Тазйиқ ва зўравонлик тўғрисида асосий тушунчалар

1. Хотин-қизларга нисбатан тазйиқ ва зўравонлик ходисаларига жавобан мажмуавий хизматлар тақдим этишнинг асослари

«Инсон» маркази ва ҳамкор ташкилотларнинг ходимлари учун
бир кунлик семинар-тренинг

2. СЕМИНАР-ТРЕНИНГ МАҚСАДИ

Тазйиқ ва зўравонликдан жабрланган ёки жабрланиш хавфи
остида бўлган хотин-қизлар ва уларнинг вояга етмаган
фарзандларига мажмуавий хизматларни тақдим этиш бўйича
билим ва компетенцияларни ошириш.

3. СЕМИНАР-ТРЕНИНГНИНГ ЎТКАЗИЛИШ ТАРТИБИ

• Давомийлиги: 1 кун
• Вақти: соат 9.00 дан 18.00
• Сессиялар ўртасида танаффуслар:10 дақиқадан
• Соат 13.00дан - 14.00гача - тушлик
3

4. СЕМИНАР-ТРЕНИНГ ҚОИДАЛАРИ

Фаол иштирок этиш фаол “қизиқувчанлик тамойили”
Ресурслардан самарали фойдаланиш “ҳурмат тамойили”
Материалларни ўзлаштириш “масъулиятлилик тамойили”
Семинар-тренинг мазмунига касбий ёндашув
“профессионаллилик тамойили”
4

5. КИРИШ ТЕСТИНИ ТЎЛДИРИШ

6. Сессия 1: Тазйиқ ва зўравонлик тўғрисида асосий тушунчалар

7. КИМЛАР ЗЎРАВОНЛИККА УЧРАЙДИ? НИМА УЧУН?

Саволлар:
• Жамиятларда қайси ижтимоий гуруҳ вакиллари
зўравонликка учрайдилар?
• Нима сабабдан уларга нисбатан зўравонлик содир
этилади?

8.

ЗЎРАВОНЛИК КИМГА
НИСБАТАН КЎПРОҚ СОДИР
ЭТИЛАДИ?
Аёллар
Болалар
Кексалар
Ногиронлар
...
Аёл жинсига
мансуб бўлгани
учун (жинс)
Жисмоний ва
иқтисодий
қарам (ёш)
Жисмоний
кучсиз (ёш)
Имконияти
чекланганлиги
(саломатлиги)
Нима учун?

9. «ГЕНДЕР»га ТАЪРИФ

Гендер — хотин-қизлар ва эркаклар ўртасидаги
муносабатларнинг
жамият ҳаёти ва фаолиятининг барча соҳаларида,
шу жумладан сиёсат, иқтисодиёт, ҳуқуқ, мафкура ва маданият,
таълим ҳамда илм-фан соҳаларида намоён бўладиган
ижтимоий жиҳати.
«Хотин-қизлар ва эркаклар учун тенг ҳуқуқ ҳамда имкониятлар кафолатлари тўғрисида» қонун.
9

10. ГЕНДЕР ЁКИ ЖИНС (БЛИЦ САВОЛ–ЖАВОБ)

1.
2.
3.
4.
5.
6.
Фикрлар
Аёллар кўкрак билан болани эмизади.
Ҳар бир оилада охирги сўз эркак айтиши керак.
Болаларни парвариш ва тарбиялаш - бу аёлларнинг
вазифаси.
Эркакларни мушаклари кучлироқ.
Аёллар хирург бўла олмайди.
Эркаклар болани парвариш қилолмайди.
Жинс
Гендер
ҳар бир савол қаторида жинсга ёки гендерга оид бўлса белги қўйинг
10

11. ПАРАДОКСАЛ САВОЛ!

1) Агар гендер стереотиплар
зарарли бўлса, нега у халқ
мақоллари, аждодлар
маслаҳатлари ва
постулатларида шаклланиб
келган?
2) Агар гендер стереотиплар
фойдали бўлса, нега улар
тазйиқ ва зўравонлик
хулқининг когнитив манбаси
бўлиб хизмат қилмоқда?
11

12.

13. Топшириқ

• Видеони диққат билан томоша қилинг ва унда жаранглаган халқ
орасидаги қарашларни, урфларни акс эттирувчи
жумлалар/гапларни ёзиб олинг.

14. ГЕНДЕР РОЛЛАР ВА СТЕРЕОТИПЛАР

15. КОГНИТИВ РЕКОНСТРУКЦИЯ МАШҚИ

Манбаси / қачон юзага келган?
№
“Ҳозир ва шу ерда” қандай бўлиши
керак? (қайта шакллантириш)
Гендер стереотип
1
2
3
15

16. Масалан: КОГНИТИВ РЕКОНСТРУКЦИЯ МАШҚИ

Манбаси /
қачон юзага келган?
№
“Ҳозир ва шу ерда” қандай бўлиши
керак? (қайта шакллантириш)
Эркак ошқозони билан севади
1 Болаликда катталардан эшитилган.
Овқат ва муҳаббатни боғловчи халқ
орасидаги тушунчалар, кино ва мақоллар
таъсири.
2 Ўғил боланинг ёшлигидан биринчи онасининг
сутига, кейинчалик у тайёрлаган овқатга
эмоционал боғланиши.
Эркаклар муҳаббатни фақат овқат ёки
жисмоний эҳтиёж орқали англамайди. Улар
ҳам эмоционал яқинлик ва қадрлашга муҳтож.
Хотин – она эмас, у алоҳида шахс – унга
мослашиш керак, у билан келишиш керак.
3 Қадимги даврда эркаклар овдан қайтгунча,
Бугун қадимга давр эмас ва албатта оиладаги
аёллар овқат тайёрлаб туриши билан қатъий ижтимоий роллар ва кутувлар бошқача
ҳаётий анъаналар.
бўлиши табиий ҳол.
…
……
……
16

17. ГЕНДЕР ЗЎРАВОНЛИК

• бу «аёл бўлгани сабабли унга
номутаносиб равишда таъсир
кўрсатадиган ҳар қандай
зўравонлик ҳаракати».
• Аёллар ва уларнинг болалари
бундан азобланиши/азият
чекиши.

