Қазақстан тарихы АҚ ОРДА (ХІV-ХVғасырдың басы)

1.

Қазақстан тарихы
АҚ ОРДА
(ХІV-ХVғасырдың басы)

2.

Сабақтың мазмұны:
1
3
Аумағы, құрамы
Саяси тарихы
2
4
Басқару
Ыдырауы

3.

Саяси жағдайының
кезеңдері
• Ақ Орда билеушілерінің Алтын Ордадан
бөлініп, жеке мемлекет болу үшін күрес
жүргізуі. ХІVғ. Ортасында Ерзен мен
Мүбәрак қожа хандар Алтын Ордаға
тәуелділікті түпкілікті түрде жойды.
• Ақ Орда хандарының Алтын Орданың ішкі
істеріне белсене араласуы. Ұрыс хан
тұсында Ақ Орда нығайып, бүкіл Алтын
Орданы біріктіруші ұлыс ретінде көрінді.
• Ұрұс ханның және оның ұрпақтарының Әмір
Темірге қарсы күрес жүргізуі.

4.

Аумағы
• Жайық өзенінен Батыс ойпатына дейінгі,
Сырдарияның орта және төменгі ағысы
аралығы.
• Астанасы: Сығанақ қаласы (Сырдарияның
орта ағысында).
Құрамы
• Қыпшақ, қоңырат, арғын, алшын, қаңлы,
керей, үйсін, найман т.б. тайпалар.
• Қазақ мемлекетінің құрылуында Ақ Орда
маңызды рөл атқарды.

5.

Деректер

6.

Басқаруы
Патриархалдық-феодалдық мемлекет.
Моңғол шапқыншылығынан кейінгі құрылған
алғашқы мемлекет.
Жошы ханның екі баласы Орда Ежен мен Шайбан
хандардың жерін қамтыды

7.

Шаруашылығы
• Сығанақ қаласы аймағы диқаншылық пен жартылай көшпелі
мал шаруашылығымен айналысты.
• Көшпелі және жартылай көшпелі мал өсіруде- Алтай, Ұлытау,
Орал тауларының бөктерлері жазғы жайылым болды.
• Қыстайтын аймақ- Арал бойы, Сырдарияның орта және
төменгі ағысы, Шудың төменгі ағысы бойында болды

8.

Саяси тарихы

9.

Орда Ежен 1226 –1253
жылдары
• 1236 – 1242 жж.
моңғолдардың батысқа
жорықтарына қатысты.
• Жошы ұлысы екі қанатқа
бөлінгенде сол қанатын
Орда Ежен, оң
қанатын Бату
хан басқарған.
• 1246 жылы Плано
Карпини Моңғолияға бара
жатқан сапарында оның
ордасы Алакөл маңында
болды деп көрсетеді.
• Парсы тарихшысы Рашидад-дин Жошы ұлысының
шығыс бөлігін үлкен ұлы
Орда Ежен басқарды.Осы
жерді Орда Ежен інісі Бату
ханнан алғанын Әбілғазы
да (ХVІІ ғ.) растайды.

10.

Сасы Бұқа 1309 -1315 жылдары
• Ақ О рда әкесіБ аян
ханны ң
кезіндегідей Алты н
О рдаға тәуелдіболды .
• Сасы Бұқа билік еткен
кезеңітуралы мәліметтер
сақталмаған.

11.

Ерзен хан 1315-1320 жылдары
• Алты н
О рда ханы Өзбектің жарлы ғ
ы мен хан болады .
• Қалалы қ м әдениетті
дамы тты .
• О ты рар, Сауран, Ж ент, Б а
рш ы нкент қалалары на
меш іт,медіреселер
салды рды .
• Сы ғанақ қаласы н О рта Азия
мен Шы ғы с Деш тіҚы пш ақты ң
арасы ндағы басты сауда
орталы ғы на айналды рды

12.

Мүбәрәк Қожа 1320-1344жылдары
• Ақ О рда хандары ны ң іш інде бірінш іболы п өз
иелігін Алты н О рда хандары нан тәуелсіз деп
жариялады .
• 1327–28 ж ы лы Сы ғанақта өз аты нан күміс ақш а
соқты рды .
• Алты н О рда ханы Өзбектің (1312 – 42)Ақ О рданы
қайтадан өзіне қарату әрекетінің нәтижесінде ол
ордадан кетуге мәжбүр болды .
• Алтай мен қы рғыздар арасы нда қаш ы п жүріп,
қазаға ұш ы рады

13.

Шымтай 1344-1361жылдары
• Ж әнібек ханны ң (1342 – 57)
жарлы ғы мен 1344 жы лы
М үбәрәк Қожа орны на оны ң
інісіШы мтай хан болды .

14.

Ұрыс 1361-1376 жылдары
• Ақ О рда Алты н
О рдадан бөлініп,тәуелсіз
ханды қ болы п жарияланды .
• Әйгілі
тарихш ы Қ.Ж алайы рды ң айт
уы нш а О ры с хан өз
заманы ны ң қуатты да
құдіретті,баты л билеуш ісі
болған.
• Алты н О рдадағы таластарты сты дер кезінде
пайдаланы п м ем лекеттің
күш -қуаты н ны ғайтады .

