Битирув иши

1.

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ ТАЪЛИМ, ФАН ВА ИННОВАЦИЯЛАР ВАЗИРЛИГИ
ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ КАДРЛАРИНИ ҚАЙТА ТАЙЁРЛАШ ВА
МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ ИНСТИТУТИ
“Ҳимояга тавсия этаман”
Олий таълим тизими кадрларини
қайта тайёрлаш ва малакасини
ошириш институти
директори ўринбосари
_________________ И.Исомов
“___”____________ 2025 йил
“ТАЪЛИМ СИФАТИ МЕНЕЖМЕНТИ” ЙЎНАЛИШИ
ТИНГЛОВЧИСИ
ХУДОЙБЕРДИЕВА АСИЛА ХОМИДОВНАНИНГ
“ОЛИЙ ТАЪЛИМНИ ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНТИРИШ
СТРАТЕГИЯЛАРИ: СИНГАПУР ВА ЎЗБЕКИСТОН ТАЖРИБАСИНИ
СОЛИШТИРМА ТАХЛИЛИ ”
МАВЗУСИДАГИ
БИТИРУВ ИШИ
Илмий раҳбар:
Тошкент – 2025
1

2.

АННOТАЦИЯ
Мазкур
битирув
мамлакатларнинг
ишида
глобаллашув
рақобатбардошлигини
жараёнлари
ошириш
ва
шароитида
барқарор
тараққиётини таъминлашда инновацион таълим тизимининг ўрни ва
аҳамияти таҳлил қилинди. Таълим сифати ва самарадорлигини ошириш,
юқори малакали кадрлар тайёрлаш ҳамда илғор технологияларни жорий
этиш мақсадида дунё мамлакатлари, жумладан, Сингапур ва Ўзбекистон
томонидан амалга оширилаётган инновацион стратегиялар ўрганилди.
Олинган маълумотлар асосида мазкур икки мамлакатнинг олий
таълим соҳасини ривожлантиришга қаратилган ислоҳотлари, давлат
сиёсати, стратегия ва дастурлари солиштирма таҳлил қилинди. Тадқиқот
натижалари Сингапур тажрибаси асосида Ўзбекистоннинг олий таълим
тизимида
инновацион
ривожланишни
янада
такомиллаштиришга
қаратилган тавсиялар ишлаб чиқиш имконини берди.
ANNOTATION
This thesis analyzes the role and significance of an innovative education
system in enhancing the competitiveness and sustainable development of
countries in the context of globalization. The study explores innovative
strategies implemented by various countries, particularly Singapore and
Uzbekistan, aimed at improving the quality and efficiency of education, training
highly qualified specialists, and integrating advanced technologies.
Based on the collected data, a comparative analysis was conducted of the
reforms, state policies, strategies, and programs directed at the development of
higher education in these two countries. The findings of the research provide an
opportunity to develop recommendations for further improving the innovative
development of Uzbekistan’s higher education system by drawing on
Singapore’s experience.
2

3.

МУНДАРИЖА
КИРИШ
I-БОБ: ИННОВАЦИОН
НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ
1.1.
ТАЪЛИМ
СТРАТЕГИЯЛАРИНИНГ
Инновацион таълим тушунчаси ва унинг турлари, инновацияларни
Олий таълимда стратегик режалаштиришнинг ўрни…………….
1.2.
Ўзбекистондаги таълим стратегияларининг таҳлили, Сўнгги
йиллардаги
ислоҳотлар, инновацион технологиялар жорий
этилиши……………………………………………………………………
II-БОБ. Cингапурда олий таълимни инновацион ривожлантириш
тажрибаси, таълим тизимининг тарихи ва ислоҳотлари
2.1.
Сингапур таълим тизимининг шаклланиш тарихи ва асосий
босқичлари...................................................................................................
2.2. Сингапур ва Ўзбекистон таълим стратегияларининг солиштирма
таҳлили…………………………………………………………..............
Умумий хулосалар ………………………………………......
69
Фойдаланилган адабиётлар ………………………………….
71
Илова.............................................................................................
74
3

4.

КИРИШ
Битирув иши мавзусининг долзарблиги ва унинг асосланиши.
Сўнгги йилларда олий таълим соҳасида инновацион ёндашувлар ва
стратегиялар мамлакатлар тараққиётининг муҳим омилига айланди. Бу
борада Сингапур дунёдаги энг илғор таълим тизимларидан бири сифатида
намоён бўлса, Ўзбекистонда ҳам сўнгги йилларда таълим соҳасини
модернизация қилиш бўйича жиддий ислоҳотлар амалга оширилмоқда.
Ушбу
таҳлилда
ҳар
икки
мамлакатнинг
олий
таълимни
ривожлантиришдаги инновацион стратегиялари солиштирилади.
Бугунги кунда жаҳон миқёсида билим иқтисодиётига ўтиш жараёнлари
тезлашиб,
олий
таълим
тизими
ҳар
қандай
мамлакатнинг
рақобатбардошлиги ва барқарор тараққиётини белгилаб берувчи асосий
соҳалардан бирига айланмоқда. Инновацион ривожланиш ва рақамли
трансформация шароитида олий таълим фақат билим бериш воситаси эмас,
балки инновация яратиш, тадқиқот олиб бориш ва янги авлод кадрларини
шакллантириш марказига айланиши лозим.
Сингапурнинг қисқа вақт ичида юқори таълим соҳасида жаҳоннинг етакчи
давлатларидан бирига айланиши, унинг таълим стратегиялари, инновацион
ёндашувлари ва давлат сиёсатининг мувофиқлиги халқаро миқёсда
эътироф этилди. Бу тажриба ривожланаётган мамлакатлар учун, жумладан,
Ўзбекистон учун ҳам ўрганиш ва таҳлил қилишга арзийди.
Ўзбекистонда эса сўнгги йилларда олий таълим соҳасида кенг кўламли
ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Хусусан, 2030 йилгача мўлжалланган
миллий стратегияда таълимни рақамлаштириш, инновацион технологиялар
жорий этиш ва халқаро рейтингларда юксалиш каби мақсадлар белгилаб
қўйилган. Бу ўз навбатида, инновацион стратегияларни тўғри танлаш ва
уларни амалиётга татбиқ этиш зарурлигини тақозо этмоқда.
4

5.

