Қазақстан тарихы. 1940-1960 жылдардағы Қазақстан

1.

Қазақстан тарихы
1940-1960 жылдардағы Қазақстан

2.

Сабақтың мазмұны:
1
3
Соғыс уақытындағы
Қазақстан
Жылымық
2
4
1940-1960
жылдардағы
Қазақстан
Тың игеру

3.

• ХVІІІ партия съезді 1939 жылы болды
• КСРО-ның индустриялық қуатын арттыру, оның
қорғаныс қабілетін нығайту бағытын көрсетті
• Суландыру жүйесі Ұлы Отан соғысы қарсаңында
салаға айналдаа халықтық екпінді құрылыс
әдісімен Батыс Қазақстанда салынған
канал: Жайық-Көшім

4.

Көмір, мұнай өндіретін ірі аймақ жасау
Ауыл шаруашылығы дамыған аймақ болуы тиіс
Қазақ КСР түсті металдар өндірудің ірі
базасына айналдыру
• Ақмола-Қарталы темір жолы - 1940 жылы 806
шақырымдық 9 айға толмайтын уақытта салынған
темір жол.
• Орталық Қазақстан мен Оралдың оңтүстігін
байланыстырды. Көмір тасу 500
шақырымға қысқарды

5.

• Соғыс кезінде 8 сағаттық, 6 күндік жұмыс аптасы
бекітілді.
Еңбек кітапшалары енгізілді.
1940 жы лдың соңында еңбек резервтерінің жүйесі
пайда болды.
1940 жылдың соңында Әйелдердің жаппай ерлер
мамандығын меңгеру басталды.
П.Н.Ангелина: соғыс кезінде әйелдердің
тракторшылықты меңгеруіне бастамалық етті.
Б.Досбаева: Байшонос мұнай кәсіпшілігі операторы.
М.Д.Рогозина: ұңғылау машинисы болды.
Р.Бүкірова: электровоз машинисы болды.

6.

• Жетекші салаға айналды.
• Қазақстан екінші орында болды.
• Соғыс уақытында қорғасын өндіруден
Қазақстан: 1 орын.
Шымкент қорғасын зауыты.
Шымкент қорғасын зауыты қорғасыны
Одақтағы таңдаулы қорғасын деп танылды.
1939 жылы Шымкент қорғасын зауытының
бірінші орын алып, Ленин орденін иеленді.
Балқаш мыс қорыту зауыты.
Лениногорск, Зырянов полиметалл, мыс
балқыту комбинаты.
Ащысай, Қоңырат кеніштері.
1940 жылы Қаз КСР жалпы одақта
өңдірілетін қорғасының 87%,
мыстың 21% балқытты.

7.

8.

9.

• Мемлекет экономикасы мен өнеркәсібін соғыс
жағдайына бейімдеп қайта құру
• 1941-1942 жылдары Қазақстанға 220 зауыт,
фабрика, цехтер көшірілді.
• 220 кәсіпорынынң 20-сы майдан қажетіне
бейімделіп қайта құрылды.
• Көшірілген өнеркәсіптер Алматы, Орал, Шымкент,
Семей, Қарағанды, Ақтөбе орналасты
• 1941-1945 жылдары 460 зауыт, фабрика, шахта
салынды.
• 5830 тонна астық, 745 тонна ет, қорғасын 85%ын, полиметал 70%-ын берді.

10.

Соғыс жылдары пайда болған өнеркәсіптер:
- Шымкент пресс-автомат зауыты
- Алматы ауыр машина жасау зауыты
- Көкшетау механикалық зауыты

11.

• Атырау-Қандыағаш, Қандыағаш-Орск, Алматы-Сарыөзек,
Жамбыл-Алакөл.
• Жамбыл-Шолақтау, Қандыағаш-Орск, Талдықоған-Текелі
темір жол желілері қысқа мерзімде іске қосылды.

12.

• 1943 жылы ақпанда Ақтөбе ферро-қорытпа
зауыты
1943 жылы сәуірде Қарағанды металлургия
зауыты
1943 жылы сәуірде Жезқазған комбинаты
1944-1945 жылдары салынған өнеркәсіптер:
Текелі қорғасын-мырыш зауыты.
Белоусов байыту фабрикасы.
Ақмола ауыл шаруашылық машина зауыты.
Алматы вагон жасау зауыты.
Атырау мұнай зауыты.

13.

• Cоғыс кезінде Қазақстан мал саны бойынша
екінші орынды иеленді.
• Ш.Берсиев - Ақтөбе облысы «Құрман»
ұжымшарының звено жетекшісі.
• 1943 жылы тарының гектарынан 201 центнер
алып дүниежүзілік рекорд жасаған
• Ы.Жақаев - Қызылорды облысы «Авангард»
ұжымшарының звено жетекшісі.
• Күріштің гектарынан 260 пұт жинап
дүниежүзілік рекорд жасаған
• М.Мұхамедиева - Алматы облысы ІІІ
Интернационал ұжымшарының звено жетекшісі.
Қызылшаның гектарынан 600 центнер өнім
жинаған
• Ким Ман Сам, А.Дацкова, Б.Сомжүрекова,
С.Оңғарбаеваның еңбектегі даңқы елге
таралды.