18.

Гендер зўравонлик
кўринишлари (глобал)
Иш жойида
зўравонлик,
иш хақини
тулашда
адолатсизлик
Болалар ва
эрта
никоҳлар
Одам савдоси
(аёлларни
сотиш ва
жинсий
эксплуатация)
Мажбурий
никоҳлар
Жинсий
шерик
томонидан
зўравонлик
Оилавий ва
маиший
зўравонлик
Аёлларни
“суннат”
қилиш
Суррогат
оналик
Селектив
абортлар
Кибер
зўравонлик
ва кибер
буллинг
Экстремистик
ва террористик
ташкилотлар
фаолиятида
иштирок
эттириш

19. ХОТИН-ҚИЗЛАРГА НИСБАТАН ЗЎРАВОНЛИК

хотин-қизларга нисбатан жисмоний, руҳий, жинсий ёки иқтисодий
таъсир ўтказиш ёки бундай таъсир ўтказиш чораларини қўллаш
билан таҳдид қилиш орқали уларнинг ҳаёти, соғлиғи, жинсий
дахлсизлиги, шаъни, қадр-қиммати ва қонун билан ҳимоя
қилинадиган бошқа ҳуқуқлари ҳамда эркинликларига тажовуз
қиладиган ғайриҳуқуқий ҳаракат (ҳаракатсизлик)ка айтилади.
Манба: Ўзбекистон Республикасининг ЎРҚ-561 қонуни

20. ТАЗЙИҚ ВА ЗЎРАВОНЛИКДАН ЖАБРЛАНУВЧИ -

ТАЗЙИҚ ВА ЗЎРАВОНЛИКДАН
ЖАБРЛАНУВЧИ ўзига нисбатан тазйиқ ва
зўравонлик содир этилиши
таҳдиди остида бўлган
АЁЛ ЖИНСИДАГИ ШАХС
ёки тазйиқ ва зўравонлик
натижасида жабрланган

21. «ЗЎРАВОНЛИКМИ» ёки «НИЗОМИ»?!

ОИЛАДАГИ
ИНҚИРОЗ ВАЗИЯТ
ХОТИНҚИЗЛАРГА
НИСБАТАН
ЗЎРАВОНЛИК
Жабрланувчи ва
унинг боласига
мажмуавий
хизматлар
ОИЛАВИЙ НИЗО
Зўравонликни содир
этган шахсни
профилактика ва
тузатиш дастуридан
ўтказиш
Оилавий
медиацияни қўллаш

22. ОИЛАВИЙ НИЗОДАН ГЕНДЕР ЗЎРАВОНЛИКНИ ФАРҚЛАРИ (1)

• Оддий низодан муҳим фарқи – зўравонлик “ҳукмронлик” ва
“назорат” масалаларига қаратилган.
• Зўравонликни содир этувчи (субъект) ва жабрланувчини (объект)
ўртасидаги муносабатларни ўзига хослиги. Зўравонлик асосан
бир бирига яқин ёки риштлари мавжуд инсонлар ўртасида содир
этилади.

23. ЗЎРАВОНЛИКНИНГ ДАВРИЙ ХАРАКТЕРИ

Доктор Ленор Уолкер
назариясига кўра,
оилавий зўравонлик тўрт
босқичдан иборат бўлган
такрорланиши ортиб
борадиган ҳаракатлар
циклидан иборат
(зўравонлик цикли).

24. ОИЛАВИЙ НИЗОДАН ГЕНДЕР ЗЎРАВОНЛИКНИ ФАРҚЛАРИ (2)

• Зўравонлик содир этувчи ўз харакатларни олдиндан
режалаштирилиши ва унга тайёргарлик кўриши.
• Зўравонлик харакатлари такрорланиши билан бир қаторда,
харакатлар зўравонликни бир неча турлари орқали содир
этилади (масалан, руҳий-жисмоний, жисмоний- жинсий, ёки
хаммаси биргаликда).
• Зўравонлик ходисасидан жабрланувчининг яқин инсонлари
(болалари, ота-онаси, қариндоши) ҳам жабр кўриши.

25. ОИЛАВИЙ НИЗОДАН ГЕНДЕР ЗЎРАВОНЛИКНИ ФАРҚЛАРИ (3)

• Жабрланувчилар асосан аёл жинсига мансублиги.
• Зўравонлик циклини даврийлиги қисқариб бориши билан бир
қаторда зўравонлик харакатлари ёвузлашиши.
• Жабрланувчи доимо айбдор хисси билан яшаши.
• Жабрланувчида “стокгольм синдроми” ривожланиши.

26.