Шундай экан, олий таълимни инновацион ривожлантириш бўйича
Сингапур ва Ўзбекистон тажрибаларини солиштириб ўрганиш, уларнинг
ўхшаш ва фарқли жиҳатларини таҳлил қилиш, Ўзбекистон таълим тизими
учун самарали ечимлар ишлаб чиқиш — ушбу мавзунинг долзарблигини
белгилаб беради. Ҳар бир давлатнинг барқарор иқтисодий ривожланиши,
жамият фаровонлиги ва миллий тараққиётида олий таълим тизими муҳим
ўрин тутади. Ҳозирги глобаллашув даврида таълим соҳасини инновацион
ёндашувлар асосида ташкил этиш, замонавий технологияларни жорий
этиш, рақобатбардош, креатив фикрлайдиган мутахассисларни тайёрлашга
қаратилаётган эътибор тобора ортаяпти.
Дунёдаги ривожланган таълим моделларини таҳлил қилиш шундан
далолат берадики, таълим тизимидаги ислоҳотлар, айниқса инновацион
стратегияларни
жорий
этиш,
мамлакатнинг
умумий
тараққиётига
тўғридан-тўғри таъсир кўрсатади. Шу нуқтаи назардан, Сингапур
тажрибаси алоҳида эътиборга лойиқ бўлиб, ушбу мамлакат қисқа вақт
ичида таълим соҳасида юқори натижаларга эришди ва жаҳонда энг илғор
таълим моделларидан бири сифатида тан олинди.
Ўзбекистон Республикасида ҳам кейинги йилларда олий таълим тизимини
тубдан ислоҳ қилиш, инновацион ёндашувларни жорий этиш, халқаро
стандартларга мос мутахассислар тайёрлаш борасида салмоқли ишлар
амалга
оширилмоқда.
Хусусан,
2030
йилгача
бўлган
таълим
стратегияларида таълим сифатини ошириш, рақамли технологиялар ва
инновацион методларни таълим жараёнига кенг татбиқ этиш белгиланган.
Ушбу битирув ишида Сингапур ва Ўзбекистоннинг олий таълим
соҳасидаги инновацион ривожланиш стратегиялари солиштирма таҳлил
қилинади, мавжуд ютуқлар ва муаммолар ўрганилади ҳамда Ўзбекистон
учун мақбул стратегиялар ишлаб чиқиш бўйича тавсиялар берилади.
Тадқиқотнинг мақсади:
5

6.

Сингапур ва Ўзбекистондаги олий таълимни инновацион ривожлантириш
стратегияларини таҳлил қилиш, уларни солиштириш орқали Ўзбекистон
таълим тизимида қўллаш мумкин бўлган самарали ечим ва ёндашувларни
аниқлаш.
Тадқиқот вазифалари:
Инновацион таълим стратегиялари ҳақида назарий тушунчаларни ўрганиш;
Сингапурдаги олий таълим соҳасидаги ислоҳотлар ва инновацион тажрибаларни
таҳлил қилиш;
Ўзбекистонда амалга оширилаётган ислоҳотларни таҳлил қилиш;
Иккала мамлакат тажрибасини солиштириш ва умумий хулосалар чиқариш.
Тадқиқот объекти:
Сингапур ва Ўзбекистоннинг олий таълим тизими.
Тадқиқот предмети:
Олий таълимда инновацион ривожланишни таъминловчи стратегиялар,
уларнинг мазмуни ва самарадорлиги.
Тадқиқотнинг
илмий
янгилиги:
Илмий ишда Сингапур ва Ўзбекистоннинг таълим тизимлари инновацион
ривожланиш нуқтаи назаридан илмий солиштирма таҳлил қилинади ва
Ўзбекистон шароитига мос тавсиялар ишлаб чиқилади.
Тадқиқотнинг
амалий
аҳамияти:
Тадқиқотда келтирилган хулоса ва таклифлар Ўзбекистондаги олий таълим
тизимини
такомиллаштириш,
инновацияларга
асосланган
таълим
стратегияларини жорий этишда амалий қўлланма бўлиб хизмат қилиши
мумкин.
6

7.

1-БОБ: ИННОВАЦИОН ТАЪЛИМ СТРАТЕГИЯЛАРИНИНГ
НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ
1.1. Инновацион таълим тушунчаси ва унинг турлари,
инновацияларни олий таълимда стратегик режалаштиришнинг ўрни.
Инновацион таълим — бу анъанавий таълим тизимидаги методлар,
технологиялар ва мақсадларни қайта кўриб чиқишга асосланган, ўқув
жараёнида янги ёндашувлар, ахборот-коммуникация технологиялари ва
ижодий фикрлашни интеграция қилувчи мураккаб тизимдир. У таълимни
фақатгина билим бериш жараёни деб эмас, балки шахснинг ижтимоий,
интеллектуал ва профессионал ривожланишини таъминловчи стратегик
жараён сифатида кўради.
Инновацион таълимга хос бўлган асосий хусусиятлар қуйидагилардан
иборат:
Ўқувчини фаол иштирокчига айлантириш – Инновацион моделда
талабалар билимни пассив қабул қилувчи эмас, балки яратувчи,
баҳслашувчи ва амалда қўлловчи субъект сифатида намоён бўлади. Бу
педагогик ёндашув "конструктивизм" назариясига асосланган.
Интерфаол ва рақамли технологиялардан фойдаланиш – Масофавий
таълим, электрон дарсликлар, сунъий интеллект асосидаги ўқитиш
воситалари
(AI
tutors),
виртуал
лабораториялар
таълимни
шахсийлаштириш ва самарадорлигини оширишга ёрдам беради. Масалан,
Сингапурда "Smart Nation" дастури орқали ҳар бир ўқув муассасасида
рақамли инфратузилма жорий қилинган.
Танқидий ва мустақил фикрлашни ривожлантириш – Бу 21-аср
компетенцияларининг
асосидир.
Инновацион
таълим
моделлари
талабаларни савол бериш, таҳлил қилиш, ўз позициясини ҳимоя қилиш ва
ечим таклиф қилиш қобилиятларини шакллантиради.
Интерфаол лойиҳалар ва тадқиқотларга асосланган ўқув дастурлари –
Финляндия, Сингапур, Япония каби мамлакатлар тажрибасида лойиҳага
7

