27.43M

Категория:

История

Похожие презентации:

Қазақстанның 1920-1940 жылдарындағы қоғамдық-саяси өмір

Кеңестік тоталитарлық Қазақстанның қалыптасуы: сипаты, шаралары, сабақтары

Кеңес үкіметі кезінде

1920-1930 жылдардағы қоғамдық-саяси өмір

Қазақстан тарихы. 1940-1960 жылдардағы Қазақстан

Демографиялық жағдай

Қазақстандағы 1920-1930 жылдардағы индустрияландыру

§20. 1920-1930 жылдардағы саяси репрессиялар

Қазақстандағы 1920-1930 жылдардағы индустрияландыру. §16-17

1931-1933 жылдардағы ашаршылық. Ұжымдастыру мен отырықшыландырудың салдары мен зардаптары

1920-1940 жылдардағы мәдениет

1.

Қазақстан тарихы
1920-1940 ЖЫЛДАРДАҒЫ МӘДЕНИЕТ

2.

Сабақтың мазмұны:
1
3
1920 жылдардағы оқу
ағарту
Қазақстан ғылымы
2
4
Жоғары оқу орындары
Әдебиет пен өнер

Сауатсыздық жою туралы
• Ұлы Отан соғысына дейінгі маңызды мәдени өзгерістердің
бірі: Халықты жаппай сауаттандыру.
• 1918 жылы кеңестік білім жүйесінің негізгі қағидалары:
тегін оқу, ұлдар мен қыздарды бірге оқыту.
• 1919 жылы Халық Комиссарлары Кеңесі (ХКК)
«Сауатсыздық жою туралы Декретке» қол қойды.
Мемлекет ауылға жаппай мәдени жорық ұйымдастыруды
жариялады.
• 1926 жылы мамыр ХКК «Қазақ АКСР біріңғай еңбек
мектептерінің жарғысын» қабылдады. «үшжылдық»,
• «төртжылдық» білім беруге көшу бағытталды.
• 1929 жылы араб әріпінен латын әріпіне көшу басталды.

4.

Сауатсыздық жою туралы
• 1931 жылы Республиканың 15 жастан 50 жасқа
дейінгі жалпыға бірдей міндетті сауат ашу
енгізілді.
1931 жылы Қазақстанда көшпелі аудандарда
жалпыға бірдей білім беру енгізілді.
1931 жылы Жалпыға міндетті 7 жылдық білім
енгізілді.
1935 жылы мектеп жасындағы балалардың 91%-ы
оқыды.
1939 жылы халық санағы бойынша Қазақстан
халқының 76.3%-ы сауатты болды.
Қазақстан комсомолы ХХ ғ. 30-жылдары
сауатсыхдықты жою, білім беру ісіне қамқорлық
жасауды мойына алды.
1940 жылы еңбекке жарамды халық арасында
сауатсыздықты жою ісі аяқталды.
Казграмчатка бастамасымен «Мәдени жорық»,
«Қызыл мүйістер», «Жұмысшы факультеттері»
ұйымдастырылды

5.

«Бірыңғай еңбек мектебі туралы
декларация»
1918 жылы «Бірыңғай еңбек мектебі туралы
Декларация» мен «Бірыңғай еңбек мектебі
туралы Ереже» қабылданды.
1920-1921 жылдары Қазақстандағы 2,5 мыңға
жуық сауатсыздықты жою пунктерінде 70 мыңдай
адам оқыды. Қызыл отаулар, коммуна
мектептері, мектеп-интернаттар, рабфактар
құрыла бастады.
1925 жылы Қазақстанда 2,7 мың мектеп болды.

6.

«Казграмчатка»
Сауатсыздықты жою туралы құрылған Төтенше
Комиссия ересектерді әліппеге үйрету
пункттері ұйымдастырылды.
1921 жылдан бастап құрылды.
«Мәдени жорық», «Қызыл мүйістер», «Жұмысшы
факультеттері» ұйымдастырылды.

7.

Мектептер
• А. Байтұрсынұлы жаңадан ашылған мектептерге
20 мың мұғалім керек екенін айтты. Ал
бөлінген қаржы көлемі 2616 мұғалім мен
кітапханашылардың жалақысына ғана жететін еді
• 1940 жылғы республикадағы мектептер саны:
• 5,3 мың бастауыш мектеп;
• 1,8 мың жетіжылдық мектеп ;
• 700-ге жуық орта мектептер болды.