ЗЎРАВОНЛИКНИНГ САБАБИ

27. ЗЎРАВОНЛИКНИНГ ТУРЛАРИ

ЖИСМОНИЙ
•хотин-қизларга нисбатан оғирлиги турли даражада бўлган тан жароҳатлари етказиш хавф остида
қолдириш
•ҳаёти хавф остида қолган шахсга ёрдам кўрсатмаслик
•зўравонлик хусусиятига эга бошқа ҳуқуқбузарликлар содир этиш
•жисмоний таъсир ўтказиш ёки таъсир ўтказишнинг ўзга чораларини қўллаш билан таҳдид қилиш орқали
хотин-қизларнинг ҳаёти, соғлиғи, эркинлиги ҳамда қонун билан ҳимоя қилинадиган бошқа ҳуқуқлари ва
эркинликларига тажовуз қиладиган зўравонлик.
ЖИНСИЙ
•хотин-қизларга нисбатан уларнинг розилигисиз шаҳвоний хусусиятга эга ҳаракатларни содир этиш орқали
жинсий дахлсизликка ва жинсий эркинликка тажовуз қиладиган зўравонлик
•зўрлик ишлатиш ёки зўрлик ишлатиш билан таҳдид қилиш
•аёл жинсидаги вояга етмаган шахсларга нисбатан ахлоқсиз ҳаракатлар содир этиш орқали учинчи шахс
билан жинсий алоқа қилишга мажбурлаш;
РУҲИЙ
•хотин-қизларни ҳақоратлаш уларга туҳмат қилиш, таҳдид қилиш, уларнинг шаънини, қадрқимматини камситиш, уларнинг хоҳиш-иродасини чеклашга қаратилган зўравонлик
•репродуктив соҳада назорат қилиш, тазйиқ ва зўравонликдан жабрланувчида ўз хавфсизлиги учун
хавотир уйғотиш, ўзини ҳимоя қила олмасликка олиб келиш, руҳий соғлиғига зарар етказган ҳаракат
(ҳаракатсизлик);
ИҚТИСОДИЙ
•хотин-қизларга нисбатан турмушда, иш жойларида ва бошқа жойларда амалга оширилган зўравонлик
•хотин-қизларнинг нормал яшаш ва камол топиш учун озиқ-овқат, уй-жой, бошқа зарур шарт-шароитлар
билан таъминланишга бўлган ҳуқуқини, мулк ҳуқуқини, таълим олиш, меҳнатга оид ҳуқуқини амалга
оширишни чеклашга олиб келадиган ҳаракат (ҳаракатсизлик);

28. Сессия 2: Зўравонлик жабрланувчисининг ижтимоий-психологик портрети

29. МАВЗУЛАР:

• Тазйиқ ва зўравонлик жабрланувчиси ким? Зўравонлик
оқибатлари ва виктимлашув омиллари.
• Зўравонликни бошидан кечирганликни кўрсатувчи белгилар
таснифи.
• Жабрланувчига мажмуавий хизматлар тақдим этишда
идоралараро ёндашувнинг аҳамияти.

30. УМУМИЙ МУҲОКАМА

Тазйиқ ва зўравонлик жабрланувчиси ким?
Унинг ижтимоий-психологик жиҳатларни айтиб бера
оласизми?

31. ЗЎРАВОНЛИК ЖАБРЛАНУВЧИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ПОРТРЕТИ

ЗЎРАВОНЛИК
ЖАБРЛАНУВЧИНИНГ
ИЖТИМОИЙПСИХОЛОГИК ПОРТРЕТИ
1. Альтруизм
стереотиплари,
«ўзини ўзи қурбон
қилиш – ҳаёт
қонуни»
«инсон ўз эркини бошқаларга
бериш орқали ўзи ҳам
ривожланади» деган тафаккур
хатоси;
жамият кўз ўнгида ҳар доим
яхши
инсон
сифатида
гавдаланиш истаги;
мустақил шахс бўлиш ва ўз
ҳаётидаги мураккаб вазиятдан
чиқишга оид ишончининг
йўқлиги

32. ЗЎРАВОНЛИК ЖАБРЛАНУВЧИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ПОРТРЕТИ

ЗЎРАВОНЛИК
ЖАБРЛАНУВЧИНИНГ
ИЖТИМОИЙПСИХОЛОГИК ПОРТРЕТИ
2. Ўз-ўзига
баҳоси ва
муносабати
кўп ҳолларда ўзига нисбатан
паст баҳо бериш;
агрессорнинг унинг хақидаги
баҳоларига мойиллик.

33. ЗЎРАВОНЛИК ЖАБРЛАНУВЧИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ПОРТРЕТИ

ЗЎРАВОНЛИК
ЖАБРЛАНУВЧИНИНГ
ИЖТИМОИЙПСИХОЛОГИК ПОРТРЕТИ
3. Қадриятлари (гендер
стереотипларга
асосланганлиги)
«Оила – ҳар бир аёл учун
ягона қадрият!»
«Фарзандлар – яшаш учун
ягона бахт ва фарзандлар учун
ҳар қандай азобга чидаш
керак!»
Оила аъзоларининг (турмуш
ўртоғи, фарзандлари ва
бошқалар) муваффақиятлари
ўзини ривожлантиргандан
муҳим саналади.

34. ЗЎРАВОНЛИК ЖАБРЛАНУВЧИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ПОРТРЕТИ

4. Интеллекти/
тафаккури
Интеллектуал даражаси ҳам
паст, ҳам юқори бўлиши
мумкин.
Мустақил фикрлаш ва мустақил
қарор қилиш кўникмаларининг
мавжуд эмаслиги.
Танқидий тафаккур
кўникмаларининг етарли
эмаслиги.

35. ЗЎРАВОНЛИК ЖАБРЛАНУВЧИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ПОРТРЕТИ

5. Иқтисодий
ҳолати
Зўравондан иқтисодий
қарамлик.
Бирламчи моддий
эҳтиёжларини (озиқ-овқат, ўй
ва маиший жиҳозлар)
мустақил қондириш
имкониятининг йўқлиги /
чекланганлиги.
Фарзандларининг моддий
қийматда эҳтиёжлари
қимматлиги.

36.

Зўравонликдан жабр кўрганларда
ПТСРнинг психологик оқибатлари
жабрдийда уйқусининг бузилиши
қўрқинчли туш кўриш
диққатини жамлай олмаслик
қўзғалувчанлик
ваҳима
жамиятга нисбатан адоватнинг
юзага келиши.

37.

Зўравонликдан жабр
кўрганлардаги ПТСРнинг
физиологик оқибатлари
ҳаво етишмаслигини ҳис қилиш
ошқозонида мувозанатнинг
бузилиши
ички спазмлар
бош оғриғи
жинсий алоқага қизиқишнинг
йўқолиши.

38.

Зўравонликдан жабр кўрганлардаги
ПСТРнинг хулқий оқибатлари
ўзининг тана аъзоларини қасддан
жароҳатлаш
суицидал фикрлар
спиртли ёки гиёҳванд моддаларни
суистеъмол қилиш
овқатланишга оид муаммолар
(булимия ёки анорексия).

