Биоценоз, биогеоценоз, экожүйе

1.

Дәріс4.Биоценоз,биогеоценоз,
экожүйе.
1.Биоценоз, биотоп, экотоп,
фитоценоз.
2. Трофикалық қоректік тізбек,
экологиялық қуыс.
3.Биогеоценоз, структурасы.
4.Сукцессия.
5.Экожүйе, түрлері.
6.Өсімдіктің тіршілік
формалары.

2.

Биоценоз - табиғат жағдайлары бірдей жерлерде
тіршілік ететін өсімдіктер, жануарлар және
микроорганизмдердің жиынтығы. Биоценоз
үғымын алғаш рет неміс зоологы К.Мебиус
ұсынды(1871).Биоценоз кұрам бөліктерінің
қолайлы тіршілік ортасы-биотоптардан, яғни
тірі организмдердің жиынтығы тіршілік ететін
ортадан тұрады. Орта мен бірлестік затпен
жөне энергиямен өзара алмасады: тірі
организмдер ортадан өздеріне қажетті затты,
энергияны алып, оларды қайтадан коршаған
ортаға қайтарады. Соның нәтижесіяде биоценоз
бен биотоп бірлесіп биогеоценозды құрайды.
Алғаш рет бұл терминді ғылымга 1940 жылы
биоценология ғылымының негізін салушы,орыс
академигі В.Н.Сукачев енгізді.

3.

Бір территорияда немесе акваторияда өмір сүретін әр түрлі
түрлердің популяциялары табиғатта өз алдына жеке изоляцияда, еш
қатынассыз өмір сүре алмайды, олар бір – бірімен үнемі байланыста
болады.Бұл қатынас түрлері әртүрлі және күрделі:бір ағзалар басқа
ағзалармен қоректенеді,біреулері бірінің тіршілік ету ортасында
өмір сүреді,өте ұсақ микроағзалар өлген өсімдіктер мен
жануарлардың қалдықтарын шірітеді. Соның негізінде табиғатта
ағзалардың бірлестігі қалыптасады, олар сол территорияда немесе
акваторияда тіршілік етуші барлық түрлердің популяцияларын
біріктіреді.Бірлесіп тіршілік етуші және ағзалардың өзара
байланысы биоценоз деп аталады (лат. Биос-тіршілік,цено –
жалпы).Биоценоз алып жатқан абиотикалық орта аймағы
биотоп(экотоп), биоценоз тіршілік ететін орта деген ұғымды
береді (лат.биос – өмір,топос – орын).Биоценоздағы бір түрдің
өкілдері биотикалық қатынастарының көптеген формалары
олардың бірлестіктегі өмірлерінің негізгі жағдайларын, қоректерін
табу жолдарын және жаңа кеңістікті иемдену мүмкіншіліктерін
(конкуренттілік, комменсализм, жыртқыш – жәбірленуші және т.б.)
анықтайды

4.

Биоценоздың түрлік құрылымы -бұл ондағы әртүрлі түрлердің
сандық немесе массалық қатынасы. Биоценоздың бай және
кедей түрлерін бөледі.Кездесетін жиілігі биоценоздағы сол
түрдің қаншалықты біртекті немесе әртүрлі тарлуында.Бай
түрлер доминантты болады. Биоценоздың кеңістіктік
құрылымы оның өсімдіктік бөлімінің-фитоценоз, жерүсті және
жерасты
өсімдік
массаларының
қосындысымен
анықталады.Фитоценоз үшін ярусты және мозаикалық
қосылыс тән. .Ярусты дегенміз –жерүсті өсімдіктерінің
бірнеше қабаттағы таралуы (ағаштекті, бұталы, шөптесін және
мүктектілер ярусы) және басқалар.Мозаикалыққа-өсімдіктердің
горизонтальды бағыттағы таралуы. Биоценоздың экологиялық
құрылымы түрлі типті ағзалардың экологиялық топтарының
қатынасымен анықталады.

5.

Биоценоз алып жатқан абиотикалық орта аймағы биотоп яғни, биоценоз
тіршілік ететін орта деген ұғымды береді.Биоценоздағы бір түрдің
өкілдері биотикалық қатынастарының көптеген формалары олардың
бірлестіктегі өмірлерінің негізгі жағдайларын, қоректерін табу
жолдарын
және
жаңа
кеңістікті
иемдену
мүмкіншіліктерін
анықтайды.Қоректік
тізбек
қоректену
қарым-қатынасын
сипаттайды,қоректік тізбектер бір-бірінен оқшауланбайды, керісінше
бір-бірімен тығыз байланыста болады. Оларды қоректік желілер деп
атайды, және олар экожүйедегі ағзалардың өзара байланысын көрсетеді.
Күн - барлық қоректік тізбектердің негізгі энергия көзі, сондықтан
экожүйелердің де негізгі энергия көзі болып табылады. Өсімдіктер күн
энергиясын қолданып, фотосинтез процесі арқылы қорек жасап
шығаруға бейімделген. Кейін бұл қоректі басқа ағзалар қолданады,
сондықтан энергия қоректік тізбек арқылы бір трофикалық деңгейден
келесі деңгейге өтеді. Бұл процесс өте тиімсіз, себебі жануарлар
қозғалғанда, денелерінен заттарды бөліп шығарғанда және дем алғанда
энергия жоғалады. Нәтижесінде, келесі трофикалық деңгейге өткен
сайын энергия азая түседі, сондықтан жоғарғы трофикалық деңгейлерде
ағзалар саны аз болады. Осы байланыстарды биомассалар пирамидасы
арқылы көрсетуге болады.

6.

7.

Қоректік тізбек түрлері

8.