8.

Оқулық жазғандар
• 1921 жылы алғашқы «Есеп туралы», «Тіл
туралы», «Оқу туралы» оқулықтар басылып
шықты.
1928 жылы соңына қарай қазақ мектептері үшін
30-дан астам оқулықтар жарық көрді.
Қазақстан үкіметі шешімімен ана тілінде
оқулықтар шығаруға 25 мың сом бөлінді
Қ.Сәтбаев - қазақ тіліндегі алгебра оқулығы
А.Байтұрсынов - суретті әліпбені, қос тілдік,
ана тілі әдістемесін, сөз теориясын жасады.
Ә.Бөкейханов- география оқулығын жазды.
С.Асфендияров- 1935 жылы «Қазақстанның көне
заманнан бергі тарихы» еңбегін жасады.
М.Дулатов- қазақ тілді мектептерге
хрестоматия
Е.Әлімхан – «Ұлы математика курсы», «Қазақ
тілінің математика терминдері» (1935)

9.

Әліпби
1924 жылы А.Байтұрсынов араб әріпінің
негізінде жасалған әліпбиін жетілдірілді.
1929 жылы араб әрпі латын әрпіне ауыстырылды.
1940 жылы кириллицаға ауыстырылды.

10.

• 1928 жылы 488,3 мың кітабы бар 236 кітапхана
• 1930 жылы республикада 290 кітапхан болды.
• 1939 жылы бұқаралық 3 304 кітапханаға жетті
• 1939 жылы - А.Пушкин атындағы Мемлекеттік
көпшілік кітапхана (Ұлттық кітапхана) ашылды.
• 1931 жылы Қазақстанның мемлекеттік көпшілік
кітапханасы құрылды.
• 193-1932 жылдары балалар үйіне орналастырған
бала санының көп болуына 1931-1932 жылдардағы
аштық себеп болды.
• 1932 жылдың күзінде балалар үйлеріне 68 мың
балалар орналастырылды.
• Соғыс қарсаңында «Қазақ КСР- нің еңбек сіңірген
мұғалімі» атағына ие болған халық ағару ісінің
көрнекті қайраткерлері: С.Көбеев,
Л.И.Добранская, С.Ақышев, А.Ақатов, Ш.Сарыбаев.

11.

Жоғары оқу орындары,
мамандар даярлау

12.

Жоғары оқу орындары, мамандар
даярлау
• Педагогтарды даярлауға ерекше көңіл бөлінді.
• Алматы, Риддер, Шымкент, Орал, Қарағанды,
Әулиеата, Степняк жаппай сауатты аудандар
қатарына қосылды.
• 1919-1920 жылдары Орынбор, Орда, Семейде Халық
ағарту институттары ашылып, арнайы орта
білімді мұғалімдер даярлады.
• 1920 жылдардың соңында маман кадрлар
дайындайтын 24 техникум болды.
• 1921 жылы алғашқы жұмысшы факультет (рабфак)
Орынборда құрылды
• 1938 жылы КазМУ жанынан аспирантура ашылды.

13.

Жоғары оқу орындары, мамандар
даярлау
• 1940 жылы Қазақстанда 35 кәсіби оқу орындары
ұйымдастырылды.
Революцияға дейін Ленинград, Мәскеу, Ташкент
қалаларынан мамандар оқып, жоғары білім алды.
1939 жылығы халық санағы бойынша республикада
жалпы халықтың сауаттылығы - 76,3%, қазақтар
арасында - 40%.

14.

Жоғары оқу орындары
1928 жылы – Қазақ мемлекеттік педагогигалық
институты. 1935 жылы Абай есімі берілді.
1929 жылы - Алматы зоотехникалық –
малдәрігерлік институты.
1930 жылы - Қазақтың ауылшаруашылық
институты.
1931 жылы - Алматы медицина институты.
1931-1932 жылдары Орал және Қызылорда
пединституттары.
1934 жылы - С.М.Киров атындағы Қазақ
мемлекеттік университеті.
1934 жылы - Қазақ кен-металлургия
институты.