14.

• Мәскеу шайқасына Шымкент темір жол
комсомолдары «Қазақстан комсомолы» танк
коллонасына қаржы жинап, бастама көтерді
«Қазақстан комсомолы» жастары жойғыш
эскадрильясын жасауға 3 млн сом қаржы
жинады
Киров атындағы Қазақ мемлекеттік
университеті студенттері «Кеңес студенті»
танк колонасын жасауға 600 мың сом ақша
аударды
Республикада танк колонналары мен авиация
эскадрильялары үшін 480 мың сом жинады
1942 жылы қыркүйекте «Қазақстан комсомолы»
деген жазуы бар 45 жауынгерлік машина
Сталинград майданына жіберілді
1943 жылы қыркүйекте Оңтүстік Қазақстанның
ауыл жастары «Қазақстан комсомолы» сүңгуір
қайығын жасауға бастама көтерді

15.

• 1943 жылы желтоқсанда ұшқыш С.Луганскиймен
кездесіп, 400 мың сом ақша жинап жаңа ұшақ
табыс етті.
«Қазақстан комсомолы» Сталинград трактор мен
Красный Октябрь зауыттарын қамқорлыққа алды.
Қазақстан тұрғындары соғыс аумағында болған
12 қала мен 45 ауданды қамқорлыққа алды.
• Соғыс жылдары 54 тамақ кәсіпорыны көшіріліп
әкелініп, қалпына келтірілді.
• Соғыс жылдары 53 жеңіл және тоқыма
кәсіпорындары көшіріліп әкелініп, қалпына
келтірілді.

16.

17.

• Соғыс жылдарында Алматыда ашылған жоғары оқу
орнындары:
- 1941 жылы Шет тілдер институты
- 1943 жылы Шымкент технология институты
- 1944 жылы Қазақ мемлекеттік консерваториясы
- 1944 жылы Қазақ мемлекеттік педагогика
институты
- 1945 жылы Дене шынықтыру институты
ҰОС кезінде Қазақстанға Мәскеу авиация институты,
Мәскеу түсті металдар мен алтын институты, Киев
және Харьков біріккен мемлекеттік университеті
көшіріліп әкелінді.

18.

• Алматыда 20-дан астам ғылыми-зерттеу
институттары орналасты.
• КСРО ҒА-ның өңірдегі қызметкерлері 1940 жылы
152 адамнан 1945 жылы 864-ке жетті.
• 1942 жылы Қ.И.Сәтбаевқа Жезқазған мыс кен
орындарына сіңірген еңбегі үшін мемлекеттік
сыйлық берілді

19.

• Ұлы Отан соғысы жылдарында
жазылған шығармалар:
М.Әуезов - «Абай» эпопеясының бірінші кітабы
С. Мұқанов «Өмір мектебі», «Сырдария»
Ғ.Мүсірепов " «Қазақ солдаты»
Ғ.Мұстафин " «Шығанақ», «Милионер», «Дауылдан
кейін»
Ә.Әбішев " «Жас түлектер»
Қазақтаннан 100-ге жуық жазушы, ақындар соғыс
майданында шайқасты:
Б.Бұлқышев -Ұлы Отан соғысы кезінде әдебиетте
пубилицистикалық мақалалары елеулі құбылыс
болған майдангер-офицер
Б.Момышұлы- «Артымызда Москва», Ұшқан ұя»
М.Габдуллин, С.Мәуленов. Ж.Молдағалиев

20.

• 1942-1944 жылдары Қазақстанға майданнан 22
делегация келген
Соғыс жылдарында Қазақстанға 23 театр, 146
балалар үйі, 23 көркемөнер ұжымы көшіріп
әкелінді
1941 жылы көшіріліп әкелінген «Мосфильм»,
«Ленфильм» киностудиялары мен Алматы
киностудиясы негізінде көркем фильмдердің
біріккен орталық киностудиясы
ұйымдастырылды
Ұлы Отан соғысы жылдарында түсірілген кинокартиналар:
«Абай әндері».
«8-гвардиялық»
«Жауынгер ұлы»
«Қазақ киноконцерті - майданға»
«Саған, майдан»

21.

