, қанағаттануға қол жеткізеді, бірақ олардың әлсіздігін сезінуіне байланысты. Ол адамдарды
қуыршақ ретінде басқара отырып, құқықтар мен міндеттерді, дәреже кестелерін және т.б. құру
техникасын қолданады.

44.

2. Пассивті манипулятор
Ол өмірді басқара алмайтындықтан, ол күш-жігерден бас тартып, белсенді манипуляторға өзін
басқаруға мүмкіндік береді деп шешеді. Ол дәрменсіз және ақымақ болып көрінеді және өзін
"таптайды". Дегенмен, пассивті манипулятор жеңіліс арқылы жеңеді.

45.

3. Бәсекелес манипулятор
Өмір үнемі қырағылықты қажет ететіндіктен, адам не жеңеді не жеңіліске ұшырайды. Өмір
күрес — барлық адамдар нақты немесе ықтимал қарсыластар немесе «жаулар». Пассивті және
белсенді манипуляторлар арасындағы орташа аралық.

46.

4. Бей-жайлық манипуляция жүйесі
Манипулятор бей-жайлық рөл атқарады, ештеңеге үміт артпайды және қашып кетуге тырысады,
серіктеспен байланыстан бас тартады. Оның негізгі сөзі: "маған бәрібір". Ол басқа адамға
жансыз қуыршақ ретінде қарайды. Оның әдістері де пассивті немесе белсенді, кейде ол
«мардымсыз", кейде "ренжіген сыңай» танытады. Оның құпиясы, мүлдем мән бермеу емес,
манипуляция жасауды жалғастыру.

47.

Келіссөз арқылы конфликтіні шешу
Келіссөз арқылы конфликтіні шешу, ол үш кезеңнен тұрады
Мәліметтер алмасу;
Мәселені талқылау;
Ұстанған
бағыттардағы келісім
• екі жақтың ұстанған бағыты мен
тұжырымдамасы, өзара іскерлік
қызығушылығын анықтау.
• негізгі ұсыныстар мен көзқарастар,
дәлелдер мен қарсы дәлелдер.
• келіссөзде талқыланатын мәселеге деген өз
қызығушылығың қандай дәрежеде, әріптесіңнің
қызығушылығы қандай, қандай мәселелерде
мүлде келісімге келуге болмайтынын анықтап
алу керек.

48.

Іскерлік қатынас арқылы конфликтіні шешу тәсілдері:
Фактінің, деректің мол болуы.
Себептер мен тұжырымның сәйкес келуі.
Басты мәселенің шешілуінің тиістілігіне деген
сенім.
Мәселенің екі жаққа да пайдалылығының
дәлелділігі.
Мәселені шешудің бірнеше жолын қатар ұсыну.

49.

Конфликтіні шешудің жолдары
Конфликтіні мәмілеге
келу арқылы бейбіт
жолмен шешу.
Зорлық негізінде
бітімгерлік, келістіру.
Келіссөздер
• Конфликтіге қатысушы жақтардың өзара
кешірімділік білдіріп, ымыраға келуі, онда екі
жак бірін-бірі ұғынысып, өзара кешірімділік
жасап, ортақ келісімге келуге тырысады.
• Мұндай жағдай бір жақтың күші айтарлықтай
басым болғанда, екінші жақ жеңілгенде немесе
оны толық жойып жібергенде туады.
• Екі жақтың пікірі, дәлелдері белгілі болады,
күштің арақатынасы айқындалады, келісімнің
шарттары анықталады, конфликтіден шығудың
мәні, ерекшеліктері, әлеуметтік негізі және т.б.
зерттелінеді.

50.

Келіссөздер - конфликтіні шешудің тәсілі ретінде
Делдалдық
• бейтарап үшінші тараптың байланысын
жеңілдету мен ұсыныстарын ұсына отырып,
конфликтіні шешу әрекеті.
Төрелік сот
• бейтарап үшінші тарап арқылы конфликт қаулысын
екі тарапқа да реттеуге жүктейді.
Медиация
• үшінші тараптағы медиатор жеңілдіктер жасап, әлі
де абройын сақтау үшін конфликтіге барушы
тараптарға ұсыныстарды бере алады.

51.

Келіссөз арқылы конфликтіні шешу
Іскерлік келіссөздің тиімді болуының басты шарттары:
Тіл табыса білу;
Оның небір қырларын
меңгеру;
Айтқан сөзде, уәдеде
тұра білу;
Екінші адамның не
топтың сеніміне кіру.

52.

Бақылау сұрақтары
Тұлғаішілік конфликтіні шешу тәсілдерімен бөлісіңіз.
Тұлғааралық конфликт кезіндегі мінез-құлық стратегияңызды анықтаңыз...
Конфликтілерді шешудің нұсқалары бойынша кесте толтырыңыз.
Манипуляцияға түспеу үшін не істеу қажет?
Негізгі манипуляциялық техникалар не үшін қажет?
Іскерлік қарым-қатынас кезіндегі манипулятор типтерін атаңыз...
Келіссөздерді тиімді жүргізудің жолдарын көрсетіңіз.

53.

Қолданылған әдебиеттер
Анцупов А.Я, Шипилов А.И. -Конфликтология .-Москва: Юрайт, 2017.
Гришина Н.В. Психология конфликта. СПб.: Питер, 2008. —464 с. ил. —(Серия «Мастера психологии»).
Дэна Даниэль. Преодоление разногласий: Как улучшить взаимоотношения на работе и дома(СПб.: Ин-т личности;
Ленато; Палантир, 1994. -138 с.)
Ильин Е.П. Психология общения и межличностных отношений. -СПб.: Питер, 2009. -576 с. ил. -(Серия «Мастера
психологии»).
Майерс Д. Әлеуметтік психология [Мәтін] = Social Psychology: [оқулық] / Д. Г. Майерс, Ж. М. Туенж; ауд. Г. Қ.
Айқынбаева [және т.б.]. -12-бас. -Астана : "Ұлттық аударма бюросы" ҚҚ, 2018. -559, [1] б.: сур. - (Рухани
жаңғыру).
Майерс Д. Психология /пер. с англ. И.А. Карпиков, В.А. Старовойтова. –4-е изд. -Минск: «Попурри», 2009. –848 с.
П. Экман: Психология эмоций. Я знаю, что ты чувствуешь. Ред. Ильин Е. П. Издательство: Питер, 2018 г. Серия:
Сам себе психолог, 334с.
https://edu.kpfu.ru/pluginfile.php/262280/mod_resource/content/1/%D0%9B%D0%B5%D0%BA%D1%86%D0%B8%D
1%8F%204.%20%D0%9E%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8B%20%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B
4%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%20%D0%BA%D0
%BE%D0%BD%D1%84%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B2.pdf
Интернеттегі суреттер

54.

Назарларыңызға рахмет!
Байжуманова Бибианар Шаймерденовна, пс.ғ.к., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ,
психология кафедрасының доценті
E-mail: [email protected]
m.phone: +77018153467