Биосфера және оның құрамдас бөліктері (1сабақ )

1.

БИОСФЕРА ЖӘНЕ ОНЫҢ
ҚҰРАМДАС БӨЛІКТЕРІ

2.

Бүгінгі сабақта:
биосфераның құрамын, құрылымын, шекаралары
мен қасиеттерін анықтауды үйренесіздер.

3.

Сабақ мақсатына жету үшін:
Биосфера дегеніміз не?
Биосфера қандай бөліктерден
тұрады?
Биосфераның шекарасын
қандай факторлар
айқындайды?
Биосфераның маңызы
қандай?

4.

Географиялық қабық
Жерде планетаның басқа бөліктерінен
айырмашылық жасайтын қабық бар.
Оның шегінде үш агрегатты күйде болатын
зат (қатты, сұйық, газ) және тіршілік бар.
Ортақ заңдылықтарға бағынатын біртұтас
жүйе.
Физикалық-географиялық
қабық
Географиялық қабық

5.

Биосфера
Ғылым мен техника дамуының
жаңа кезеңіне өтуі
Ядролық қуат көзін игеру
Ғарыштың игерілуі
Химия мен биологиялық
ғылымның дамуы
Техника мен басқа да ғылым салаларының
өркендеуіне байланысты

6.

Биосфера
Барлық табиғи компоненттердің өзара байланысы нәтижесінде
пайда болған Жердің бірегей тірі қабықшасы.
Ғылымға «Биосфера» ұғымын
алғаш рет (ХІХ ғасырда) француз
ғалымы Ж.Б. Ламарк айтқан.
Ал кейін термин ретінде
аустриялық геолог Эдуард
Зюсс (1875 жылы) енгізді.

7.

Ландшафт туралы зерттеуші ғалымдар
Ландшафт туралы ілімді дамытуға үлес қосқан ғалымдар
Александр Гумбольдт, француз ғалымы Элизе Реклю

8.

Биосфера туралы ілімнің әзірленуі
«Жер бетінде тұтас алынған тірі
организмдерден басқа үздіксіз қуатты,
сонымен қатар нәтижелі қызмет ететін
химиялық күш жоқ»
«Жер шарындағы адамның табиғатқа
антропогендік әсері жер бетіндегі
жүріп жатқан геологиялық
үдерістерден кем түспейді»

9.

Биосфера
Биосфера – тірі организмдер мекендейтін Жер қабаттарының
жиынтығы. Барлық ағзалардың тіршілік ететін ортасы.
Вернадский «Жердің дамуы кезінде бүкіл биосфера мен оның
құрамдас бөліктер тірі ағзалардың көмегімен табиғи жүйе ретінде
қалыптасады» деп атап айтқан.

10.

Биосфераның шекарасы
литосфераның жоғары қабатын
(1–2 км тереңдікке дейін)
тірі организмдер бүкіл
гидросфераны (11 км-ден астам
тереңдікке дейін)
атмосфераның төменгі қабатын
(20 км биіктікке дейін)
Биосфераның қалыңдығы 50 км-ге
жуық деп айтуға болады.

11.

Неліктен биосфераның шекарасы шектеулі?
Биосфераның жоғарғы шегарасы тірі
организмдер үшін зиянды ультракүлгін
сәулелерді ұстап қалады. Ол озон
қабатымен және жоғарыда оттегінің
азаюымен анықталады.

12.

Ауа, құрлық, су өзара шектесетін және қолайлы температура мен
жарық бар жерде тіршілік көбірек шоғырланады.
Судың толысу және қайту зоналар аумағы, тропиктік
жалпақ жапырақты және аралас ормандар
Кейбір аумақтарда өмір сүру жағдайы қатаң жерлерде тіршілік аз.
Балықтың жекелеген түрлері мен судың атмосфералық қысымы
және ұдайы қараңғылыққа бейімделген өзге де тіршілік иелері
тұратын теңіздің терең түптері.

13.

Литосферада төменгі шегара 3,5–7,5 км тереңдіктен
өтеді.
Ол жер қойнауының температурасымен және судың
сұйық күйде ену деңгейімен айқындалады.
Өйткені тереңдеген сайын, судың температурасы
жоғарылайды. Алайда тірі организмдердің көпшілік
бөлігінің таралуы бірнеше метр тереңдікпен шектеледі.
Сонымен қатар биосфераның төменгі деңгейін
температура шектейді.
+50 °C-тан жоғары және –60 °C-тан төмен жерде, қоршаған
ортада тек споралар, бактериялар немесе көкшіл жасыл
балдырлар ғана болады.

14.

Биосфера туралы ғылымның негізі
Биохимиялық зерттеулер
Оттегі мен көміртегі
айналымдары
Вернадский зерттеген Жердегі ең көп
тараған химиялық элементтер
Бұл айналымдар организмдердің қатысуымен жүретін процесс.
Осының нәтижесінде жаңа тіршілік пайда болады.

15.

Айналымдардың биосфералық циклі:
1
фотосинтез үдерісі кезінде жасыл өсімдіктер
арқылы биологиялық өнім деп аталатын
органикалық заттардың түзілуі;
2
жануарлардың тіршілік әрекеті арқылы бұл
өнімнің екінші кезектегі биологиялық өнімге
айналуы;
3
бактериялар мен саңырауқұлақтардың бірінші
және екінші кезектегі биологиялық өнімді жоюы.

16.

Ауа қабығын, топырақты, мұхитты және басқа да табиғи жүйелерді
біртұтас зат ретінде қабылдауға не мүмкіндік берді?
Биосфераның барлық бөліктеріне тән үдерістер барма?
Органикалық заттардың ыдырауы дәл осы үдерістің мысалы бола
алады.
Органикалық заттардың ыдырау үдерістері биосфераның барлық
аумағында жүреді, бұл фотосинтезге қарама-қарсы құбылыс.

17.

Тапсырма
Неліктен биосфера атмосфераның төменгі қабатын
қамтиды?, дәлелдеңіз.

18.

Жауабы:
Себебі, атмосфераның жоғарғы қабатында тіршілік
жоқ, озон қабаты тіршіліктің шекарасын айқындап
береді. Осылайша, атмосферада шамамен 20 км
биіктікке дейін тіршілік жалғасады.

19.

Тапсырма
Литосферада төменгі шегарасы қандай заңдылық
бойынша анықталады? Неліктен?

20.

Жауабы:
Ол жер қойнауының температурасымен және судың
сұйық күйде ену деңгейімен айқындалады.

21.

Қорытынды
Биосфераның құрамын, құрылымын, шекаралары
мен қасиеттерін анықтауды үйрендіңіздер.