8.

асосланган ўқитиш (Project-Based Learning) таълим жараёнининг марказига
айланган. Бу талабаларни реал ҳаётга яқинлаштиради.
Таълим ва ишлаб чиқариш интеграцияси – Инновацион таълим
моделларида талабалар аниқ соҳалардаги малакаларни амалда синаб
кўриш имкониятига эга бўлади. Ўзбекистонда "Dual education" тажрибаси
орқали бу ёндашув синаб кўрилмоқда.
Инновацион таълимнинг энг муҳим вазифаларидан бири – тез
ўзгараётган меҳнат бозори талабларига мос, рақобатбардош ва ижтимоий
фаол шахсни шакллантиришдир. Шу боис, инновацион ёндашув нафақат
ўқитиш мазмунини, балки унинг шакли, воситалари ва баҳолаш
механизмларини ҳам ўзгартиришни талаб қилади.
Хулоса қилиб айтганда, инновацион таълим – бу келажакка қараб
йўналтирилган, таълим жараёнида ижтимоий ва иқтисодий ўзгаришларга
жавоб берадиган стратегик ёндашувдир. Унинг муваффақиятли амалга
оширилиши учун тузилмавий ислоҳотлар, педагогларнинг тайёргарлиги ва
замонавий инфратузилма муҳим аҳамият касб этади.
Инновацияларни жорий этиш бир неча босқичли жараёндан иборат
бўлиб, қуйидаги усуллар кенг қўлланилади:
1.
Рақамлаштириш
ва
IT
технологияларни
жорий
этиш
— Масофавий таълим, онлайн платформалар, сунъий интеллект асосида
ўқитиш (AI tutors), блокчейн орқали дипломлар валидацияси каби
технологиялар.
2.
STEAM
таълими
(Science,
Technology,
Engineering,
Art,
Mathematics)
— Фанлараро ёндашув, талабани ҳам ижодкор, ҳам мутахассис сифатида
тарбиялаш.
3.
Инклюзив
ва
шахсга
йўналтирилган
таълим
— Ҳар бир талаба имкониятига қараб индивидуал ёндашувни таъминлаш.
8

9.

4.
—
Дизайн-фикрлаш
ва
Талабаларни
ечим
муаммога
стартап
топишга
лойиҳалар
йўналтириш,
уларда
тадбиркорлик тафаккурини шакллантириш.
Очиқ таълим платформалари ва MOOC (Massive Open Online
5.
Courses)
— Жаҳон университетларининг билимларидан фойдаланиш имконияти.
Бу тизимлар инновацион таълим моделини шакллантиришда асосий
ўрин тутади ва ўқув жараёнини фаол, самарали ҳамда янги авлод
талабларига мослаштириш имконини беради.
Олий таълимни ривожлантиришда стратегик режалаштириш ҳал
қилувчи аҳамиятга эга. Инновацион стратегиялар мамлакатнинг умумий
тараққиёт концепцияси, меҳнат бозори талаблари ва халқаро стандартлар
билан мувофиқ бўлиши керак.
Стратегик режалаштириш:
Таълимни мақсадли ва тизимли ривожлантиришга ёрдам беради;
Инвестициялар ва ресурсларни тўғри йўналтириш имконини беради;
Талабалар ва мутахассислар сифатини оширишни таъминлайди;
Илмий тадқиқотларни амалий фойда билан боғлайди.
Инновацион стратегияларни шакллантиришда давлат сиёсати, хусусий
сектор иштироки, жаҳон тенденцияларини ўрганиш ҳамда миллий
қадриятлар билан уйғунлашган ёндашув муҳим аҳамият касб этади.
Инновацион таълим стратегиялари — бу замонавий талабларга
жавоб берадиган, рақобатбардош мутахассисларни тайёрлашга қаратилган
тизимдир. Таълим соҳасидаги ҳар бир ислоҳот, ҳар бир инновация
стратегик мақсадларга эришишга хизмат қилиши лозим. Бу стратегияларни
тўғри режалаштириш ва амалга ошириш эса барқарор тараққиётнинг
асосий омили ҳисобланади.
1.2
Ўзбекистондаги таълим стратегияларининг таҳлили, Сўнгги
йиллардаги
ислоҳотлар,
инновацион
этилиши
9
технологиялар
жорий

10.

