Адам ағзасындағы химиялық элементтер

1.

Тақырыбы: Адам ағзасындағы химиялық элементтер
7 сынып
Орындаған: химия пәнінің мұғалімі Ақылбек А.Ә.

2.

Оқу мақсаты
7.5.1.3 -адам ағзасына кіретін элементтерді (О, С, Н, N, Ca, P, K) білу;
Бағалау критерийлері
кейбір химиялық элементтердің адам ағзасындағы атқаратын қызметін біледі
2

3.

Жалпы сипаттамасы
Адам денесі орташа есеппен 60% судан, 34% органикалық
заттардан, 6% бейорганикалық заттардан тұрады (жас бойынша бұл
қатынастар өзгереді). Органикалық заттарды құрайтын негізгі
химиялық элементтер көміртегі, оттегі, сутегі және
азот, сонымен қатар органикалық заттарға фосфор және күкірт
кіреді.
Адам
ағзасындағы
бейорганикалық
заттардың
құрамына 22 міндетті химиялық элементтер кіреді: кальций, фосфор,
оттегі, натрий, магний, күкірт, бор, хлор, калий және т.б.
Адам ағзасының құрамына кіріп, белгілі бір биологиялық
функция атқаратын элементтерді биогенді элементтер деп
атайды. Ағзадағы мөлшеріне байланысты олар үлкен екі топқа
бөлінеді: макроэлементтер және микроэлементтер.
3

4.

Жалпы сипаттамасы
Адам ағзасындағы химиялық
элементтер
Макроэлементтер – дене
массасымен салыстырғанда
0,005% - дан жоғары мөлшерде
болатын химиялық элементтер
Микроэлементтер – дене
массасымен салыстырғанда
0,005% - дан аспайды.
Сутек, көміртек, оттек, азот,
натрий, магний, фосфор, күкірт,
хлор, калий, кальций
Темір, мырыш, йод, фтор, мыс,
марганец, кобальт, никель
4

5.

Макроэлементтер
Кейбір ауыстырылмайтын минералды заттардың және элементтердің тағам
құрамында кездесуі атқаратын қызметтері
Сүйек, тіс ұлпаларының
түзілуі, жүйке
сигналдарының
берілуін реттеу, бұлшық
еттің жиырылуы,
қанның ұйылуы
Балаларда мешелдіктің
пайда болуы
Сүт және сүт өнімдері,
балық
Кальций
5

6.

Макроэлементтер
Кейбір ауыстырылмайтын минералды заттардың және элементтердің тағам
құрамында кездесуі атқаратын қызметтері
Жүрек қызметін
жақсарту, жасушаның
су балансын және
біртұтастығын
қамтамасыз ету, жүйке
сигналын тасымалдау
Жүректің аритмиясы,
жүйке сигналдарының
нашар тасымалдануы,
көп күш түскенде аяқ
астынан қайтыс болу
Апельсин шырыны, банан, кепкен
жеміс, картоп және т.б.
Калий
6

7.

Макроэлементтер
Кейбір ауыстырылмайтын минералды заттардың және элементтердің тағам
құрамында кездесуі атқаратын қызметтері
Тұз қышқылы (HCl) ас
қорытуға қатысады,
диффузиялық жолмен
организмдегі
сұйықтықты
бейтараптандырады.
Хлор алмасу бұзылған
жағдайда жүректің
жұмысы нашарлайды,
ісіну пайда болады
Сүт, тұзды тағам, ас тұзы, нан
Хлор
7

8.

Макроэлементтер
Кейбір ауыстырылмайтын минералды заттардың және элементтердің тағам
құрамында кездесуі атқаратын қызметтері
Организмдегі
сұйықтықтың
мөлшерін
реттейді, жүйке
сигналдарын
тасымалдайды
Бас
ауыруы,әлсіздік,
есте сақтау
қабілетінің
төмендеуі,
тәбеттің төмендеуі
Тұзды тағам, ас тұзы,
жұмыртқа, ірімшік және т.б.
Натрий
8

9.

Макроэлементтер
Кейбір ауыстырылмайтын минералды заттардың және элементтердің тағам
құрамында кездесуі атқаратын қызметтері
Энергияны
тасымалдаушы
молекулаларды
катализдейді.
Нәруыздардың
түзілуіне, бұлшық
еттердің босаңсуына
қатысады
Организмдегі
сұйықтықтың
азаюы,
жүректің
қысылуы
Жаңғақ, теңіз өнімдері,
шоколад
Магний
9

10.