Бекқожинның қазақ кеңес пэзиясының алтын
қорына қосылған поэмасы: «Мариям Жагорқызы»
Х.Ергалиев қазақ кеңес пэзиясының алтын
қорына қосылған поэмасы: «Құрмаңғазы»,
«Біздің ауылдың қызы»
Одаққа танымал болған «Тың игерушілер» атты
очерктер кітабының авторы: И.Шухов
«Гүлстан» повесінің авторы , ұйғыр жазушысы:
Х.Абдуллин
1952ж КСРО мемлекеттік сыйлығына ұсынылған
драма: «Абай»
«Еңлік-Кебек» пьесасын жазған : М.Әуезов
Орыс драма театрын қазіргі кезеңге бет
бұрғызған : Штэйн

22.

• Жастар мен студенттердің дүниежүзілік VI
фестивалының лауреаты атанған шығармашылық
ұйым : Қазақ КСР Мемлекеттік ән және ансамблі
• Республика мәдениет әлеміндегі елеулі оқиға
болған, 1946ж қойылған опера: «Біржан-Сара»
• 1949ж КСРО мемлекеттік сыйлығына ұсынылған
«Біржан-Сара» операсының авторы белгілі сазгер
: Мұқан Төлебаев
• «Біржан Сара» операсын қойған сазгер:
М.Төлебаев

23.

Ұлы Отан соғысына кейнгі жылдарда
симфониялық кемел туындыларын дүниеге
әкелген композиторлар: Е.Рахмадиев,
С.Мұхамеджанов, Ғ.Жұбанова
Тұңғыш ұйғыр операсы «Назугуумды» жазған :
Қ.Қожамияров
1954ж Мемлекеттік сыйлыққа ұсынылған ұйғыр
сазгерінің симфониялық поэмасы:
«Ризвангүл»
Ұлы Отан соғысы кейнгі жылдары «Жамал»,
«Атамекен» сияқты суреттерді дүниеге
әкелген жас суретші: Қ.Телжанов
Ұлы Отан соғысынан кейнгі жылдар «Тауда»,
«Киіз үй қасында» сияқты суреттерді
дүниеге әкелген жас суретші: С.Мәмбеев
Ұлы Отан соғысынан кейнгі жылдары «Шопан
әні» , «Сұхбат» сияқты суреттерді дүниеге
әкелеген жас суретші : М.Кенбаев

24.

25.

26.

• Коммунистік партия: соғыстан кейін
жоғарыдан төмен қарай, иерархиялықпирамидалық құрылымға айналған ұйым.
Компартия: кеңес қоғамында жетекші рөл
атқарды.
Компартияның съездері мен пленумдарында
КСРО-да қоғам даму мәселелері талқыланды.
1941 жылы 16 тамызда «Тұтқынға түскендер
қашқын болып саналып, олардың отбасы
тұтқынға алынытындығы туралы» бұйрық
шықты. Тұтқынан орлаған әскерилер сотталу
процессі басталды.
Ш.Айтаматовтың «Ғасырдан да ұзақ күн»
(«Боранды Бекет») романында сүреттелді.

27.

• КСРО кезінде жергілікті өкімет билігі қолында
болды: Еңбекшілер депутаттарының жергілікті
кеңестері атқару комитеттерінің
• 1949 жылы Қазақстан К(б)П IV съезінде Ж.Шаяхметов
Қазақстанның КП бірінші хатшысы болып сайланды.
1949-1954 жылдар аралығы республиканың партия
ұйымын басқарды.
• Республиканың жоғарғы мемлекеттік
билік органы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі

28.

• 1950
жылы
республикадағы
саны: 58 920 адам.
коммунистердің
• 1960
жылы
республикадағы
саны: 345 115 адам.
коммунистердің
• 1947 жылы екінші сайланған Қазақ КСР
Кеңесінің құрамында: 300 депутат болды
• Үшінші сайланған Қазақ КСР
құрамында: 400 депутат болды
Жоғары
Жоғары
Кеңесінің
• 1955 жылы төртінші сайланған Қазақ КСР Жоғары
Кеңесінің құрамында: 450 депутат болды
• 1940 жылы Қазақстан кәсіпшілер одақтары: 1
млн-нан астам еңбекшілерді біріктірді.

29.

1950 жылдардан бастап Қазақстан
аумағында қалыптасқан 50-ге жуық
әскери-өнеркәсіп кешендері.
Қазақстан аумағында өндірілген КСРО
армиясы жаяу әскер соғыс
машиналарының (БМП) үлесі 18% құрады.
Қазақстан аумағында өндірілген КСРО
армиясының артилериялар үлесі 11%-ға
жетті.

30.

• Соғыс жылдары Кеңес Одағы ұлттық байлығының
үштен бірінен айрылды.
11 млн 365 мың адамдық Кенес Армиясынан 8 млн
500 мың адамды ндірістегі жұмыс күшін
толықтыруға босатты.
1945 жылдың шілде қыркүйегі бірінші кезекте
халық шаруашылығына қажетті мамандар
жіберілді.
1950 жылдардан бастап Қазақстан аумағында
қалыптасқан 50-ге жуық әскери-өнеркәсіп
кешендері болды.
1950 жылы жұмысшылар мен қызметшілердің
орташа айлық табысы 62 сом

31.