Ўзбекистонда таълим соҳасидаги ислоҳотлар 2017 йилдан бошлаб
янги
босқичга
ўтди.
Президент
Шавкат
Мирзиёевнинг
таълимни
модернизация қилишга қаратилган стратегиялари таянч нуқтага айланди.
Ушбу
стратегиялар,
айниқса,
инновацион
технологиялар
ва
рақамлаштиришнинг жорий этилиши билан боғлиқ.
Таълим соҳасидаги асосий ислоҳотлар:
1.
Таълимни модернизациялаш: Ўзбекистон таълим тизимини янги
талабларга мослаштириш мақсадида таълим стандартлари ва ўқув
дастурлари қайта кўриб чиқилди. Янгиланган таълим дастурлари халқ
орасида талаблар ва замонавий билимлар билан жавоб беришга
қаратилган.
2.
Рақамли
таълим
платформалари:
2020
йилда
COVID-19
пандемияси туфайли узоқ масофадан таълим тизимига ўтиш зарурати
туғилди. Шунинг учун таълим муассасалари электрон платформа ва
онлайн ўқитиш тизимларига эътибор қарата бошлади. Бундан ташқари,
замонавий
платформалар
(масалан,
Moodle,
Google
Classroom
ва
бошқалар)да ўқув материаллари ва машғулотлар тақдим этила бошлади.
3.
Таълимнинг
рақамлаштирилиши:
Ҳукумат
ўзининг
рақамлаштириш стратегиясини амалга оширишда кўп ишларни бажарди.
Масалан, таълим муассасаларида автоматлаштирилган тизимлар жорий
қилинди,
таълим
ахборот
тизимлари
ўқувчиларнинг
индивидуал
натижаларини кузатишга, тестлар ва имтиҳонларни электрон шаклда
ўтказишга имконият яратди.
4.
Инновацион
технологиялар
ва
стурктуралар:
Иновацион
технологияларнинг жорий этилишида таълимнинг янги усулларига
эътибор қаратила бошланди. Масалан, таълимда ахборот-коммуникация
технологиялари (АКТ), виртуал ва кенгайтилган реаллик (VR/AR)
технологиялари, робототехника ва сунъий интеллект каби замонавий
концепциялардан фойдаланишга катта аҳамият берилмоқда.
Таълимдаги ислоҳотларнинг натижалари:
10

11.

Талабалар учун инновацион ўқитиш усулларини жорий қилиш
орқали уларнинг билим даражасини оширишга қаратилган тадбирлар
амалга оширилмоқда.
Рақамли кўникмаларга эга мутахассисларни тайёрлашга доир
дастурлар ишлаб чиқилди.
Таълим муассасаларининг ижтимоий ва иқтисодий ривожланишга
қаратилган ҳукумат стратегияларига мослашиши таъминланди.
Инновацион технологияларнинг ўқитишга таъсири:
Инновацион технологияларнинг таълим тизимига киритилиши
ўқувчиларнинг мотивациясини оширгани ва уларнинг ижодий фаолиятини
рағбатлантиргани
таълимнинг
ҳар
билан
бир
намоён
бўлди.
соҳасини
тез
Шунингдек,
ва
бу
усуллар
самарали
шаклда
мувофиқлаштиришга ёрдам бермоқда.
Шу
билан
бирга,
Ўзбекистонда
инновацион
технологиялар,
рақамлаштириш ва янги таълим усуллари амалда қандай натижа беришини
баҳолаш учун вақт талаб этилади. Бу эса инновацион стратегияларнинг
самарадорлигини ўрганиш учун муҳим аҳамиятга эга.
II –БОБ. СИНГАПУРДА ОЛИЙ ТАЪЛИМНИ ИННОВАЦИОН
РИВОЖЛАНТИРИШ ТАЖРИБАСИ, таълим тизимининг тарихи ва
ислоҳотлари
2.1. Сингапур таълим тизимининг шаклланиш тарихи ва асосий
босқичлари
Сингапур — географик жиҳатдан кичик, табиий ресурсларга кам давлат
ҳисобланса-да, XXI асрдаги энг тараққий этган мамлакатлардан бири
сифатида эътироф этилмоқда. Бу ютуқнинг асосий омилларидан бири
сифатида мамлакатдаги инновацион ва стратегик равишда ташкил этилган
таълим тизими кўрсатилади.
11

12.

1965
йилда
мустақилликка
эришгач,
Сингапур
таълимни
миллий
тараққиётнинг устувор йўналиши сифатида белгилади. Давлат раҳбарияти
таълим орқали иқтисодий ўсиш ва ижтимоий барқарорликка эришиш
мумкинлигини англаб, таълим тизимини модернизация қилишга жиддий
эътибор қаратди.
Ушбу жараёнда учта асосий босқич ажратилади:
Илк босқич (1965–1980 й.) – саводхонликни таъминлаш ва умумий
таълимни кенгайтириш;
Иккинчи
босқич
(1980–2000
й.)
–
касбий
ва
олий
таълимни
ривожлантириш, технологияга асосланган ўқув дастурларини жорий этиш;
Учинчи босқич (2000 й.дан ҳозиргача) – инновацион иқтисодиётга мос
таълим,
глобал
мутахассислар
тайёрлаш,
университетларни
илмий
марказларга айлантириш.
2.2. Олий таълим муассасалари ва уларнинг инновацион роли
Сингапурдаги олий таълим муассасалари нафақат юқори сифатли
таълим бериш, балки мамлакатнинг инновацион тараққиётида стратегик
рол ўйнайдиган тадқиқот ва технологик марказлар сифатида фаолият
юритади. Ушбу муассасалар таълим, илмий изланиш ва ишлаб чиқариш
жараёнларининг узвий боғлиқлиги асосида ҳаракат қилади. Бу модель
"университет 3.0" концепциясига мос келади, яъни университетлар таълим,
тадқиқот ва инновацияни ягона тизимда бирлаштиради.
Сингапурдаги энг нуфузли олий таълим муассасалари қуйидагилар:
National
University
of
Singapore
(NUS)
–
Жаҳоннинг
топ
10
университетларидан бири бўлиб, технологик инновациялар ва тадқиқотда
етакчи рол ўйнайди. 2024 йилда QS World University Rankings рейтингида
8-ўринни эгаллади.
Nanyang Technological University (NTU) – Машинасозлик, робототехника,
биотехнология ва маълумотлар таҳлили соҳасида илмий изланишлари
12

13.