39. ВИКТИМЛАШУВ ВА УНИНГ ТУРЛАРИ

Виктимлашув – шахс ёки бир гуруҳ
шахсларнинг зўравонлик
жабрланувчисига айланиш жараёни ва
якуний натижаси.
Иккиламчи виктимлашув – алоҳида шахс, гуруҳ
ёки хизмат кўрсатувчи провайдерлар
томонидан жабрланувчини айблаш ёки бошқа
шаклда у билан гендер маданиятсиз
муносабатда бўлиш оқибатида юзага келувчи
ретравматизация жараёни.

40. Савол:

Иккиламчи виктимлашув бўлмаслиги учун
зўравонлик жабрланувчиси билан қандай мулоқот
қилиш лозим?

41. Гендер зўравонлик жабрланувчисига нисбатан эмпатия

Эмпатия (грекча сўз) – бу
бошқаларнинг эмоционал
ҳолатига англанилган равишда
ҳамдардлик билдириш ва
уларнинг хис-туйғуларини тан
олиш ҚОБИЛИЯТИ.
41

42. ЖАБРЛАНУВЧИГА МАЖМУАВИЙ ХИЗМАТЛАР ТАҚДИМ ЭТИШДА ИДОРАЛАРАРО ЁНДАШУВНИНГ АҲАМИЯТИ

Зўравонлик жабрланувчисини барча эҳтиёжларни қондирилишига ва зўравонлик оқибатларини бартараф этишга
имкон яратади.

43. ТУШЛИК

44. Сессия 3: Зўравонликнинг ижтимоий хусусияти ва хотин-қизларга зўравонликнинг сабаблари.

45. Мавзулар

• Агрессия ва агрессив хулқ тушунчаси.
• Хотин-қизларга нисбатан зўравонликнинг сабаблари.
• Зўравонлик хулқини ўзгартириш мотивацияси (16 аргумент).
• Коррекцион-профилактика дастури (коррекция ва
профилактиканинг фарқлари ва ўзаро боғлиқлиги).

46. Асосий тушунчалар

Агрессия
Агрессивлик
Агрессив эмоциялар
Агрессив хулқ

47. Агрессия

АГРЕССИЯ (лотинчадан aggressiō - ҳужум) инсонларнинг
биргаликда яшаш нормаларига зид келувчи, ҳужум
объектларига зиён етказувчи, инсонларга жисмоний, ахлоқий
зарар етказувчи, ёки уларда психологик дискомфорт яратувчи
деструктив хулқ.
Агрессия // Большой психологический словарь / б
сост. Б. Мещеряков и В. Зинченко. — Олма-пресс, 2004

48.

АГРЕССИВ ХУЛҚНИНГ ШАКЛЛАНИШ ФАЗАЛАРИ
1) Агрессив эмоцияларнинг юзага келиши ва шахс
ўзининг эмоционал-иродавий тартибга сола
олмаслиги;
2) Агрессивликнинг юзага келиши (агрессив
характернинг юзага келиши);
3) Агрессив хулқ (ижтимоий хулқ стратегияси)
4) Пост-агрессив хулқ (айбдорлик ҳиссиёти,
хафагарчилик, тушкунлик).

49. Агрессив эмоциялар

49

50. Агрессивлик

Инсоннинг ўзига ҳос характер жиҳати – агрессив хулққа
мойиллиги.
Ўз реакцияларини назорат қилишдаги қобилиятсизлик.
Атрофдагиларга нисбатан адоватда бўлиш.

51. АГРЕССИВ ХУЛҚ

• ВЕРБАЛ АГРЕССИЯ - шахс агрессия қурбонини онгли равишда
танлайди ва уни турли сўзлар орқали ҳақорат қилиш, сўкиш,
устидан кулиш, масхара қилиш, тўҳмат ва шантаж
элементларидан фойдаланган ҳолда агрессияни кўрсатади.
• ЖИСМОНИЙ АГРЕССИЯ – шахснинг вербал агрессив ҳааркатлари
жисмоний куч ишлатиш (уриш, дўппослаш, калтаклаш ва ҳ.к.)
билан узвийликда намойиш бўлади.

52. Агрессив хулқ шакллари

ситуатив агрессив хулқ (аниқ вазиятга нисбатан қисқа муддатли
шаклда юзага келувчи реакция);
пассив агрессив хулқ (ҳаракатсизлик ёки бирор нарсадан бош
тортиш шаклида);
актив агрессив хулқ (вайронкор ёки зўравон ҳаракатлар
шаклида).

53. АГРЕССИВ ХУЛҚ МОТИВЛАРИ

• Патологик мотивлар – психозлар, бред, галлюцинация ва бошқалар.
Улар психик оғишлар ва касалликлар оқибати саналади.
• Гедонистик мотив – бу ерда агрессия қониқиш ҳис қилиш
инструменти саналади.
• Авторитар мотивлар (ҳокимият ташналиги) – бошқалар устидан
ҳукмронлик ўтказиш, барча неъматларга эга бўлиш, ҳаммани
бўйсиндириш истаги.
• Рад этиш мотиви – агрессия ўрнатилган норма ва қоидаларни бузиш
усули сифатида.
• Психик мувозанатга келиш мотиви – агрессия ёрдамида инсон ўз
эмоционал ҳолатини мувозанатга келтиради (эмоционал портлаш,
жаҳл, қаҳр, адоват, нафрат).

54. Зўравон шахс типлари

1) рационал зўравон (ўз ҳаракатларини миллий, диний, гендер
стереотиплар/сохта
установкалар
ёрдамида
оқлаш
ҳимоя
механизмидан фойдаланади);
2) импульсив зўравон (тез таъсирланувчи шахс бўлганлиги сабабли ҳар
қадамда қасос ва ҳасад уни безовта қилади);
3) ғазабланган зўравон, зўравонлик ёрдамида ўзини кимдандир хафа
қилганлиги билан боғлиқ ноқулайлик туйғусидан халос бўлишга
интилади (сублимация қилинган қасос);
4) патологик зўравон (садистик, хавотирли, мантиқсиз);
5) конформистик зўравон - тенгдошлари ёки ёши каттароқ “аждодлар“
(кумирлар) таъсири остида зўравонлик “анъанаси”ни давом эттирувчи.

