Моғолстан_Әбілқайыр_Ноғай_Орд

1.

Моғолстан. Әбілқайыр хандығы (Өзбек хандығы)
Ноғай Ордасы. Әмір Темірдің басқыншылық
жорықтары.

2.

3.

4.

5.

• Моғолстан (XIV ғ ортасы- XVI ғ басы) Шағатай ұлысы
• Аумағы: Шағатай ұлысының шығысында Оңтүстік-Шығыс
Қазақстан мен Қырғызстан аумағы
• Шағатай ұлысының батысында Мауараннахрда Әмір Темірдің
мемлекеті құрылды.
• Мемлекетті Дулат тайпасының әмірі Поладшы басқарған.
• 1348ж Шағатай ұрпағы 16жасар Тоғылық Темір хан болды.
• Мемлекетте Дулат тайпасының шонжарлары беделді болды.
• Халқы: Хан тағына Шыңғыс тұқымы отырды. Моңғол
шапқыншылығы кезінде келген арлат, чорас, калучи тайпалары
беделді болды. Кейін Түркі тайпалары басымдылық танытты.

6.

• Ішкі-сыртқы жағдайы
• Мемлекеттің орталығы Алмалық қаласы болды.
• Дулат тайпасының мұралық лауазымы жоғары Ұлысбегі деп
атаған.
• Тоғылық-Темір тұсында мемлекет ислам дінін мемлекеттік
деп жариялаған. М.Х.Дулатидің жазуы бойынша бір күнде
160 мың адам ислам дінін қабылдаған.
• 1360-1361ж Тоғылық-Темір Мауараннахрға екі рет жорық
жасап, баласы Ілияс-Қожаны Мауараннахрдың хан тағына
отырғызған.
• 1365ж «Батпақ шайқасы» Ташкент маңында екі жақтан 10
мыңғы жуық адам қатысқан. Ілияс-Қожа Әмір Темірді
жеңіліске ұшыратқан.

7.

• Мемлекеттің әлсіреуі
• Әмірдің басқыншылық жорықтарынан мемлекет әлсіреді.
• Алғашқы жорығы 1371-1372 жылдары.
• 1380-1390жылдары Әмір Темір бірнеше жорықтар жасаған.
• XIVғ шығыстан ойраттар шабуыл жасаған.
• М.Х.Дулатидің жазуы бойынша Уәйіс хан Ойраттарға 10 жыл ішінде
612 шабуылына тойтарыс берген.
• 1428ж Уәйіс хан қайтыс болғасын екі баласы таққа таласты.
• Жүніс пен Есен-бұға арасында. Алғашқыда Есен-бұға (1433-1462)
содан кейін Жүніс отырған таққа.
• Жүніс ханның немересі Абд ар-Рашид хан тұсында мемлекет ыдырады.
• XVIғ басында мемлекет ыдырады. Жетісу Қазақ хандығына қарады.

8.

• «Моғолстан деп аталатын аумақтың ұзындығы мен
көлденеңі 7-8 айшылық жол. Шығыс шеті қалмақтардың
жерімен шектеседі және Барыскөл, Емел, Ертісті өзіне
қосады. Солтүстігінде Көкшетеңіз (Балқаш), Түркістан,
Ташкентпен шектеседі. Оңтүстігінде Ферғана, Қашғар,
Ақсу, Шалыш, Тұрфанмен шектеседі» деп М.Х.Дулати
жазған «Тарих-и Рашиди» еңбегінде.

9.

• Әбілқайыр хандығы (Өзбек хандығы) 1428-1468ж
• Жошы ұлысы, Шайбан әулеті
• Аумағы: Шығыс Дешті қыпшақ жері. Батысында-Жайық,
Шығысында-Балқаш көлі, Солтүстігінде-Есіл мен Тобыл
өзендері, Оңтүстігінде Арал мен Сырдария аралығы.
• Халқы: Найман, бұйрық, қарлұқ, қият, маңғыт, үйсін, қоңырат
• Тарихшы Рузбиханның жазуы бойынша хандық үш
халықтан-Шайбанилерден, Қарақалпақтардан,
Қазақтардан. Ішіндегі ең көбі және ержүрегі Қазақтар
болған.
• Орталығы алғашқыды Тура, Орда-Базар кейін Сығанақ қаласы.

10.