билан танилган. NTU ўзининг EcoCampus концепцияси орқали барқарор
инновацияларга катта эътибор қаратади.
Singapore Management University (SMU) – Иқтисодиёт, бизнес ва рақамли
молия соҳаларида етакчи университет. SMU “innovation hub” ва
“entrepreneurial leadership” концепцияларини ўқув жараёнида жорий
қилган.
Ушбу университетлар нафақат маҳаллий, балки халқаро ҳамкорликда
қуйидаги фаолиятларни амалга оширади:
Талабаларни тадқиқот ва стартап лойиҳаларига жалб қилиш –
Масалан, NUS таркибидаги NUS Enterprise маркази талабалар ва ёш
тадбиркорларни
молиялаштириш
ва
мураббийлик
билан
қўллаб-
қувватлайди. У орқали 2023 йилда 250 дан ортиқ стартап ташкил этилган.
Инновацион лабораториялар ва технопарклар фаолияти – NTU
таркибидаги Energy Research Institute ва Smart Mobility Lab каби марказлар
илмий ишланмаларни амалиётга жорий қилиш билан шуғулланади.
Халқаро ҳамкорлик – Масалан, NTU ва Массачусетс Технология
Институти (MIT) ўртасидаги биргаликдаги “SMART” дастури илмий
лойиҳаларнинг глобал майдонда амалга оширилишига имкон беради.
Тадбиркорлик,
дизайн-фикрлаш
ва
рақамли
кўникмаларни
шакллантириш – SMU ўқув дастурларида дизайн-фикрлаш (design
thinking), рақамли инноватсиялар ва креатив бизнес моделлаштириш каби
модуллар мажбурий фан сифатида жорий қилинган.
Сингапур тажрибаси шуни кўрсатадики, олий таълим муассасаларининг
инновацион роли фақат билим бериш билан чекланмайди. Улар давлатнинг
иқтисодий стратегиясида ҳал қилувчи ўрин тутадиган, юқори қийматли
инсон капитали ва технологик ишланмаларни яратиш марказларидир.
13

14.

Хулоса қилиб айтганда, Сингапур университетлари таълим, тадқиқот ва
инновация ўртасидаги боғлиқликни муваффақиятли равишда таъминлаган.
Уларнинг самарали фаолияти нафақат академик муваффақиятлар, балки
иқтисодий ўсиш ва рақобатбардошликни таъминловчи муҳим омил
сифатида намоён бўлмоқда. Ўзбекистон учун бундай моделлардан ўрнак
олиб, университетларни инкубатор сифатида ривожлантириш долзарб
вазифа ҳисобланади.
2.3. ДАВЛАТ СИЁСАТИ ВА ИННОВАЦИОН СТРАТЕГИЯЛАР:
МУВАФФАҚИЯТ ОМИЛЛАРИ ВА НАТИЖАЛАР
Сингапур тажрибаси: Давлат сиёсати марказида таълим
Сингапур олий таълимининг инновацион ривожланишида давлат бош
омил ҳисобланади. Давлат томонидан таълимга стратегик ёндашув
қўлланилиб, таълим тизими фақат билим бериш воситаси эмас, балки
иқтисодий ўсиш, рақобатбардошлик ва инновацияларнинг асосий драйвери
сифатида қаралади.
Асосий давлат стратегиялари:
№
Стратегия номи
Мазмуни ва мақсади
Thinking Schools,
Learning Nation (1997)
Танқидий, ижодий фикрлайдиган ва
мустақил қарор қабул қилувчи шахсларни
тарбиялаш. Таълимни умуммиллий
тараққиётга хизмат қилувчи тизим
сифатида кўриш.
2.
SkillsFuture
Ҳар бир фуқарони умрбод таълим билан
таъминлаш. Янги кўникмаларни
эгаллашга шароит яратиш, меҳнат бозори
талабларига мослашиш.
3.
RIE 2025 (Research,
Innovation and
Enterprise)
Илмий-тадқиқот ишлари, стартаплар,
технологик инновацияларга
инвестицияларни кучайтириш.
Университетларни инновация
1.
14

15.

марказларига айлантириш.
4.
Таълимга катта
давлат инвестицияси
ЯИМнинг 20% дан ортиғи таълим
соҳасига йўналтирилади. Бу маблағлар
инфратузилма, рақамлаштириш,
ўқитувчиларни қайта тайёрлаш ва
халқаро ҳамкорликка сарфланади.
Муҳим муваффақият омиллари
Сингапур моделининг юқори самарадорлиги қуйидаги омиллар
билан изоҳланади:
Таълимнинг
миллий
ривожланиш
стратегиясига
интеграцияланганлиги;
Давлат, хусусий сектор ва университетлар ўртасидаги мустаҳкам
ҳамкорлик;
Инновация ва тадбиркорлик муҳитини яратиш;
Очиқ билим платформалари орқали глобал таълим муҳитига кириш;
Ўқитувчилар учун халқаро стандартларга мос малака ошириш тизими.
3.1. Ўзбекистонда инновацион таълим моделлари ва лойиҳалари
Сўнгги йилларда Ўзбекистон Республикасида олий таълим тизимини
модернизация қилиш ва глобал стандартларга мослаштириш бўйича кенг
кўламли ислоҳотлар амалга оширилмоқда.
Президент Ш.М.Мирзиёев раҳбарлигида қабул қилинган бир қатор
давлат дастурлари, фармон ва қарорлар таълимнинг сифати, қамрови ва
рақобатбардошлигини оширишга қаратилган.
Мухим ҳужжатлар:
2019 йил — “Таълим тўғрисида”ги Қонун янги таҳрирда қабул қилинди;
2020–2025 йилларда олий таълимни ривожлантириш концепцияси қабул
қилинди;
15

16.