Бесжылдық құрылыстары
• 1946 жылы 18 наурызда қабылданған
төртінші бесжылдыққа (1946-1950
жылдары) арналған жоспарда соғыстан
өндірісті бұрынғы дәрежесіне жетіп,асып
түсу міндеті белгіленді.
Бесжылдық жоспардың басты мақсаты: Ауыр
өнеркәсіпті дамыту
1947 жылы- Өскемен қорғасын-мырыш
комбинаты алғашқы өнімін (мырышын)
берді.
1958-60 жылдары Теміртау металлургия
зауыты салынды.

32.

• Жезқазған кен байыту фабрикасы
• Өскемен тау-кен машиналары жабдықтарын
жасау зауыты
• Ақтөбе хром қоспалары зауыты
• Шымкент гидролиз зауыты
• Талдықорған, Өскемен, Қызылжар, Қостанай
кірпіш зауыттары
• Қарағанды, Семей, Шымкент, Сазтөбе,
Өскемен цемент зауыттары
• 1954-1958 жылдары 730 өнеркәсіп орындары
мен цехтар іске қосылды
• 1957 жылы орталық салалық министрліктердің
орнына халық шаруашылығы кеңестері құрылды

33.

• Химия өнеркәсібі 1945-1965 жылдары
республикада пайда болып, дами бастады.
Химия өнеркәсібінің ірі кәсіпорындарының
Оңтүстік Қазақстанда орналасты.
Қаратауда кен-химия комбинаты
Жамбылда суперфосфат зауыты
Қостанайда жасанды талшықтар зауыты

34.

• Жамбылда, Семейде, Петропавлда, Павлодарда тері
илейтін кәсіпорын салынды.
Алматы, Шымкентте мақта-мата комбинаты салынды.
Ақтөбеде, Шымкентте, Жамбылда, Теміртауда ет
комбинаттары салынды
Ауыл шаруашылығы шикізатының молдығы өнеркәсіптың
дамуына жоғарлатуға жол ашты.

35.

Көлік жүйесі
• 1950 жылы Мойынты-Шу теміржолы 483 км
ұзыныдықта салынып бітті.
1950 жылдары авто жол ұзындығы: 108 мың
км-ге жетті.
Жамбыл-Шолақтау темір жолы іске қосылды
1958 жылы Қазақ темір жолы құрылды
Ауыл шаруашылығы
• 1949 жылы мал шаруашылығын дамыту жоспары
қабылданды
• 1958 жылы МТС жойылды
• Техника аздығынан 1960 жылдарға дейін
атыздарға мал күшін пайдаланды

36.

37.

Мал шаруашылығы
• Кеңшарлары, мал шаруашылығы
бағытында болды.
• Азық-түлік өндіруді арттыру мақсатында
Республикада 1940 жылдардың соңы – 1950
жылдардың басында ұсақ колхоздарды
ірілендіру жүргізілді.
• 1951 жылы республикадағы ірі қара мал
саны1928 жылғы деңгейден төмен тұрды.
• 1954–1958 жылдары мал шаруашылығына 52
мың адам жіберілді.
• 1957-1958 жылдары мал санын көбейтуге
халықтағы ірі қара алына бастады.

38.

Мал шаруашылығы
• С.Әбжанов - Семей облысындағы «Қарақол»
кеңшарының атақты шопаны.
Н.Көкиев - Қызылорда облысы «Коммунизм»
ұжымшырының шопаны.
Ж.Қуанышбаев - Жамбыл облысы, «Айдарлы»
кеңшарының шопаны
Ж.Қуанышбаев өсірген қаракөл қойлары Делидегі,
Нью-Йорктегі халықаралық аукциондарға
қатысқан,. 1958 жылы екінші рет «Орақ пен
балға» алтын медалімен марапатталады
1965 жылғы мал басының жалпы саны 39 млн-ға
жетті

39.

40.

1946 жылы 14 тамыздағы
«Звезда», «Ленинград»
журналдары туралы қаулы
• Қоғамдық ғылымдар партия комитетінің
бақылауында болды.
Бірқатар көркемөнер қайраткерлері
соққыға ұшырады.
Қазақстандағы ұлт зиялыларын қудалаудың
жаңа толқыны басталды.
Әдебиет, өнер, ғылым қайтаркерлеріне
негізсіз саяси айып тағы басталды.
«Космополит» (басқаша ойлайтын)
адамдарды қудаулаудың жаңа толқыны.

41.