55. АГРЕССИВ ХУЛҚ ФАЗАЛАРИ КЕСИМИДА ЗЎРАВОН БИЛАН ИШЛАШ ХУСУСИЯТЛАРИ

№
Фаза
Психологик иш
йўналиши
Психологик консультация
1
Агрессив эмоцияларнинг юзага келиши ва шахс
ўзининг эмоционал-иродавий тартибга сола
олмаслиги.
2
Агрессивликнинг юзага келиши (агрессив
характернинг юзага келиши).
Эмоционал ва хулқий
коррекция
3
Агрессив хулқ (ижтимоий хулқ стратегияси).
Психокоррекция ёки
психотерапия (50/50)
4
Пост-агрессив хулқ (айбдорлик ҳиссиёти,
хафагарчилик, тушкунлик).
Психопрофилактика /
кузатув / консультация

56. Ҳимоя ордери ва тузатиш дастури

• Вазирлар Маҳкамасининг Ўзбекистон Республикаси Вазирлар
Маҳкамасининг 2020 й. 4 январдаги №3 сонли «Хотин-қизларни
тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тизимини
такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида» карори.
Манба:
https://lex.uz/uz/docs/4676892

57. Интервью

58.

Зўравонлик субъекти / агрессор билан
ишлашнинг ҳуқуқий асоси
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2020
йил 4 январдаги “Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан
ҳимоя қилиш тизимини такомиллаштириш чоратадбирлари тўғрисида”ги 3-сонли Қарори
(ВМнинг 2025 йил 15-июлдаги 441-сонли Қарори)
Тузатиш (коррекция) дастури
58

59. Зўравонликни содир этган шахс билан комплекс ишлаш принциплари

• Зўравонлик учун жазо муқаррарлигини назарда тутувчи ёндашув.
• Зўравонликни содир этганлигини тан олишга асосланган ёндашув.
• Зўравон хулқ-атворини ўзгартириш (тузатиш) дастуридан ўтишга тайёргарлик принципи.
• Агрессив хулқни тузатиш ишларни қўллаш принципи.
• Гендер жиҳатларни инобатга олиш ёндашуви.
• Зўравонлик жабрланувчисининг иштирокига қаратилган ёндашув.
• Зўравонликдан омон қолганга қаратилган ёндашув.
• Жабрланувчиларнинг алоҳида эҳтиёжларига қаратилган ёндашув.
• Хавфсизлик ва қўриқлаш.
• Махфийлик ва сирлилик.
• Камситилишнинг ман этилиши.
59

60. Ваколатли ходимлар учун тавсиялар

Ваколатли ходим зўравонликни содир этишда гумон қилинаётган шахс билан камситиш ва
айблашга йўналтирилмаган хавфсиз алоқа ўрнатиши лозим.
• конфиденциал муҳит яратиш;
• айбламасдан, виждонлиликни текширмасдан саволлар бериш;
• гаплар ва иборалардан фойдаланишда маданий хусусиятларни ҳисобга олиш;
• зўравонлик ҳодисасини содир этган шахсга имкон даражасида, агар хулқида ҳуқуқбузарлик
ва жиноят аломатлари бўлмаса, конфиденциалликни кафолатлаш мумкинлиги тўғрисида
хабар бериш;
• тиббий ёрдамга зарурат мавжуд бўлганда, тегишли тиббиёт муассасаларига йўналтириш
тизими ҳақида маълумот бериш.
60

61. Зўравонликни содир этган шахснинг эмоционал ўз-ўзини бошқара олмаслик ҳолати

Ваколатли ходим зўравонликни содир этган шахснинг эмоционал ўзўзини бошқара олмаслик ҳолатига дуч келганда, унда у қўйидаги
одатий қоидаларга амал қилиши лозим:
• зўравонликни содир этган шахс билан ҳеч қандай баҳсга киришмаслик;
• ҳайрихоҳлик билан ва ишонтирадиган тарзда гапиринг;
• хотиржам кўринишни сақлаш, баланд оҳангда гапирмаслик, унга орқа
билан ўгирилмаслик.
• зўравонликни содир этган шахс томонидан таҳдид солинганда,
чекинишга ҳаракат қилиш (жойни тарк этиш) ёки бошқа одамларни
ёрдамга чақириш.
61

62.

Ҳуқуқий аргументлар
(4та)
Тиббий аргументлар
(4 та)
“16 АРГУМЕНТ”
Зўравонлик хулқини
ўзгартириш мотивлар
Психологик аргументлар
(4та)
Ижтимоий-иқтисодий
аргументлар
(4та)

63.

«16 аргумент»
ҲУҚУҚИЙ АРГУМЕНТЛАР
Зўравонлик жиноятдир,
ҳар бир жиноят учун
жазо муқаррардир.
Зўравонликни содир
этган шахс доимо
маъмурий назорат
остида бўлади.
Тергов ва суд органлари
аралашуви,
профилактик ва
маъмурий ҳисобларга
Ижтимоий
тушиб қолиш туфайли, муносабатларда муайян
ўзига ва фарзандларига хуқуқ ва имтиёзлардан
чекланиб қолиш,
нисбатан жамоатчилик
нигоҳида “жиноятчи,
ноқобил оилалар
хуқуқбузар, судланган, рўйхатига тушиб қолиш
хавфи.
оиласи аъзоси
судланган” каби
ёрлиқларнинг пайдо
бўлиши.

64.