Микроэлементтер
Кейбір ауыстырылмайтын минералды заттардың және элементтердің
тағам құрамында кездесуі атқаратын қызметтері
Элемент
Тағам түрлері
Атқаратын қызметі
Жетіспеген
жағдайдағы сыртқы
көріністері
Фтор
Теңіз тағамдары,
фторланған су
Сүйек пен тістің
түзілуіне қатысады
Тістің бүлінуі
(эмальдың
теңбілденуі)
Темір
Бауыр, ет, көкөністің
жасыл
жапырақтары, дәнді
дақыл
Оттекті
тасымалдаушы
нәруыздардың
(гемоглобин) құрам
бөлігі
Темір
тапшылығынан
пайда болатын
анемия, шаршау,
селқостық
Мыс
Бауыр, бүйрек,
жұмыртқа сарысы,
дәнді дақыл
Гемоглобин түзуге
қатысады
Сирек кездеседі
Йод
Теңіз өнімдері,
йодталған ас тұзы
Энергияның дұрыс
жұмсалуын реттейді
Қалқанша бездің 10
ұлғаюы (зоб), көздің
бадыраюы

11.

Адам организміндегі химиялық элементтердің таралуы

12.

Бекіту тапсырмалары:
1 тапсырма: Мына тұжырымдардың қайсысы дұрыс?
1. Магнийдің жетіспеушілігі организмдегі сұйықтықтың азаюы,
жүректің қысылуына әкеліп соғады
2. Макроэлементтер – дене массасымен салыстырғанда 0,005% - дан
аспайтын мөлшерде болатын химиялық элементтер
3. Кальцийдің адам ағзасындағы атқаратын қызметі: сүйек, тіс
ұлпаларының түзілуі, жүйке сигналдарының берілуін реттеу, бұлшық
еттің жиырылуы, қанның ұйылуы
Дескриптор:
Білім алушы:
- Берілген тұжырымдардың ішінен дұрысын таңдайды
12

13.

Дұрыс жауап
1 тапсырма: Мына тұжырымдардың қайсысы дұрыс?
1. Магнийдің жетіспеушілігі организмдегі сұйықтықтың азаюы,
жүректің қысылуына әкеліп соғады (Дұрыс)
2. Макроэлементтер – дене массасымен салыстырғанда 0,005% - дан
аспайтын мөлшерде болатын химиялық элементтер (Бұрыс)
3. Кальцийдің адам ағзасындағы атқаратын қызметі: сүйек, тіс
ұлпаларының түзілуі, жүйке сигналдарының берілуін реттеу, бұлшық
еттің жиырылуы, қанның ұйылуы (Дұрыс)
Дескриптор:
Білім алушы:
- Берілген тұжырымдардың ішінен дұрысын таңдайды

14. Бекіту тапсырмалары:

2 тапсырма:
Элементтерді ағзадағы атқаратын қызметтеріне байланысты сәйкестендіріңіз:
1. Фтор
а) Оттекті тасымалдаушы
нәруыздардың (гемоглобин) құрам
бөлігі
2. Темір
б) Сүйек пен тістің түзілуіне
қатысады
3. Хлор
в) Организмдегі сұйықтықтың
мөлшерін реттейді, жүйке
сигналдарын тасымалдайды
4 Магний
Тұз қышқылы ас қорытуға қатысады
Дескриптор:
Білім алушы:
- кейбір химиялық элементтердің адам ағзасындағы атқаратын қызметін біледі
14

15.

Дұрыс жауап
2 тапсырма:
Элементтерді ағзадағы атқаратын қызметтеріне байланысты сәйкестендіріңіз:
1. Фтор
а) Оттекті тасымалдаушы
нәруыздардың (гемоглобин) құрам
бөлігі
2. Темір
б) Сүйек пен тістің түзілуіне қатысады
3. Хлор
в) Организмдегі сұйықтықтың
мөлшерін реттейді, жүйке
сигналдарын тасымалдайды
4. Магний
Тұз қышқылы ас қорытуға қатысады
Дескриптор:
Білім алушы:
- кейбір химиялық элементтердің адам ағзасындағы атқаратын қызметін біледі

16.

Қорытынды
ыыы
Бүгінгі сабақта:
адам ағзасына кіретін элементтерді (О, С, Н, N, Ca, P, K) білдім
16