Қазақстан орталық комитеті қаулылары
• 1947 жылы 21 қаңтар «Қазақ КСР Ғылым
академиясының Тіл және әдебиет институтының
жұмысындағы өрескел саяси қателіктер
туралы» қаулысы жарық көрді.
1947 жылы наурызда «Тарихты, әдебиетті,
өнерді зерттеуде орын алған саяси қателіктер
мен ұлтшылдықдық бұрмалаушылықтарға қарсы
күресті өрістету туралы» қаулысы шықты.
Қазақ халқының революцияға дейінгі, ХХ
ғасырдың басындағы рухани мұрасын зерттеуге
шек қойылды. Қазан төнкерісіне дейінгі кезең

42.

«Өзгеше ойлайтын» деп 90 мыңнан
астам адам жазаланды:
• Биология,медицина және геология саласындағы
ғалымдарға «Космополит» деген айып тақты.
• А.Жұбанов, Б.Сүлейменов, Е.Ысмайылов,
Қ.Жұмалиев, І.Кеңесбаев айыптауға ұшыарды.
• М.Әуезов, Ғ.Мұстафин, С.Аманжолов, Ғ.Мүсірепов,
Е.Исмаилов, Қ.Жұмалиев, Н.Сауранбаевтар сын мен
талқыға алынып, қызметтерінен қуылды.
• А.Жұбанов композитор “феодалдық-байшылдық
дәстүрлерді асыра дәріптегені” үшін сынға
ұшырады.

43.

Қазақстаннан кетуге мәжбүр болғандар
• М.Әуезов - қуғын-сүргінге ұшырап, бой
тасалап Мәскеуге кетуге мәжбүр болды.
• М.Әуезовке ұлтшылдығы, “арандатушыконсерваторлық, патриархалды өткен заманғы
пантүркішілдік көзқарасты уағыздағаны” үшін
айып тағылды.

44.

Қазақстаннан кетуге мәжбүр болғандар
• Ю.Домбровский - 1950-ші жылдары Қазақстанды
тастап кетуге мәжбүр болған дарынды жазушы
• Қ.И.Сәтбаев - 1950-ші жылдары Қазақстанды
тастап кетуге мәжбүр болған Қазақ КСР Ғылым
академиясының перзиденті

45.

• «Бекмаханов ісі» - Мәскеуде «Дәрігерлер
ісі», Ленинградта «Ленинград ісі» деп
аталатын саяси қуғындаудың Қазақстандағы
жалғасы.

46.

Е.Бекмаханов 1915-1966 жылдары
• Тарихшы, ғалым
• Павлодар облысы Баянауыл
Төре ауылының тумасы
• 1943 жылғы «Қазақ КСР
тарихы» еңбегінің
авторлары. Кенесары
Қасымұлы туралы жаңа
дерек қосты
• 1946 жылы КСРО Ғылым
Академиясында докторлық
диссертация қорғады

47.

«Қазақстан XIX ғасыр 20-40 жылдарында»
• Монографиясс 1947 жылы
жарық көрді. Кенесары
Қасымұлы көтерілісі
туралы жазылды.
• Ресейге қарсы ұлттық
көтерілістер дәріптелген,
орысқа қарсы жазылған деп
айыпталды
• К.Қасымұлы бастаған
қозғалысты ақтау
тұрғысынан
көрсеткен буржуазияшылұлтшыл
идеологияны дәріптеді
деген кінә тағылды

48.

Айыптаулар
• 1950 жылы 26 желтоқсанда
«Правда» газетінде «Қазақстан тарихы
мәселелерін маркстік-лениндік тұрғыдан
баяндайық» мақаласы саяси айыптаудың басы
болды.
1951 жылы 10 сәуірде «Бекмахановтың
буржуазияшыл-ұлтшылдық көзқарасын айыптау
туралы» қаулы.
1951 жылы 6 қазанда ғылыми атағын алып
тасталды.
1952 жылы 5 қыркүйекте тұтқынға алды.
1952 жылы 4 желтоқсанда 25 жылға бас
еркіндігінен айрылды.
1954 жылы ақпанда А.Панкратованың көмегімен
ақталып шықты.

49.

Т.Тәжібаев 1910-1964 жылдары
• Қазақ Мемлекеттік
университетінің ректоры,
ірі педагог, академик
1951 жылы 6 шілдеде
«Қазақ Мемлекеттік
университетіндегі саяситәрбие жұмысы мен
кадрлық іріктеудегі ірі
кемшіліктер туралы»
Қаулы қабылданды.
Қызыметке Академиядан
қуылған адамдарды
жұмысқа алғандығы үшін
айыпталды.
Е.Бекмахановты қолдағаны
үшін айыпталып,
ректорлық қызметтен
алынды.

50.