• Әбілқайыр хан көп уақыты мен күш жігерін жұмсаған жер
Ақ Орданың оңтүстік аудандары Сырдария мен Қаратау
аймағы.
• Бұл жерде Ұрыс хан ұрпақтары Жәнібек пен Керейдің
биліктері берік болды.
• 1431ж Екіретүп деген жерде Тоқа-Темір ұрпақтарын жеңді.
• 1446жАтбасар маңында Мұстафа ханды жеңіп, Сыр
бойындағы Сығанақ, Аркөк, Созақ, Аққорған, Үзкент
қалаларын қосып алды.
• 1446ж Самарқанды жаулап алды.
• Әбілқайыр ханның одан кейінгі басты мақсаты Орта Азияның
атақты қалалары мен Жетісуды Моғол хандығынан тартып алу
еді.

11.

• Әлсіреуі
• 1456-1457ж Әбілқайыр хан Сығанақ қаласы түбінде Үз-Темір
тайшы бастаған ойраттардан жеңілді.
• Әбілқайыр Сыр өңірін тастап Дешті Қыпшақ жеріне ауысады.
• 1457ж Сыр бойынан Жәнібек пен Керей сұлтандар Батыс
Моғалстанға (Батыс Жетісу, Шу мен Талас өзендері)
көшеді.
• 1468ж Әбілқайыр Моғолстанға жорыққа шыққанда
Алматы маңындағы Аққыстау деген жерде қайтыс болды.
• Әбілқайыр ұрпақтары Мауараннахрға көшіп, Дешті Қыпшақ
жері Қазақ хандығына қалды.

12.

• Ноғай Ордасы. (XIV ғ аяғы-XVI ғ басы) Жошы ұлысы
• Аумағы: алғашында Еділ мен Жайық арасы. Кейін солтүстікшығысында Батыс Сібір ойпаты, оңтүстік-батысында Арал мен
Каспий арасы.
• Батый ханның атақты батыры Ноғайға (1260-1306) қараған рулар
Ноғайлы немесе Ноғай елі деп атанған.
• Негізін салған Едіге (1396-1411) Едігенің тұсында Алтын Ордадан
оқшаулана бастады.
• Едігенің баласы Нұрад-диннің кезінде (1426-1440) Алтын Ордадан
мүлдем бөлініп, жеке мемлекет болды.
• Қоғамның жоғарғы сатысында: Бектер, мырзалар, сұлтандар мен байлар.
• Халқы: басым көпшілігі түркі тілдес Маңғыттар болды. «Маңғыт
елі» деп атаған.

13.

• Әлсіреуі
• XVI ғ Ноғай Ордасы ыдырай бастады.
• 1550 жылдары Алтын Орданың құрамында болған Қазан,
Астрахан хандықтары Ресейге қосылуына байланысты Ноғай
Ордасы бірнеше иеліктерге бөлініп кетті.
• Ноғай Ордасының кейбір тайпалараы Кіші жүзге қосылды.
• Маңғыт елі «Едіге жырын» шығарды.
• Ш.Уәлиханов ноғайлар мен қазақтарды «екі туысқан Орда»
деп атаған.
• Ноғай Ордасында билік мұрагерлікпен берілді.
• Басқарудың ұлыстық жүйесі енгізілді. Ұлысты мырзалар биледі.

14.

• Әмір Темір-Моңғолдың түркіленген барлас тайпасынан шыққан
Тарағай бектің баласы. (1336-1405)
• 1370-1405ж 35жыл Мауараннахрда жеке-дара билік жүргізді.
• Әмір Темірдің жорықтары нәтижесінде Ақ Орда, Алтын Орда мен
Моғолстан әлсіреп құлады.
• Әмір Темір мен Тоқтамыс арасындағы шайқастар 1391ж Құндазша
және 1395ж Терек өзені бойында болып, Тоқтамыс жаңіліске ұшырады.
• Әмір Темір жорығының зардаптары
• Халық қырғынға ұшырады, шаруашылық күйреді
• Елдер арасында байланыс үзілді, қалалар қирады
• Халық болып қалыптасу жүйесі бұзылды. Қоныс аудару күшейді.
• Мәдениеттің дамуына зардабын тигізді.

15.

• 1)А
• 2)С
• 3)С
• 4)А
• 5)Е
• 6)Д
• 7)Д
• 8)С
• 9)С
• 10)С
11)Д
12)С
13)А
14)С
15)А
16)В
17)Д
18)Д
19)Д
20)Е
21)В
22)С
23)Д
24)А
25)Д
26)В
27)Е
28)А
29)С
30)В