15.

Ұлы Отан соғыс жылдарында
• Ұлы Отан соғысы қарсаңында Қазақстанда 20 жоғары
оқу орыны, 118 орта арнаулы оқу орындары ашылды.
ҰОС жылдарында ашылған жоғарғы оқу орындары:
Шет тілдер институты Алматы қаласында ашылды;
Шымкент технология институты;
Қазақ мемлекеттік консерваториясы;
Дене шынықтыру институты ашылды.
ҰОС кезінде Қазақстанға көшіріліп әкелінген оқу
орындары:
Мәскеу авиация институты;
Мәскеу түсті металлдар және алтын институты;
Киев және Харьков біріккен мемлекеттік
университеті.
Жалпы оқу орындарындарынан 40 мыңдай білім алушы
болды. 1945 жылы 45 мың студент оқыды.

16.

Ғылыми зерттеу
мекемелері

17.

Қазақстан ғылымының зерттелуі
• 1920-1930 жылдары - Қазақстан ғылымының
қалыптасқан кезең.
• 1918 жылы Ташкентте Түркістан Шығыс иниститут
ашылды.
• 1919 жылы Қазақ комиссариатынан тарихистатистикалық бөлім құрылды.
• 1920 жылы Қазақ өлкесін зеріттеудің негізі
қаланды.
• 1920-1930 жылдары ғылыми зерттеу үшін
«Қазақстанды зерттеу қоғамы» құрылды.
• 1926 жылы Тыңайтқыштар және агротопырақтану
ғылыми орталығы құрылды.
• 1929 жылы Топырақтану иниституты құрылды.
• 1920-1930 жылдары Ембі мұнайлы ауданы
зерттелді.

18.

Қазақстан ғылымының зерттелуі
• 1920-1930 жылдары Ащысай қорғасын кеніші
ғылыми тұрғыдан зерттелді.
1934 жылы Үлкен Жезқазған зерттелді.
1941 жылы КСРО Ғылым академиясының ғалымдары
Қазақстан жеріне орналастырылды.
Ұлы Отан соғысы қарсаңында бір ғана Геология
институты ашылды.
1944 жылы КСРО Ғылым академиясының 6 институт
және 4 сектор жұмыс істеп тұрды.
Академия бөлімшелерінде 576 қызметкер еңбек
етті. оның ішінде 2 академик, 4 КСРО ҒА
корреспондент-мүшесі, 27 ғылым докторы еңбек
етті.

19.

КСРО ҒА-ның Қазақстандағы базасы
• 1926-1927 жылдары КСРО Ғылым академиясының
кешенді экспедициясы Қазақстан аумағында
статистикалық-экономикалық, топырақботаникалық, геологиялық, гидрогеологиялық
зерттеу жұмыстарын жүргізді.
1932 жылы КСРО ҒА-ның Қазақстандағы базасы
құрылды.
Алғашқы ғылыми секторлары Зоология және
ботаника.

20.

КСРО ҒА-ның Қазақстандағы базасы
• 1932 жылы 12 ғылыми зерттеу иниституты, 15
тәжірибе станциясы, 186 тірек пункті болды.
• 1935 жылы геология және тарих секторлары
және Қазақ ұлттық ғылыми институты қосылды.
• 1938 жылы түрлі бағыттағы ғылыми зерттеу
иниституттары құрыла бастады.
• 1941-1945 жылдары 57 ғылыми мекемеде 1700
ғалым еңбек етті.
• 1939 жылғы Қазақстанда 430 мыңнан астам адам
ой еңбегімен айналысып, 27 454 жоғары білімі
болған.

21.

М.Е.Массон 1926 жылы ежелгі
Тараз қаласының орнында
археологиялық қазба
жұмыстарын жүргізген ғалым.
Диваев, Чолушников 1920
жылы қазақ жерін
зерттеуге қатысқандар
• С.Н.Вавилов, Комаров
Қазақстандағы ғылыми
дамудың негізі бағыттарын
белгілеуге қатысқан КСРО
Ғылым академиясының
президенті болғандар.

22.