«16 аргумент»
ТИББИЙ АРГУМЕНТЛАР
Зўравонлик
Зўравонлик
ҳодисаси
Агрессив хулқ
жабрланувчи ва
жабрланувчи, уни
унинг
зўравонликни содир
фарзанди
фарзандларининг
этган шахснинг ҳам
(ҳомиласи) ва
соғлиғига, яъни
соғлиғи учун қисқа
ҳаттоки,
ва узоқ муддатли
репродуктив ва
зўравонликни содир
психосоматик
асоратларни, ҳамда
этган шахсни
сурункали
ҳолатига зиён
ўзининг ҳам ўлимига
етказади.
касалликларни
олиб келиши
келтириб чиқаради.
мумкин.
Зўравонлик
натижасида
жабрланувчи, уни
фарзанди,
шунингдек,
зўравонлик содир
этган шахс ногирон
бўлиб қолиши
мумкин.

65.

«16 аргумент»
ПСИХОЛОГИК АРГУМЕНТЛАР
Зўравонликнинг ҳар
Психологик травма
қандай кўриниши
асосида улғайган бола
болада психологик
анъанавий тарзда
травма (жароҳат)ларни
зўравонлик
юзага келишига олиб
сценарийсини
келади.
такрорлайди.
Сурункали агрессив
хулқ психопатия ва
социопатия
аломатларини
келтириб чиқаради.
Агрессив хулқ
зўравонликни содир
этган шахсда
ижтимоий қадриятлар
ва алоқаларни
йўқотади, салбий
аҳлоқий-руҳий
ёрлиқларга (жинни,
псих, тарбиясиз,
дебил, монстр,
социопат ва х.қ.) эга
бўлади.

66.

«16 аргумент»
ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ АРГУМЕНТЛАР
Зўравонлик оилага
моддий ва молиявий
зарар етказади.
Зўравонлик оила учун
Зўравонлик боланинг
қўшимча харажатларни
ривожланишига тузатиб
келтириб чиқаради,
бўлмайдиган зарар
моддий неъматларни
етказади, унинг
хизмат муддатини
инсоний салоҳиятини
қисқартиради ёки
рўёбга чиқаришга
уларни йўқ қилишга
имкон бермайди.
олиб келади.
Зўравонлик ходисаси
зўравонликни содир
этган шахснинг иш
жамоасидаги мавқеига,
жабрланувчини, яқин
атрофдаги бошқа
инсонларни ҳамда
зўравонликни содир
этган шахсни ўзининг
меҳнат қилиш
қобилиятига салбий
таъсир қилади.

67. ОПЕРАЦИОН ИШ ТАРТИБЛАРИ (ПРОЦЕДУРАЛАР)

Гендер зўравонлик
содир этган шахсни
АНИҚЛАШ
Такрорий зўравонлик
ходисасини (актни)
хавфини БАҲОЛАШ
Комплекс тузатиш
(коррекция) ва
профилактика ишлари:
Ўзаро келишилган
хуқуқий, тиббий,
психологик ва ижтимоий
аралашув
Бошқа ваколатли органларга (қайта)
йўналтириш:
Ҳужжатлаштириш
Тиббиёт хизматларни тақдим этувчилар
Гендер зўравонлик ходиса
Ҳуқуқни мухофаза қилиш хизматларни тақдим этувчилар
Коррекцион ва профилактик ишлар
Бошқа ижтимоий хизматлар тақдим этувчилар
Психологик хизматларни тақдим этувчилар

68. Мажмуавий коррекцион-профилактик ишлар йўналишлари ва шакллари

ҲУҚУҚИЙ ЙЎНАЛИШ
ИЖТИМОИЙ ЙЎНАЛИШ
• профилактик суҳбат
• ҳимоя ордерини тақдим
этиш ва унинг ижроси
устидан назорат ва ҳ.к.
• ижтимоий
эҳтиёжларини
ўрганиш
ва
уларнинг
ечимига
кўмаклашиш
(бандлик, касбий таълим,
ижтимоий нафақа) ва ҳ.к.
ТИББИЙ ЙЎНАЛИШ
• жисмоний
ва
руҳий
ҳолатини баҳолаш
• тор мутахассисли
шифокорга йўналтириш
• даволаш ва ҳ.к.
ПСИХОЛОГИК ЙЎНАЛИШ
психодиагностика
психокоррекция
психотерапия
психопрофилактика.

69. Сессия 4 : ЗЎРАВОНЛИК ХОДИСАСИГА ЖАВОБАН КЎРСАТИЛАДИГАН ХИЗМАТЛАР

70. ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАР

71. НОРМАТИВ-ҲУҚУҚИЙ ҲУЖЖАТ ТУШУНЧАСИ

Норматив-ҳуқуқий ҳужжат қонунчиликка мувофиқ қабул қилинган,
умуммажбурий давлат кўрсатмалари сифатида ҳуқуқий
нормаларни белгилашга, ўзгартиришга ёки бекор қилишга
қаратилган расмий ҳужжатдир.
(20.04.2021 й. ЎРҚ-682-сон «Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида» қонуни, 3-модда).

72. НОРМАТИВ-ҲУҚУҚИЙ ҲУЖЖАТларнинг ИЕРАРХИЯСИ

• Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси;
• Ўзбекистон Республикасининг қонунлари (кодекслар ва
қонунлар);
• Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг
қарорлари;
• Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари ва
қарорлари;
• Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари;
• Вазирликлар ва идораларнинг буйруқлари ҳамда қарорлари;

73. Халқаро шартномалар

ХАЛҚАРО ШАРТНОМАЛАР
ХОТИН-ҚИЗЛАРНИ ТАЗЙИҚ ВА ЗЎРАВОНЛИКДАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ

74. ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИ БЎЙИЧА ХАЛҚАРО БИЛЛ

ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИ УМУМЖАҲОН ДЕКЛАРАЦИЯСИ
Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пакт
Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисидаги
халқаро пакт

75. БМТнинг «АЁЛЛАР КОНВЕНЦИЯСИ»