“Ўзбекистон — 2030” стратегиясида таълимни рақамлаштириш ва
инновацион
усуллар
билан
бойитиш
устувор
йўналиш
сифатида
белгиланди;
QS, Times Higher Education каби халқаро рейтингларга кириш бўйича
вазифалар белгиланди.
Бу ўзгаришлар мамлакатда билимга асосланган инновацион жамият
қуришга қаратилган стратегик мақсадлар эканини кўрсатади.
Ўзбекистонда инновацион таълимни ривожлантириш бўйича бир неча
лойиҳалар ва ташаббуслар амалга оширилмоқда:
Raqamli O‘zbekiston–2030 дастури — барча олий таълим муассасаларини
рақамли форматга ўтказиш, электрон журнал ва рейтинг тизимларини
жорий қилиш.
ZiyoNet, EduMarket ва UZEDU платформалари — электрон таълим
ресурслари, масофавий таълим имкониятлари.
Корея, Япония, Германия ва Сингапур университетлари билан
ҳамкорликда ташкил этилган қўшма факультет ва марказлар.
Талабалар учун стартап ва инкубатор марказлари – инновацион
ғояларни тадбиркорликка айлантириш имконини беради.
STEAM мактаблари ва университетдаги фанлараро дастурлар –
фанлар интеграцияси асосида янги билим ва кўникмалар бериш.
Амалий натижалар ва мавжуд муаммолар
Ижобий натижалар:
1. Олий таълим қамрови сезиларли даражада ошди:
o
2016 йилда аҳолининг олий таълим билан қамрови 9% атрофида бўлган
бўлса, 2024 йилга келиб бу кўрсаткич 38% га етди.
o
Бу ўсиш таълимга бўлган талабнинг ортиши, давлат сиёсатининг
самарадорлиги ва янги имкониятларнинг яратилиши билан боғлиқ.
2. Янги олий таълим муассасалари ташкил этилди:
o
150 дан ортиқ янги олий таълим муассасалари очилди.
16

17.

o
Улардан кўпчилиги ҳудудларда жойлашган бўлиб, таълимга ҳудудий
тенгликни таъминлашга хизмат қилмоқда.
o
Уларнинг орасида давлат ва хусусий сектор ҳамкорлигида ташкил
этилган университетлар ҳам бор.
3. Халқаро ҳамкорлик кенгайди:
o
30 дан ортиқ халқаро университетларнинг филиаллари фаолият
юритмоқда.
o
Улар қаторида Буюк Британия, Жанубий Корея, Италия, Миср,
Сингапур каби давлатларнинг нуфузли таълим муассасалари бор.
o
Бу орқали халқаро стандартларга мос таълим дастурлари жорий
этилмоқда.
4. Масофавий таълим ва рақамли инфратузилманинг ривожланиши:
Масофавий
таълим
шакллари
кенгайди,
онлайн
курслар
ва
платформалар (масалан, ZiyoNET, EduMarket, Coursera ҳамкорликлари)
орқали таълим олиш имкониятлари яратилди.
2020 йил пандемия даврида жорий этилган инфратузилма кейинги
йилларда ҳам такомиллаштирилди ва доимий таълим воситасига айланди.
5. Илмий-тадқиқот фаолияти фаоллашди:
Илмий-тадқиқот институтлари ва университетлар қошида махсус
илмий марказлар ташкил этилди.
Давлат
бюджети
ва
халқаро
ташкилотлар
томонидан
молиялаштириладиган илмий грантлар сони кескин ошди.
2023 йилда 600 дан ортиқ илмий-тадқиқот лойиҳалари қўллабқувватланди.
Докторантура тизимидаги ислоҳотлар самарасида илмий даража
олувчилар сони кўпайди.
6. Таълим сифати ва кадрлар салоҳияти яхшиланди:
Ўқитувчилар малакасини ошириш бўйича миллий ва халқаро
тренинглар ўтказилди.
17

18.

2022 йилдан бошлаб "Ўқитувчи маҳорати" миллий дастури амалга
оширилмоқда.
Талабалар учун инновацион стипендиялар ва стартап қўллабқувватлаш дастурлари жорий этилди.
7. Таълим дастурлари ва рейтинглар:
QS
World
University
Rankings
ва
Times
Higher
Education
рейтингларида Ўзбекистон университетлари пайдо бўла бошлади.
Бу
таълимнинг
халқаро
майдондаги
рақобатбардошлигини
кўрсатади.
Олий таълим қамрови 9% дан 38% гача ўсди (2016–2024);
150 дан ортиқ янги олий таълим муассасаси очилди, шуларнинг кўпчилиги
ҳудудларда;
30 дан ортиқ халқаро университет филиаллари фаолият кўрсатмоқда;
Масофавий таълим имкониятлари ортиб боряпти;
Илмий-тадқиқот фаолияти фаоллашди, грантлар сони ошди.
Муаммолар:
Барча университетларда инновацион инфратузилма етарли эмас;
ўқитувчиларнинг барчаси янги методларга мослаша олмаяпти;
Илмий натижаларни амалиётга жорий этиш даражаси паст;
Рақамли таълим платформаларидан фойдаланиш имкони ҳануз тенг эмас
(интернет, техника, малака).
Ўзбекистон билан таққослама таҳлил
Қуйида Сингапур ва Ўзбекистондаги давлат сиёсати ва инновацион
стратегиялар таққосланади:
18

19.