Ә.Марғұлан 1904-1985 жылдары
• Тарихшының көзқарасы
ғылыми жалған деп
жарияланды
• Едіге батырға арналған
мақаласын «Едіге барлық
Орта Азия халықтарына
ортақ тұлға деген идеяны
дамытып, таратпақ болды»
бұл ғылымға қарсы
пантюркистік идея деп
айыптады.
• 1951 жылдың 20 сәуірінде
«Правда» газетінің 1950
жылғы 26 желтоқсанда
жарияланған «Қазақстан
тарихының мәселелері
маркстік-лениндік тұрғыдан
баяндалсын» деген мақала
және ҚК(б)П Орталық
Комитетінің осы мақала
жөніндегі қаулысы
талқыланды.

51.

• Шығыс Қазақстан мектебінің
мұғалімі.
• Н.С.Хрушевтің атына
қоғамдағы әділетсіздік
туралы хат жазды
• 1957 жылы партия қатарынан
шығарды
• Күштеп жындыханаға
жатқызды

52.

53.

• 1924-1953 жылдардағы КСРО
басшысы 1953 жылы 5
наурызда қайтыс болды.
Қуғын-сүргінді
ұйымдастырушы Л.И.Берия ісі
қаралды.
1953 жылы шілдеде ОК
мүшелігінен шығарылып,
жазаланды.
• 1953 жылы қыркүйек КОКП ОК бірінші
хатшылығына тағайындалды
• 1953-1964 жылдары КСРО басшысы
• 1953-1955 жылы ГУЛАГ жойылды

54.

• 1956 жыл 14 ақпанда болып өтті.
• Хрущев «Жеке адамға табыну және оның
зардаптары туралы» баяндама жасады:
Баяндама жабық есік жағдайында тек кеңестік
делегаттар алдында жасалып, Сталиннің жеке
басына табынушылықты жою туралы өзекті
мәселені қарады
Шетелдік баспасөзде баяндама мәтіні ХХ съезд
өткеннен кейін бірнеше күннен кейін
жарияланды
КСРО-да 1989 жылы «Известия КПСС» журналында
33 жылдан кейін жарияланды
1956 жыл 30 маусымда «Жеке адамға табыну және
оның салдары туралы» қаулысы қабылданды.
1950 жылдардың екінші жартысынан «жылымық
жылдары» деп аталды.

55.

• КОКП-ның ХХ съезінен кейін: С.Асфендияров,
О.Жандосов, О.Исаев, Л.Мирзоян, С.Меңдешев,
М.Масанчи, Н.Нұрмақов, А.Розыбакиев,
С.Сейфулин ақталды

56.

• 1940 жылы Қазақстан кәсіпшілер одақтары: 1
млн-нан астам еңбекшілерді біріктірді
Кәсіподақтың қарамағына демалыс үйі, мәдени
мекеме, кітапхана мен клубтар берілді.
1948 жылы Қазақстан кәсіподақтарының
республикалық І конференциясы өтті

57.

• Пионер ұйымы - жастар ұйымы мен балалардың
коммунистік құрылымы.
• Пионер ұйымының жұмысына бақылау
жүргізген: Комсомол.

58.

Партияның көмекшісі
1950 жылдары Қазақстан комсомолы салынуын
қамқорлыққа алған объектілері :
Соколов-Сарыбай кен байыту комбинаты
Өскемен су электр станциясы
Қазақстан магниткасы,
1951-1960 жылдар аралығында комсомол
мүшелерінің саны 760 мың жасқа жетті.
1962 жылы Қазақстан жастар мал
шаруашылығын қамқорлыққа алды
1965 жылы республика комсомолының саны 1
млн-ға жетті

59.

60.

• Еңбекшілерге өнеркәсіп және азық өнімдерін
карточкамен өлшеп беру карточка жүйесі
жойылды
• Ақша реформасы жүргізілді, ақша
бірлігі: сом
Қазақстан көп ұлтты елге айналды.
Қала халқы: 1939 жылы 28%, 1959 жылы 44%.
1959 жылғы санақ бойынша 9,3 млн адамды құраған.
1959 жылғы жергілікті ұлт өкілдерінің саны
халықтың 30%-ын ғана құрады

61.

62.

63.

• 1946 жылы маусымда құрылды.
• Қ.И.Сәтбаев тұңғыш президенті:
• 18 ҒЗИ, 8 сектор, 7 тәжірибелік станция, 3
ботаникалық бақ болды.
Қ.И.Сәтбаевқа кен орындарының табиғатта
таралу заңдылықтарын ашып, металлогендік және
болжамдық карта жасағаны үшін Лениндік
сыйлығын берілді.
Қызметкерлердің саны 1400 адам, 57 ғылым
докторы, 184 ғылым кандидаттары.
1945 жылы Тарих, археология және этнография
институты құрылды. 1961 жылы Ш.Уәлиханов
есімі берілді.

64.