АЁЛЛАРГА НИСБАТАН БАРЧА ШАКЛДАГИ КАМСИТИШЛАРГА БАРҲАМ
БЕРИШ ТЎҒРИСИДАГИ КОНВЕНЦИЯ
1979 йил қабул қилинган, 1981 йил кучга кирган
Ўзбекистон Республикаси 1995 й. ратификация қилган
Аёлларга нисбатан барча шаклдаги камситишларга
барҳам бериш тўғрисидаги конвенцияга қўшимча
протокол
1999 йил қабул қилинган, 2000 йил кучга кирган
Ўзбекистон Республикаси қабул қилмаган

76. ХАЛҚАРО МАЖБУРИЯТЛАР

ПЕКИН ДЕКЛАРАЦИЯСИ +
ПЕКИН ҲАРАКАТЛАР ПЛАТФОРМАСИ (12 та энг муҳим
муаммоли соҳаларни қамраб олиниши)
1. Аёллар ва қашшоқлик;
2. Аёлларни таълими ва ўқитиш;
3. Аёллар ва соғлиқ;
4. Аёлларга нисбатан зўравонлик;
5. Аёллар ва қуролли тўқнашувлар;
6. Аёллар ва иқтисодиёт;
7. Қарор қабул қилиш ва ҳокимият жараёнларида аёлларни
иштироки ;
8. Аёллар вазиятини яхшилаш механизмлари;
9. Аёллар ҳуқуқлари;
10. Аёллар ва оммавий ахборот воситалари;
11. Аёллар ва атроф-муҳит;
12. Қизлар.
БАРҚАРОР РИВОЖЛАНИШ
МАҚСАДЛАРИ
5 мақсад: гендер тенгликни
таъминлаш ва барча аёллар ва
қизларнинг ҳуқуқ ва
имкониятларни кенгайтириш

77. миллий қонунчилик

МИЛЛИЙ ҚОНУНЧИЛИК
ХОТИН-ҚИЗЛАРНИ ТАЗЙИҚ ВА ЗЎРАВОНЛИКДАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ

78. ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ КОНСТИТУЦИЯСИ

19-модда.
• Ўзбекистон Республикасида инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликлари халқаро
ҳуқуқнинг умумэътироф этилган нормаларига биноан ҳамда ушбу
Конституцияга мувофиқ эътироф этилади ва кафолатланади. Инсон
ҳуқуқ ва эркинликлари ҳар кимга туғилганидан бошлаб тегишли
бўлади.
• Ўзбекистон Республикасида барча фуқаролар бир хил ҳуқуқ ва
эркинликларга эга бўлиб, жинси, ирқи, миллати, тили, дини, эътиқоди,
ижтимоий келиб чиқиши, ижтимоий мавқеидан қатъи назар, қонун
олдида тенгдирлар.
• Имтиёзлар фақат қонунга мувофиқ белгиланади ва ижтимоий адолат
принципларига мос бўлиши шарт.

79. ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ КОНСТИТУЦИЯСИ

25-модда.
• Яшаш ҳуқуқи ҳар бир инсоннинг ажралмас ҳуқуқидир ва у қонун
билан муҳофаза қилинади. Инсон ҳаётига суиқасд қилиш энг оғир
жиноятдир.
26-модда.
• Инсоннинг шаъни ва қадр-қиммати дахлсиздир. Ҳеч нарса уларни
камситиш учун асос бўлиши мумкин эмас.
• Ҳеч ким қийноққа солиниши, зўравонликка, бошқа шафқатсиз,
ғайриинсоний ёки инсон қадр-қимматини камситувчи муомалага
ёхуд жазога дучор этилиши мумкин эмас.

80. ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ КОНСТИТУЦИЯСИ

58-модда.
• Хотин-қизлар ва эркаклар тенг ҳуқуқлидирлар.
• Давлат хотин-қизлар ва эркакларга жамият ҳамда давлат ишларини бошқаришда,
шунингдек жамият ва давлат ҳаётининг бошқа соҳаларида тенг ҳуқуқ ва
имкониятларни таъминлайди.
76-модда.
• Оила жамиятнинг асосий бўғинидир ҳамда у жамият ва давлат муҳофазасидадир.
• Никоҳ Ўзбекистон халқининг анъанавий оилавий қадриятларига,
никоҳланувчиларнинг ихтиёрий розилигига ва тенг ҳуқуқлилигига асосланади.
• Давлат оиланинг тўлақонли ривожланиши учун ижтимоий, иқтисодий, ҳуқуқий ва
бошқа шарт-шароитлар яратади.
78-модда.
• Оналик, оталик ва болалик давлат томонидан муҳофаза қилинади.

81. ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ КОДЕКСЛАРИ

• Фуқаролик кодекси
• Оила кодекси
• Меҳнат кодекси
• Маъмурий жавобгарлик туғрисида кодекс
• Жиноят кодекси
• Жиноят процессуал кодекси

82. ҚОНУНЛАР (1)

ХОТИН-ҚИЗЛАРНИ ТАЗЙИҚ ВА ЗЎРАВОНЛИКДАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ
ТЎҒРИСИДА
(Ўзбекистон Республикасининг Қонуни, 02.09.2019 йилдаги ЎРҚ561-сон)
1-модда. Қонуннинг мақсади
• Ушбу Қонуннинг мақсади хотин-қизларни тазйиқ ва
зўравонликнинг барча шаклларидан ҳимоя қилиш соҳасидаги
муносабатларни тартибга солишдан иборат.

83. ҚОНУНЛАР (2)

Ўзбекистон Республикасининг 11.04.2023 йилдаги ЎРҚ-829-сонли
«Хотин-қизлар ва болалар ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда
қонуний манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш тизими янада
такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон
Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва
қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонунини

84.