А.Н.Самойлович ХХ ғасырдың
20-30 жылдарында Қазақстан
ғылымының штабын басқарған
кеңестік ірі түрколог,
академик.
• А.Д.Архангельский
Қазақстандағы ғылыми дамудың
негізі бағыттарын белгілеуге
белсене қатысқан аса көрнекті
геолог- ғалым, академик.
• С.Асфендияров 1935 жылы бірінші
бөлімі жарық көрген
«Қазақстанның көне заманнан
бергі тарихы» еңбегінің авторы.
• XX ғасырдың 30 жылдары тарих
туралы еңбек жазған, профессор
атағын алған.

23.

Әдебиет және өнер

24.

Мағжан Жұмабаев
• 1913 жылы «Шолпан» атты
алғашқы жыр жинағы
жарық көрген белгілі
ақын.
«Батыр Баян» - эпостық
құлашпен жазылған,
жоңғар шапқыншылығы
кезіндегі тарихи
оқиғаны суреттейтін
дастан.
Дастандары: «Ертегі»,
«Қолыбайдың қобызы»,
«Жүсіпхан»
Гетенің, Гейненің,
М.Горькийдің ,
В.Ивановтың, Д.МаминСибиряктың шығармаларын
қазақ тіліне аударған.

25.

Сәкен Сейфуллин
• Абай дәстүрін жалғастырған
шығармалары арқылы поэзияға
серпін берген ақын-жазушы.
1927 жыл жарық көрген «Тар
жол, тайғақ кешу» 1916 жылғы
көтеріліс, Ақпан және Қазан
төнкерістеріне. Азамат
соғысына қатысуын шынайы
тұрғыда бейнелеген тарихи
романы.
«Көкшетау» шығармасы 19201930 жылдары қазақ кеңестік
әдебиетіне қосылған үздік
шығарма
«Аққудың айырылысуы»,
«Советстан», «Альбатрос»
еңбектері қарапайым еңбек
адамын, жұмысшы табын
асқақтата жырланды.

26.

Жүсіпбек Аймауытов
• 1916 жылдан бастап
пьесалар жазды. Алғашқы
театр топтарын құрды.
• 1917 жылы 17 желтоқсанда
Семейде өзінің «Рабиға»
пьесасын қойды.
• 1918 жылы М.Әуезовпен
бірге «Абай» журналын
шығарды.
• М. Лермонтовтың,
А.Пушкиннің, Ф.Шиллердің,
Ғ.Тоқайдың шығармаларын
аударды.

27.

Жүсіпбек Аймауытов
• «Интернационалды» пролетарлық әнұраны
қазақ тіліне аударды.
«Қартқожа» шығармасының авторы.
«Ақбілек» - азамат соғысы кезіндегі
қазақтардың тартқан азабы жайлы романы.
1925 жылы «Мансапқорлар» «Қанапия мен
Шәрбану», «Бақыт әуені» еңбектері шықты
1926 жылы жарық көрген «Шернияз» пьесасы
С.Торайғыровтың өміріне арнап жазды

28.

Ә.Бөкейханов
Революцияға дейінгі қазақ
зиялылар өкілдерінің бірі,
шебер аудармашы.
А.Байтұрсынұлы
• И.А.Крыловтың шығармаларын
қазақ тіліне аударған.

29.

Әміре Қашаубаев
1925 жылы Париж
қаласында өткен
дүниежүзілік қолданбалы
өнер көрмесінің және
1927 жылы Майндағы
Франкфурте өткен
дүниежүзілік музыка
көрмесінің концерттеріне
қатысып, ән салған қазақ
халқының әйгілі әншісі.

30.

А.В.Затаевич
• «Қырғыз (қазақ) халқының 1000
әні» және «Қазақ халқының 500
әні мен күйі» деген жинақтар
жариялаған этнограф, сазгер.
• 1932 жылы Қазақстанның халық
әртісі атағы берілді.
Б.Ф.Асафьев
• Мыңжылдық мәдениетінің аса
құнда ескерткіші деп
бағалаған «Қазақтың 1000 әні»
атты еңбектің авторы кеңестік
• музыкатанушы ғалым.

31.