15.

Ұрыс хан өз күш-қуатын
нығайтуда пайдаланған тарихи
оқиға
• 1368-1369 ж ж өз аты нан Сы ғанақ қаласы нда
теңге соқты рады .
• 1374-1375 ж ж жоры қ,Алты н О рданы ң астанасы
Сарайды , Қаж ы Тарханды алы п,Кам а
бұлғалары н бағы нды рады ».
• Бұл Ақ О рданы ң Алты н О рдадан м үлдем
оқш аулануы .
• Ақ О рда билеуш ісіҰрұс ханны ң Еділ бойы нан Сы р
бойы ндағы иелігіне оралуы ны ң себебі: О рта
Азияда Ә м ір Тем ірдің күш еюі.
• Ұрұс хан Түй-Қож аны жазалайды .О ны ң
баласы Тоқтам ы с Әмір Темірге бары п паналайды

16.

• Әмір Темірдің Тоқтамы сты пайдаланудағы түпкі
мақсаты : Ақ О рданы да, Алты н О рданы да
басы п алу.
• 1375 ж ы лы Ұры с хан Әмір Темірге Тоқтамы сты
қайтаруды талап ететінін елш іж ібереді.
• 1375 ж ы лы Темір Тоқтамы сты әскерімен Ақ
О рдаға жөнелтті.Соғы ста Ұры с ханны ң ұлы
Құтлұқ-Бұқа қаза болды .
• 1376 ж ы лы ш айқаста Ұры с хан қаза табады

17.

Тоқтақия хан 1376 жылы.
• Ұры с ханны ң екінш іұлы
• Тоқтақия таққа оты рса да,көп ұзамай екіай өткен
соң дүниеден өтті.
• Әмір Темір Тоқтақия қаза болғаннан кейін
Тоқтамы сты Сы ғанақта таққа оты рғызы п,Ақ
О рданы өзіне тәуелдіетті

18.

Темірмәлік хан
1377-1379 жылдары
• Ұры с ханны ң үш інш іұлы
• Сауран түбіндегі
ш айқаста Тоқтамы сты
жеңіп,тақты қайтарады

19.

Тоқтамыс хан 1379-1395 жылдары
• 1379 жы лы Темір М әліктіжеңіп,
Сы ғанақты өз қолы на алады .
• 1380 ж ы лы Әмір Темірдің
көмегімен Тоқтам ы с М амай
ордасы н басы п алды .
• 1380ж Мам айды ң Күлік
ш айқасы нда жеңіліске
ұш ы рағаны н пайдаланы п,
Алты н О рда тағы на оты рды .
Сарайды , Қаж ы -Тарханды ,
Қы ры м ды , Мам ай
О рдасы н(Қы ры м ды ) басы п
алады .
• 1382 ж .билігін ны ғайту үш ін
Мәскеудіөртейді.

20.

Тоқтамыс мен Әмір Темір
арасындағы шайқас
• Әмір Темірге тәуелділіктен бас тарты п,
Мәуераннахрға бірнеш е жоры қ жасайды .
• 1391 ж 21 қаңтарда Әмір Темір 200 мы ң әскермен
Құнды зш а деген жерде Тоқтамы сты жеңеді.
• 1393 ж ы лы Тоқтамы с қайта күш ейеді.
• 1395 ж ы лы Кавказ тауы ны ң солтүстігінде ағаты н
Терек Тоқтамы с жеңіледі.

21.

Құйыршық хан 1395-1396 жылдары
• Ұры с ханны ң баласы .
• 1395 ж ы лы Ақсақ
Тем ір Терек өзені
маңы нда Алты н О рда
ханы Тоқтам ы с қолы н
талқандап,Еділ өзеніне
келгенде жаны ндағы
Құйы рш ы қты таңдаулы
жасағы на басш ы етіп,
Ақ О рдаға
аттанды рады .О ған
патш алы қ дәреженің
белгісі– алты н зерлі
ш апан мен алты н
белбеу сы йлайды .

22.

Барақ хан 1423-1428 жылдары
• 1423 ж ы лы Мауренахрға
бағы тталған саясаты .
• 1425 ж ы лы Ұлы қбектен
Сы рдария өзенінің
бойы ндағы Ақ
О рданы ң ежелгіжерлерін
қайтаруды талап етті.
• 1427 жы лды ң басы нда
Сы ғанақ түбінде
Ұлы қбек пен Барақ хан
арасы нда ш айқас.
Ж еңіліске
ұш ы раған әскерлері
Самарқан қаласы на дейін
ы ғы сты ры лды .
• 1428 ж ы лы Шы ғы с Деш ті
Қы пш ақтағы билік Шайбан
әулетінің ұрпағы
Ә білхайы р ханға тиеді.

23.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!
Сабақ аяқталды,
Келесі жүздескенше!