• Қ.Сәтбаев: «КСРО ҒА-ның қазақстандық базасын
ұйымдастыру қарсаңында оның қаржылық қоры
бірнеше мың санды ғана құраса, 1946 жылы
ҚазКСР Ғылым академиясының бюджеті 45 млн
сомнан ас ып түсті»
1950 жылы соңында Қазақ КСР ҒА-ның 50 ғылымизерттеу мекемелері болды.
Қазақстан Ғылым академиясын құруға, ғылыми
жұмыстардың ұйымдастырылуына көмек көрсеткен
көрнекті орыс ғалымы: А.М.Панкратова,
С.И.Вавилов, И.П.Бардин
Д.А.Қонаев ҒА-ның президенті кезінде ғылымның
дамуына зор үлес қосты.

65.

Қазақ КСР Ғылым академиясы
құрылуы
• Соғыстан кейін Өскемен, Қарағанды,
Шымкент, Алматыда ірі ғылыми орталықтар
бой көтерді.
Қазақ КСР ҒА 1946-1949 жылдары
шаруашылыққа енгізу үшін 900-ден астам
ұсыныстар ұсынды.
1950 жылдар ішінде Қазақстан ғылымында
қоғамдық ғылымдарды зерттеу ауқымы
кеңейтілді.
1950 жылдары Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин
шығармаларын жарыққа шығару қолға алына
бастады.
1957-1959 жылдары «ҚазКСР тарихының» екі
томдығы шықты.
Қазақстанда 1958 жылы Философия және құқық
институты құрылды.
Қазақстанда 1961 жылы Тіл білімі, әдебиет
және өнер институттары құрылды.

66.

Қазақ КСР Ғылым академиясы
құрылуы
• 1956 жылы Қ.И. Сәтбаевтың басшылығымен
Орталық Қазақстанның болжамды-металлогендік
кешенді картасын құрастырды
• Соғыстан кейінгі жылдары Әлкей Марғұлан қола
дәуірдегі тарих мен мәдениетті зерттеді.
• Соғыстан кейінгі жылдарда партия тарихы
жоғары оқу орындарында өтілетін негізгі
пән болды.
• Ұлы Отан соғысынан кейінгі жылдары партиялық
әкімшілік қоғамтанушы ғалымдардан талап
еткен зерттеулер: Коммунистік идеологияны
қуаттаған зерттеулер.
• 1950 жылдардың соңында «КСРО-да социализм
толық және түпкілікті жеңіске жетті» деген
ресми партиялық тұжырым қабылданды.

67.

68.

• 1947 жылы
«Абай» романың екі
кітабын жазып бітірді
«Абай» романы КСРО
мемлекеттік
сыйлығын иеленді.
1955 жылы «Абай
жолы» эпопеясы
дүниеге келді
1959 жылы «Абай жолы»
эпопеясы үшін әдебиет
пен өнер
саласындағы Лениндік
сыйлық берілді
Н.Погодин: «Қазақстан
үшін М.Әуезов- екінші
Абай»

69.

• 1950 жылдары қазақ поэзиясы байып, алуан түрлі
сипат ала бастаған кезең.
С.Мұқанов - «Сырдария» «Өмір
мектебі» шығармалары
Ғ.Мұстафин - «Шығанақ», «Миллионер»,
«Қарағанды», «Дауылдан кейін» шығармалары
Ә.Тәжібаев - философиялық «Портреттер»,
сатиралық «Шайтан» поэмаларын
Ж.Молдағалиев - алтын қорға қосылған «Жыр
туралы жыр» шығармасы
Х.Ерғалиев - «Біздің ауылдың
қызы», «Құрманғазы» поэмаларының
Т.Жароковтың - «Жапанды орман жаңғыртты»
поэмасы
Қ.Бекхожин - «Мариям Жагорқызы» поэмасы
И.Шухов - «Тың игерушілер» очеркі
Х.Абдуллин - «Гүлстан» повесі

70.

• Қазақ КСР Мемлекеттік ән және би ансамблі
жастар мен студенттердің дүниежүзілік VI
фестивалының лауреаты атанды.
1946 жылы «Біржан–Сара» операсының
қойылымы болып өтті.
1949 жылы «Біржан – Сара» операсы үшін
опера авторы М.Төлебаев пен орындаушылар
тобы КСРО Мемлекеттік сыйлығының иегерлері
атанды.
1952 жылы В.Голубович қойған
М.Әуезовтің «Абай» драмасы КСРО
Мемлекеттік сыйлығына ұсынылды.
Я.С.Штейн Орыс драма театрын қазіргі
заман тақырыптарын игеруге бетбұрыс
жасатқан жетекші

71.