Экологиялық қуыс (Экологическая
ниша)- организмнің тіршілік ету
жағдайларына қатысты шарттардың
жалпы жиынтығы, соның ішіне ол
орналасқан кеңістік, қоғамдастықта
атқаратын
функциялық
рөлі.
Экологиялық қуыс дегеніміз-түрдің
экожүйедегі энергия тасымалдауынд
а атқаратын рөлі. Экологиялық қуыс
бәсекелестік жолмен бөлінеді. Әр
түрдің
бәсекелестік
күрестегі
табысы
абиоталық
факторлардың
әсерімен
байланысты.
Егер
ресурстардың
мөлшері
жеткіліксіз
болса,
қуыстар
қабаттасқан
кезде
бәсекелестік
туады. Бәсекелестік нәтижесінде
түрлердің бірі жойылады немесе
басым түскен түр өз бәсекелесін
бейімделушілік аймағының шетіне
ығыстырады.

9.

Биогеоценоз -тіршілік ету жағдайлары ұқсас, белгілі
аумақта өсетін өзара байланысты түрлердің
(популяциялардың) тіршілік ортасы.Биогеоценоз
терминін 1940 ж. орыс ғалымы В.Н. Сукачев ұсынған.
Ғылыми әдебиетте биогеоценозды экологиялық жүйе
дейді.
Қоректену әдісіне қарай барлық тірі
организмдер
автотрофты
организмдер және гетеротрофты ағзалар болып
бөлінеді. Биогеоценоздағы зат айналымы тіршіліктің
пайда болу процесінде қалыптасып, тірі табиғат
эволюциясының дамуы нәтижесінде күрделене
түседі. Сондай-ақ, биогеоценозда зат айналымы болу
үшін
экожүйеде
бейорганикалық
заттардан
органикалық заттар түзетін және Күн сәулесінің
энергиясын басқа түрге өзгертіп, сол органикалық
заттарды
пайдаланып,
оларды
қайтадан
бейорганикалық
қосылыстарға
айналдыратын
организмдер
болады.Биогеоценозды
продуценттер, консументтер, редуценттер құрайды.

10.

11.

Биогеоценоздардың
өзгеруі.
Биогеоценоздың
тұрақтылығын арттыру
бағытындағы
прогрессивті
өзгерістер мен даму
процесін әдетте
сукцессия деп атайды.
Сукцессия- табиғи
және антропогенді
факторлардың
әсерінен
фитоценоздардың
ауысуы. Біріншілік
және екіншілік
сукцессия болады.

12.

13.

Биогеоценозды және онда өтіп жатқан
процестерді сипаттайтын көрсеткіштер:
түрдің
алуан
түрлілігі
(осы
биогеоценозды
құрайтын
өсімдіктер
мен
жануарлардың
түрлерінің саны);
популяция тығыздығы (бір түрдің
аудан немесе көлем бірлігіне
келетін дара бастар саны);
биомасса.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

Агроценоз (грек. agros дала, егістік жер, bios-тіршілік,
ge
-жер,
koinos
-жалпы)ауыспалы егіс, тыңайту және өсімдіктерді қорғау
жүйесі
бірыңғай
шаруашылық
тәртіпте
қолданылатын агроэкожүйенің (бір егістіктің) біртекті
үлескісі
шегіндегі
мәдени өсімдіктер мен арамшөптер жиынтығы.
Агроценоз ауыспалы егістің немесе көп жылдық дара
дақылдық егістіктің барлық фазаларын біріктіреді.
Ауыспалы
егіс
барысында
мәдени
өсімдіктер
өзгергенде
топырақты
арамшөптердің тұқымды және өсімді бастамасы
(тамырсабағы)
тұрақты
сақталады.Агроценоздың
құрылымы мәдени өсімдікті еккеннен қар жауғанға
дейінгі
өсімді
маусымда
өзгереді.
Мұндайда
мәдени өсімдіктердің дамуына байланысты биіктеп
өсуі, өркендер саны, жалпы биомассасы, өсімді
және генеративті мүшелері арасындағы жайғасулары
ғана өзгеріп қоймай, арамшөптердің маусымдық
қозғалыс құрамы мен күйі де өзгереді. Олар әр түрлі
кезеңде гүлдеп, жеміс береді.

20.

.Жасанды экожүйе

21.

Өсімдік немесе жануардың қоршаған
ортаның жағдайларына байланысты
бейімделген сыртқы келбеті түрдің
тіршілік формасы болып табылады.
Тіршілік формалар туралы білім
морфологияның үлкен бөлімін
қүрайды. Алғашқы рет бұл ұғым
ғылыми термин ретінде
«Өсімдіктердің экологиялық
географиясының негізін салған
Е.Вармингтің (1894 ж.) жұмыстарыңда
кездеседі. 1903 ж. Дания ғалымы
К.Раункиер, сол кездегі белгілі
ғылыми мөліметтерді қорытындылай
отырып, тіршілік формасының
классификациясын жасаған.
К.Раункиердің классификациясы
жылдың қолайсыз мезгілінде
өсімдіктің қайта көктеуге арналған
бүршіктерінің орналасуы мен қорғану
тәсілдеріне негізделген.

22.

Жизненная
форма
растенийвнешний облик растений (габитус),
отражающий их приспособленность
к
условиям
среды.
Термин
предложен
датским
ботаником Эугениусом Вармингом в
1884 году, понимавшим под ним
«форму, в которой вегетативное тело
растения находится в гармонии с
внешней средой в течение всей
жизни, от семени до отмирания».
Первую классификацию основных
форм растений по их внешнему
облику
разработал
немецкий
естествоиспытатель А.Гумбольдт,зат
ем
А.Кернер
(1863),
А.
Гризебах (1872), К. Раункиер (1905)
Ги.И.Серебряков(1974) и др.