№ Омиллар
1.
Сингапур
Узоқ муддатли, аниқ
стратегик дастурлар
(Thinking Schools,
SkillsFuture)
Ўзбекистон
Янги стратегиялар қабул
қилинган,уларни тўлиқ
амалга ошириш жараёни
давом этмоқда
ЯИМнинг 20%
Молиялаштириш
таълимга сарфланади
ЯИМнинг 5% атрофида,
лекин йилдан-йилга ўсиш
тенденцияси бор
Давлат сиёсати
2.
Илмий-тадқиқот
марказлари
Айрим университетларда
Университетлар
инновацион марказлар
стартап ва тадқиқот
ташкил этилмоқда, лекин
марказларига айланган
тўлиқ ривожланмаган
Умрбод таълим
SkillsFuture асосида
институционаллашган
Умрбод таълим йўналиши
ривожланмоқда, норматив
асослар
шакллантирилмоқда
Халқаро
ҳамкорлик
Халқаро ҳамкорлик
Япония, АҚШ, Европа
фаоллашмоқда, лекин
университетлари
ҳануз тўлиқ
билан қўшма
институционал даражада
дастурлар
эмас
Технология ва
рақамлаштириш
Онлайн платформалар
Умум-миллий рақамли
ривожланмоқда,
платформалар, AI ва
рақамлаштириш жараёни
блокчейн таълимда
изчил эмас
3.
4.
5.
6.
Сингапур модели таълимнинг инновацион ривожланиши учун
қатъий давлат сиёсати, иқтисодий қўллаб-қувватлаш ва узвий интеграция
асосида қурилган. Унинг асосий сабоқлари:
Таълимнинг миллий ривожланиш сиёсатига боғланган бўлиши;
Узоқ муддатли стратегиялар ва аниқ кўрсаткичлар асосида ишлаш;
Молиявий барқарорлик, давлат инвестицияларининг самарали
тақсимланиши;
19

20.

Инновацион экотизим — университет, стартап, тадқиқот ва иқтисодиётни
боғловчи муҳит яратиш.
Ўзбекистонда ҳам ана шу тажрибага асосланиб, таълимнинг барча
босқичларида стратегик режалаштириш, малакали кадрлар тайёрлаш ва
давлат-хусусий ҳамкорликни кучайтириш орқали миллий инновацион
моделни шакллантириш мумкин.
Ўзбекистонда таълим тизимини тўлиқ инновацион моделга ўтказиш учун
қуйидаги йўналишлар устувор ҳисобланади:
Таълим ва саноат интеграциясини кучайтириш — университетлар
амалий лойиҳалар ва корхоналар билан ҳамкорлик қилиши керак;
Ўқитувчилар малакасини мунтазам ошириш — янги педагогик
технологияларни ўргатувчи марказларни кўпайтириш;
Инновацион тадқиқотлар учун грантларни кенгайтириш — хусусий
секторни жалб қилиш;
Масофавий таълимни етарлича ривожлантириш — технология,
дастурлар, визуал контентларни такомиллаштириш;
Талабаларда стартап ва инновацияга мойилликни ривожлантириш —
инкубатор ва акселератор дастурлари.
Ўзбекистонда
олий
таълимни
инновацион
ривожлантиришга
қаратилган чора-тадбирлар илғор тажрибалар билан уйғунлашган ҳолда,
халқаро майдонда рақобатбардош кадрлар тайёрлашга хизмат қилмоқда.
Сингапур тажрибаси асосида Ўзбекистон таълим тизими ҳам ўзининг янги
босқичига қадам қўймоқда. Бу жараёнда ҳар бир стратегия аниқ мақсадли,
амалий ва халқ манфаатига хизмат қилувчи бўлиши талаб этилади.
Битирув ишида Сингапур ва Ўзбекистоннинг олий таълим тизимидаги
инновацион ривожланиш стратегиялари солиштирма таҳлил қилинди.
20

21.

Сингапур таълим тизимидаги муваффақият давлат сиёсатидаги аниқ
йўналиш,
сифатли
инвестиция,
илмий-инновацион
муҳит
ва
университетлар ҳамкорлигига боғлиқ экани қайд этилди.
Ўзбекистонда эса сўнгги йилларда олий таълимни модернизация қилиш,
рақамлаштириш, таълим қамровини кенгайтириш ва халқаро тажриба
асосида ислоҳотлар жадал суръатда олиб борилмоқда. Айни пайтда
мавжуд
муаммоларни
ҳал
этиш
ва
инновацион
моделни
тўлиқ
шакллантириш учун қуйидаги амалий таклифлар муҳим ҳисобланади.
АМАЛИЙ ТАКЛИФЛАР
Олий таълим муассасаларида стартап-инновация марказларини ташкил
этиш, талабаларни амалий тадқиқотларга жалб этиш.
Ўқитувчилар учун доимий инноавцион малакани ошириш курсларини
ташкил этиш.
Давлат-хусусий шериклик асосида таълим технологияларини янгилаш ва
кенг жорий этиш.
Илмий тадқиқотлар ва патентлаштириш жараёнларига ёшлар жалб
этилишини рағбатлантириш.
Халқаро университетлар ва илмий марказлар билан ҳамкорликни янада
кучайтириш.
Ўқув дастурларини бозор талаблари асосида мунтазам янгилаб бориш.
МАВЗУНИНГ АҲАМИЯТИ
Тадқиқот натижалари шуни кўрсатдики, инновацион таълим моделини
жорий қилиш мамлакатнинг рақобатбардошлик даражасини ошириши,
иқтисодий ўсишни таъминлаши ва фуқароларнинг ҳаёт сифатига ижобий
21

22.

