Windowsda buyruq satri interpretatori va powershell muhiti

1.

WINDOWSDA BUYRUQ SATRI
INTERPRETATORI VA POWERSHELL
MUHITI.
Turdiev Temur Tahirovich
Axborot texnologiyalari kafedrasi katta o‘qituvchisi
temurbek199002@gmail.com
+998974104185

2.

Buyruq interpretatori – bu foydalanuvchidan matnli buyruqlarni qabul qilib, ularni
qayta ishlaydigan va operatsion tizimda tegishli amallarni bajaradigan dastur. U
grafik interfeyssiz tizim bilan o‘zaro aloqada bo‘lish imkonini beradi.
CLI (Command Line Interface) nima uchun kerak?
•Moslashuvchanlik va kuchli imkoniyatlar – CLI grafik interfeysga qaraganda
ko‘proq funksiyalarni taqdim etadi.
•Avtomatlashtirish – takroriy vazifalarni skriptlar yordamida bajarish imkonini
beradi.
•Tizimni boshqarish – operatsion tizim sozlamalarini kengroq nazorat qilish
imkoniyatini beradi.
•Masofaviy serverlarda ishlash – ko‘plab server operatsion tizimlari grafik
interfeyssiz ishlaydi.
•Ishlash tezligi – buyruqlar GUI orqali bajariladigan shunga o‘xshash
operatsiyalarga qaraganda tezroq bajariladi.
CLI tizim bilan samarali ishlash uchun tizim administratorlari, dasturchilar va ilg‘or
foydalanuvchilar tomonidan qo‘llaniladi.

3.

Tarixi va evolyutsiyasi
Windows buyruq satri (cmd.exe) uzoq tarix va rivojlanish
bosqichlariga ega:
•1970-yillar – birinchi MS-DOS buyruq muhiti (Command.com)
ishlab chiqilgan.
•1981 – MS-DOS chiqarildi va unda oddiy matnli buyruqlar
ishlatilgan.
•1993 – Windows NT taqdim etildi va unda yangi cmd.exe
muhiti Command.com o‘rnini egalladi.
•2000-yillar – cmd.exe takomillashtirildi, ammo funksionalligi
cheklangan bo‘lib qoldi.
•2006 – PowerShell chiqarildi va u Windows buyruq boshqaruv
imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytirdi.

4.

cmd.exe ning asosiy imkoniyatlari Foydalanuvchilar va tizimni boshqarish
•Foydalanuvchi yaratish va o‘chirish: net user
Fayllar va kataloglar bilan ishlash
•Parolni o‘zgartirish: net user username *
•Jild tarkibini ko‘rish: dir
Tarmoq buyruqlari
•Jildlar orasida o‘tish: cd
•Fayllarni nusxalash: copy
•Fayllarni o‘chirish: del
Jarayonlar va vazifalar bilan ishlash
•Tarmoq ulanishini tekshirish: ping
•IP manzilni ko‘rish: ipconfig
Skriptlar va avtomatlashtirish
•Buyruqlarni avtomatlashtirilgan tarzda bajarish
uchun .bat fayllarni ishga tushirish
•Ishlayotgan jarayonlarni ko‘rish: tasklist
•Jarayonlarni yakunlash: taskkill
Garchi cmd.exe hali ham dolzarb bo‘lsa-da, u PowerShell bilan solishtirganda
kamroq imkoniyatlarga ega, ayniqsa avtomatlashtirish va tizim boshqaruvi
sohalarida.

5.

1. Fayllar va kataloglar bilan ishlash
Buyruq satri fayllar va papkalar bilan asosiy amallarni bajarishga imkon beradi:

6.

2. Tarmoq buyruqlari
Tarmoq ulanishlarini diagnostika qilish va boshqarish uchun buyruqlar:

7.

3. Foydalanuvchilar va jarayonlarni boshqarish
Bu buyruqlar Windows operatsion tizimida fayllar, tarmoq, foydalanuvchilar va
jarayonlarni buyruq qatori yordamida samarali boshqarish imkonini beradi.
Bu buyruqlar cmd.exe yordamida
jarayonlarni nazorat qilishda foydalidir.
foydalanuvchilarni
boshqarish
va

8.