Жұмат Шанин
1926 жылы Қызылорда қаласында
ашылған тұңғыш қазақ театрының
алғашқы басшысы, дарынды
режиссер.
Ахмет Жұбанов
1934 жылы Құрманғазы атындағы
Қазақ мемлекеттік оркестрін
құрған белгілі сазгер.
И.П.Шухов
ХХ ғасырдың бірінші жартысында
кеңінен мәлім болған «Ащы өзек»
және «Өшпенділік» романдарының
авторы.

32.

Күләш Бәйсейітова
1936 жылы Мәскеуде өткен
қазақ өнерінің
онкүндігіне КСРО халық
әртісі құрметті атағына
ие болған әйгілі әнші.
Н.Байғанин,
Ш.Қашқарбайұлы,
И.Байзақов, Ж.Жабаев
• ХХ ғасырдың бірінші
жартысында төнкеріс, кеңестік
Отан, бостандық,
адамгершілік, махаббат туралы
жан тебірентерлік өлеңдер мен
дастандар жазған көрнекті
қазақ ақындары .

33.

• М.Дулатұлы - алғашқы қазақ романы «Бақытсыз
Жамал».
С.Мұқанов - «Сұлушаш», «Жұмбақ жалау»
(«Ботагөз»), «Дауылдан кейін», «Сырдария»,
«Өмір мектебі» .
І.Жансігүров - «Құлагер».
И.Байзақов - «Құралай сұлу».
Б.Майлин - «Азамат Азаматыч», «Шұғаның
белгісі».
С.Ерубаев - «Менің құрдастарым» .
Ғ.Мұстафин - «Өмір мен өлім», «Қарағанды»,
«Дауылдан кейін», «Қарағанды», «Шығанақ»,
«Миллионер».
Бұрын болмаған революциялық әндер дүниеге
келді.
С.Сейфуллиннің «Жас қазақ марсельезасы»
Б.Жәнікешевтің «Дұрыстық жолы» жастарға
күрескерлік рух беруші факторға айналды.
1922 жылы Қарақаралыда халық жыршылары бәйгесі
өткізілді.

34.

Театрлар

35.

Ұлттық қазақ театры
• 1926 жылы қаңтарда Қызылордада ашылды.
• Aлғашқы басшысы, режиссер Жұмат Шанин.
• Aлғаш рет қойылған пьесса: «ЕңлікКебек»(М.Әуезов).
• Е.Өмірзақов, С.Қожамқұлов атты актерлер өнер
көрсетті.
• 1937 жылыжетістіктері үшін Қазақ академиялық
драма театры деген атақ берілді.
• 1930 жылдары Семей,Қарағанды, Ақтөбе,
Шымкент, Петропавл қалаларында театрлар ашыла
бастады.

36.

Ұйғыр музыкалық-драмма театры
1933 жылы Алматыда ашылды.
Алғаш қойылған пьесса: «Анархан».
Корей театры
• 1937 жылы Қызылордада ашылды .
• Алғаш қойылған пьесса: «Чуп Ки Дон».

37.

Кино саласы

38.

Ленфильм
1930 жылы- Қазақстан кино өнері бастау
алатын кезең.
1934 жылы -Қазақстанда хроникалы фильмдер
студиясы ұйымдастырылды.
Ленфильм- 1938 жылы қазақтың алғашқы
дыбысты фильмі «Амангелді» кинокартинасын
жасаған киностудия.
Дыбыссыз көркем фильмдер : «Дала әндері»,
«Жұт», «Қаратау құпиясы».
Деректі фильмдер- «Жайлауда», «Түрксіб».

39.

Опера

40.

Опера
1934 жылы Қазақ музыка театры ашылды.
1934 жылы А.Жұбанов Құрманғазы атындағы Қазақ
мемлекеттік оркестрін құрды.
1936 жылы Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік
филормониясы ашылды.
1944 жылы Алматы консерваториясы ашылды.
Т.Жүргенов пен Л.Хамидидің «Абай» операсы (1944
жылы), М.Төлебаевтың «Біржан-Сара» (1946 жылы)
операсын қойды
«Қыз Жібек», «Жалбыр», «Ертарғын» 1934 жылы
қойылған Брусиловскийдің опералары .
1936 жылғы мамыр айында Мәскеуде өткен қазақ
өнерінің алғашқы онкүндігіне көрсетілген опера.