• Е.Брусиловский «Дударай» операсын жазған
сазгер.
• Е.Брусиловский мен М.Төлебаевтың бірігіп
«Амангелді» операсын жазды.
• Қ.Қожамияров тұңғыш ұйғыр операсы
«Назугум» жазды.
• 1954 жылы ұйғыр сазгерінің «Ризвангүл»
симфониялық поэмасы Мемлекеттік
сыйлыққа ұсынылды.
• Ұлы Отан соғысынан кейінгі жылдарда
симфониялық кемел туындыларын дүниеге
әкелген композиторлар: Е.Рахмадиев,
С.Мұхамеджанов, Ғ.Жұбанова, Қ.Мусин,
В.Великанов.
• Қ.Телжанов. соғыстан кейінгі
жылдары «Жамал», «Атамекен» сияқты
суреттерді дүниеге әкелген жас суретші
• Суретші С.Мәмбеев «Тауда», «Киіз үй
қасында» туындыларын салды.
• Суретші М.Кенбаев «Шопан әні», «Сұхбат»
туындыларын салды.

72.

73.

Қазақстан КП VІІ съезі - 1954 жылы
қаңтардағы КОКП ОК Пленумы «Елімізде
астық өндіруді одан әрі арттыру, тың және
тыңайған жерлерді игеру туралы» қаулы
қабылдады

74.

• Қазақстан, Сібір, Урал, Солтүстік Кавказ, Еділ
бойы
• Қазақстанданнан Павлодар, Ақмола, Көкшетау,
Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Торғай кірді.
• Тың игерудің басым көпшілігі жүзеге
асырылған аймақ: Солтүстік Қазақстан

75.

1954 жылдың көктемінде
тыңайған жерлерді
игеру туралы шешім
• Азық-түлік тапшылығын шешу, астық
өндіруді арттыру мақсатында идея пайда
болды.
Бұл өкімет билігінің жоғарғы
деңгейіндегілердің идеясы болып
есептелді.
Тың игеруге Қазақстан КП ОК бірінші
хатшысы Ж.Шаяхметов қарсы шықты.
«Жерді жаппай жыртып тастау дәстүрлі мал
шаруашылығын дамытуға зиян келтіреді» деп
санаған Қазақстан КП ОК бірінші хатшысы
Ж.Шаяхметов орнынан алынды.
Ж.Шаяхметов орнына республика басшысы
ретінде П.К.Пономаренко келді.

76.

Тың игерушілерге берілген
жеңілдіктер
• Тың игерудің алғашқы екі жылында (1954-1955
жж.) республикаға 640 мың адам келді. Бірақ
олардың ішіндегі ауыл механизаторларының
саны: 150 мың.
• Тың игерушілер барар жеріне дейін тегін
көшірілді және әр отбасына көрсетілген ақшалай
көмек мөлшері: 500-1000 сом.
• Тың игерушілер отбасының әр мүшесіне
көрсетілген бір мезеттік көмек мөлшері: 150-200
сом.
• Тың игерушілер ауыл шаруашылығы салығынан
босатылды: 2 жылдан 5 жылға дейін.
• 1954 жылдың көктемінен 1955 жылдың көктеміне
дейін тың өлкесінде 337 астық кеңшары құрылды

77.

КСРО - 13,4 млн га жер жыртылды
Қазақстанда - 6,5 млн га жер жыртылды
Тың игеру жылдары Қазақстанда 25 млнга жер
жыртылды.
1956 жылы 16 млн т астық жиналды.
Коммунистік асыра сілтеумен 1 млрд пұт деп
айтты.

78.

Жағымды жақтары:
Қазақстан-КСРО-ның негізгі астықты аймағына
айналды
Қазақстан-көп ұлтты республика болды
Жаңа жолдар мен елді мекендер көбейді
Экономиканың басқа салаларының дамуына әсер
етті

79.

Тың игерудің салдары
Жағымсыз жақтары:
Құнарлы жерлердің 10 млн гектары
эрозияға ұшырады
Экологиялық жағдай ауырлады
Мал шаруашылығы төмендеді
Ұлттық ерекшеліктер ескерілмей тілдік
және демографиялық ахуал нашарлады.
Егістіктің тиімді жүйесі 20 жыл
өткенде ғана құрылды
Малшаруашылығын жүргізуде тағы 55 млн
гектар жердің тозуына әкелді
Қазақтардың үлес салмағы 30%-ға төмендеп
кетті.

80.

• 1954-1962 жылдары республикаға басқа
аймақтан 2 млн адам келді
• 1897 жылығы санақ бойынша қазақтар 85%
болса
• 1962 жылы қазақтардың үлесі 29%-ға
төмендеді.
• Қоғамдық өмірді демократияландыру үрдісі
басталды
• Қазақстанға 200 мың қазақ Қытайдан
Отанына оралды.
• В. Радлов та жасайды: «Жоспарланбаған
көші-қон туралы сөз болуы мүмкін емес…
тайпа немесе тайпалық бірлестіктер
жайылымдарын өздерінің жекеменшігі
ретінде санайды, көрші тайпалардың басып
кіруіне жол бермейді».

81.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!
Сабақ аяқталды,
Келесі жүздескенше!