Garchi cmd.exe hali ham foydali vosita bo‘lsa-da, u bir qator jiddiy
cheklovlarga ega. Bu esa PowerShell kabi muqobil vositalarning
yaratilishiga olib keldi.
1. Cheklangan funksionallik
•cmd.exe faqat matnli qatorlar bilan ishlaydi va obyektlarni to‘liq qayta ishlashni
qo‘llab-quvvatlamaydi.
•Ro‘yxatga olish kitobi (Registry), jarayonlar yoki xizmatlar bilan ishlash uchun
ichki buyruqlar mavjud emas, faqat qo‘shimcha dasturlar talab qilinadi.
2. Obyektga yo‘naltirilmagan yondashuvning yo‘qligi
•cmd.exe dagi barcha ma’lumotlar oddiy matn sifatida taqdim etiladi.
•Ma’lumotlarni qayta ishlash uchun find, for, grep kabi qo‘shimcha vositalardan
foydalanish kerak, bu esa tahlilni qiyinlashtiradi.
3. Avtomatlashtirishni qo‘llab-quvvatlamasligi
•Batch (.bat, .cmd) skriptlari cheklangan imkoniyatlarga ega.
•Modullik, o‘zgaruvchilar bilan ishlash va kuchli boshqaruv konstruktsiyalari
mavjud emas.
Bu sababli PowerShell zamonaviy avtomatlashtirish, tizim boshqaruvi va
kengaytirilgan skript yozish imkoniyatlari bilan cmd.exe dan ancha ustun
hisoblanadi.

9.

1. .NET va Windows API bilan integratsiyaning yo‘qligi
•cmd.exe da .NET, WMI (Windows Management Instrumentation) va Windows
API imkoniyatlaridan foydalanish imkonsiz.
•Bu esa rivojlangan tizim boshqaruvi va avtomatlashtirish jarayonlarini
cheklaydi.
2. Noqulay sintaksis va buyruqlar bilan ishlashning cheklangan
imkoniyatlari
•cmd.exe da buyruqlarni birlashtirish va ularning natijalarini qayta ishlash
qiyin.
•Murakkab skriptlarni bajarish uchun qo‘shimcha tashqi vositalar va buyruq
fayllari talab qilinadi.
3. Masofaviy tizimlar bilan ishlashning zaif qo‘llab-quvvatlanishi
•cmd.exe masofaviy kompyuterlarni boshqarish uchun qulay vositalarni taqdim
etmaydi.
•Zamonaviy tizim administratori uchun masofaviy boshqaruv zaruriy bo‘lib,
PowerShell Remoting kabi vositalar ko‘proq talab qilinadi.
Bu cheklovlar sababli PowerShell CMD ga nisbatan ancha funksional va
qulayroq alternativa sifatida rivojlangan.

10.

Yuqorida keltirilgan cheklovlar sabab Microsoft PowerShell ni
ishlab chiqdi – bu Windows boshqaruvi uchun kuchli vosita bo‘lib:
✅ Obyektga yo‘naltirilgan yondashuvni qo‘llab-quvvatlaydi.
✅ .NET va WMI (Windows Management Instrumentation) dan
foydalanish imkonini beradi.
✅ Rivojlangan skript yozish tizimi va modullikga ega.
✅ Tizim boshqaruvi va masofaviy ishlash uchun
avtomatlashtirish vositalarini taqdim etadi.
PowerShell eskirgan cmd.exe ni almashtiruvchi qudratli yechimga
aylandi va hozirgi Windows tizimlari da administratorlar va
dasturchilar tomonidan faol foydalanilmoqda.

11.

PowerShell nima?
PowerShell – bu Microsoft tomonidan ishlab chiqilgan kuchli buyruq
muhiti va skript tili bo‘lib, Windows tizimida avtomatlashtirish va
boshqaruv uchun mo‘ljallangan. An’anaviy cmd.exe dan farqli
ravishda, PowerShell obyektga yo‘naltirilgan yondashuvni qo‘llaydi
va tizim resurslari bilan samarali ishlash imkonini beradi.