таъсир кўрсатиши мумкин. Бу соҳада Сингапур тажрибаси Ўзбекистон
учун илғор намуна сифатида хизмат қилиши мумкин.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг асарлари
Ўзбекистон Республикаси Президенти. (2022, 28 январ). ПФ–60-сон Фармон: 2022–
2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси
тўғрисида. Манба: https://lex.uz
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси. (2019, 29 апрель). 395-сон қарор:
2030 йилгача таълим ва тарбия соҳасини ривожлантириш концепциясини
тасдиқлаш тўғрисида. Манба: https://lex.uz
Ўзбекистон Республикаси Президенти. (2018, 5 сентябрь). ПҚ–3907-сон қарор: Олий
таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида. Манба:
https://lex.uz
Ўзбекистон Республикаси Президенти. (2020, 6 ноябрь). ПФ–6108-сон Фармон:
Таълим ва фан соҳасини тубдан ислоҳ қилиш стратегияси тўғрисида. Манба:
https://lex.uz
Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги. (n.d.).
Расмий веб-сайт. Манба: https://www.uzedu.uz
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси. (2020). Таълим тўғрисидаги Қонун (янги
таҳрир). Манба: https://lex.uz/docs/5013007
VIII.
1. Шавкат Мирзиёев. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон
давлатини биргаликда барпо этамиз. (Ўзбекистон Республикаси
Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига бағишланган
Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқ.) Тошкент,
“Ўзбекистон” 2016.
2. Шавкат Мирзиёев. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон
давлатини биргаликда барпо этамиз. (Ўзбекистон Республикаси
Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига бағишланган
Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқ) Тошкент,
“Ўзбекистон”, 2017.
3. Шавкат Мирзиёев. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини
таъминлаш – юрт тараққиёти ва халқ фаровонлигининг гарови.
(Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганининг 24
22

23.

йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маъруза. 2016 йил 7
декабрь) Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017.
4. Шавкат Мирзиёев. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз
билан бирга қурамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017.
5. Шавкат Мирзиёев. Нияти улуғ халқнинг иши ҳам улуғ, ҳаёти ёруғ ва
келажаги фаровон бўлади. Т. “Ўзбекистон”, 2019 йил.
6. Мирзиёев Ш.М. Илм-фан ютуқлари – тараққиётнинг муҳим омили//
“Халқ сўзи”, 2016 йил 31 декабрь.
IX. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар
2017
йил
7
февралдаги
“Ўзбекистон
Республикасини
янада
ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги ПФ–
4947-сонли Фармони; 2017 йил 20 апрелдаги “Олий таълим тизимини
янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-2909-сонли
Қарори; 2017 йил 16 февралдаги “Олий ўқув юртидан кейинги таълим
тизимини янада такомиллаштириш тўғрисида”ги ПФ–4958-сонли
Қарори;
2011 йил 20 майдаги “Олий таълим муассасаларининг
моддий-техника
базасини
мустаҳкамлаш
мутахассислар
тайёрлаш
сифатини
ва
тубдан
юқори
малакали
яхшилаш
чора-
тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ–1533-сон Қарори.
Ўзбекистон Президентининг “ Олий маълумотли мутахассислар
тайёрлаш
сифатини
оширишда
иктисодиёт
сохалари
ва
тармоқларининг иштирокини янада кенгайтириш чора-тадбирлари
тўғрисида”ги 2017 йил 27 июльдаги
В.Р.Топилдиев,Олий
таълимнинг
№ 3151-сонли қарори//
норматив-ҳуқуқий
асослари,
Тошкент, 2018, 64-65 б.
X.
1. Аржанова
И.В,
Махсус адабиётлар
Райчук
Д.Ю.
Бенчмаркинг
как
инструмент
формирования международных совместных образовательных программ
23

24.

в
России/Бенчмаркинг
в
университетском
управлении//Университетское управление. 2005-4-5. С.56
2. De Wit, Hans. (2002). Internationalization of higher education in the United
States of America and Europe. A historical, comparative and conceptual
analysis. Westport, CT: Greenwood Press.
3. Knight, J. (2003). Internationalization remodeled: Responding to new
realities and challenges (in publication). P.10-12;
Knight, J. (2003).
Updated definition of internationalization. International higher education,
33(Fall), 2 ; Altbach P. G., & Peterson, P. M. (1999). Higher education in
the 21st century: Global challenge and national response.;New York
[Boston]: Institute of International Education; Boston College Centre for
International Higher Education.
4. Philip G.Altbach, Liz Reisberg, Laura E. Rumbley (2009). Trends in Global
Higher Education: Tracking an Academic Revolution. A report prepared for
the UNESCO 2009 World Conference on Higher Education. P.10. 1975
0.6м,1980 0.8м,1985 0.9,
м,; OECD (2008).Tertiary Education for the
Knowledge Society OECD. Thematic Review of Tertiary Education:
Synthesis Report. Volume 3. P. 63
5. Levidow, L. (2001) 'Marketizing higher education: neoliberal strategies and
counter-strategies', Education and Social Justice, Vol. 3, P.12–23.
6. Knight, J. (2002). Trade in higher education services: The implications of
GATS. London: The Observatory on Borderless Higher Education. P. 10-12.
7. Knight, J. (2002). Trade in higher education services: The implications of
GATS. London: The Observatory on Borderless Higher Education. P. 10-12.
8. Knight, J. (2002). Trade in higher education services: The implications of
GATS. London: The Observatory on Borderless Higher Education. P. 13-15
9. Vargese N.V. (2004). Globalization ofhigher education and cross-border
student
mobility.
UNESCO
publication,
Educational Planning, 2008.
24
International
Institute for

25.

10.Knight, J. (2002). Trade in higher education services: The implications of
GATS. London: The Observatory on orderless Higher Education. P.17.
XI. Электрон таълим ресурслари
1. Малайзиянинг Ўзбекистондаги элчихонаси матбуот янгиликлари
www malaysia mfa.uz ва Малайзия олий таълим вазирлиги янгиликлари
www.mohe.gov.my(2009); Knight, J. (2002). Trade in higher education
services: The implications of GATS. London: The Observatory on Borderless
Higher Education. P. 10-12.
2. www.kun.uz
3. www.gov.uz
4. www.gazeta.uz
5. www.religions.uz
6. www.mineconomy.uz
7. www.uza.uz
8. www.oxs.uz
9. www.press-service.uz
25