Ушбу Қонун хотин-қизлар ва
болаларга нисбатан шилқимлик
ҳамда зўравонликнинг олдини
олишга, оилалардаги маънавийахлоқий муҳитни яхшилашга, болалар
ва хотин-қизлар ҳуқуқлари билан
боғлиқ халқаро индексларда
мамлакатимизнинг ўрнини яхшилашга
хизмат қилади
(Жинсий
зўравонлик
жиноятчилари
шартли
равишда озод
қилинмайди ва
юмшатувчи
ҳолатларга дуч
келмайди
Мажбурий
аборт учун
жавобгарликни
кучайтириш
Вояга
етмаганларнинг
жинсий
эркинлиги ва
дахлсизлигини
ҳимоя қилиш
Оилавий
(маиший)
зўравонликнинг
криминализаци
яси
Вояга
етмаганларга
қарши
жинсий
жиноятлар
Шахсий
фотосуратлар
ва видеоларни
розилигисиз
тарқатиш ва
бунга таҳдид
қилиш жиноят
ҳисобланади
Тазйиқ учун
маъмурий
жавобгарликни
жорий этиш
Ҳимоя ордери
бир йилга
узайтирилиши
мумкин, у
қўйиши
мумкин бўлган
янги турдаги
чекловлар
қўшилди

85.

• Зўравонлик –хотин-қизларга нисбатан жисмоний, руҳий, жинсий ёки иқтисодий таъсир
ўтказиш ёки бундай таъсир ўтказиш чораларини қўллаш билан таҳдид қилиш орқали уларнинг
ҳаёти, соғлиғи, жинсий дахлсизлиги, шаъни, қадр-қиммати ва қонун билан ҳимоя
қилинадиган бошқа ҳуқуқлари ҳамда эркинликларига тажовуз қиладиган ғайриҳуқуқий
ҳаракат (ҳаракатсизлик).
• Тазйиқ — содир этилганлиги учун маъмурий ёки жиноий жавобгарлик назарда тутилмаган,
хотин-қизларнинг шаъни ва қадр-қимматини камситадиган ҳаракат (ҳаракатсизлик),
шилқимлик, таъқиб этиш.
• таъқиб этиш - жабрланувчининг хоҳиш-иродасига қарши, унинг икки ёки ундан ортиқ марта
қаршилик кўрсатганлигига ёхуд огоҳлантирганлигига қарамай содир этиладиган,
жабрланувчини қидиришда, у билан оғзаки, телекоммуникация тармоқлари воситасида, шу
жумладан Интернет жаҳон ахборот тармоғи орқали ёки бошқа усулларни қўллаш йўли билан
мулоқотга киришишда, унинг иш, ўқиш ва (ёки) яшаш жойига боришда ифодаланган ҳамда
жабрланувчида ўз хавфсизлиги учун хавотирлик қўзғатадиган ҳаракатлар.

86.

Оилавий зўравонликнинг криминализацияси
Оилавий (маиший) зўравонлик бўйича ЖК 1261-модда билан тўлдирилди
Хотинига (эрига), собиқ хотинига (собиқ эрига), бир рўзғор асосида биргаликда
яшаётган шахсга ёки умумий фарзандга эга бўлган шахсга нисбатан содир этилган мулк,
таълим олиш, соғлиқни сақлаш ва (ёки) меҳнатга оид ҳуқуқини амалга оширишга
тўсқинлик қилиш, мол-мулкига ва шахсий ашёларига қасддан шикаст етказиш, худди
шунингдек ушбу шахслар соғлиғининг ёмонлашувига олиб келган тарзда уларнинг
шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлаш, уларни қўрқитиш, яқин қариндошларидан
ажратиб қўйиш, шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир
этилган бўлса, шунингдек башарти бошқа жиноят аломатлари мавжуд бўлмаса,
базавий ҳисоблаш миқдорининг 20 бараваридан 30 бараваригача миқдорда
жарима ёки 160 соатдан 300 соатгача мажбурий жамоат ишлари ёхуд 2 йилгача
ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланади.

87.

Маъмурий Жавобгарлик тўғрисидаги Кодекс 592-модда билан тўлдирилди
Оилавий (маиший) зўравонлик
Хотинига (эрига), собиқ хотинига (собиқ эрига), бир рўзғор асосида биргаликда яшаётган
шахсга ёки умумий фарзандга эга бўлган шахсга нисбатан содир этилган мулк, таълим олиш,
соғлиқни сақлаш ва (ёки) меҳнатга оид ҳуқуқни амалга оширишга тўсқинлик қилиш, мол-мулкига
ва шахсий ашёларига қасддан шикаст етказиш, худди шунингдек ушбу шахслар соғлиғининг
ёмонлашувига олиб келган тарзда уларнинг шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлаш, уларни,
қўрқитиш, яқин қариндошларидан ажратиб қўйиш, башарти жиноят аломатлари, шунингдек
ушбу Кодексда назарда тутилган бошқа ҳуқуқбузарликлар аломатлари мавжуд бўлмаса, —
базавий ҳисоблаш миқдорининг 10 бараваридан 20 бараваригача миқдорда жарима
солишга ёки 10 суткагача муддатга маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади.
Хотинини (эрини), собиқ хотинини (собиқ эрини), бир рўзғор асосида биргаликда яшаётган
шахсни ёки умумий фарзандга эга бўлган шахсни дўппослаш, ушбу шахсларга соғлиқнинг қисқа
муддатга ёмонлашувига ёки меҳнат қобилиятининг унча узоқ бўлмаган муддатга йўқолишига
олиб келмаган қасддан баданга енгил шикаст етказиш, —
базавий ҳисоблаш миқдорининг 10 бараваридан 20 бараваригача миқдорда жарима
солишга ёки 15 суткагача муддатга маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади

88. Соҳавий Ҳужжатлар

СОҲАВИЙ ҲУЖЖАТЛАР
ХОТИН-ҚИЗЛАРНИ ТАЗЙИҚ ВА ЗЎРАВОНЛИКДАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ

89. ЗЎРАВОНЛИК ҲОДИСАСИГА АРАЛАШУВ

“Тазйиқ ва зўравонликдан жабрланган шахсларга ижтимоий
хизматлар кўрсатишни такомиллаштириш бўйича қўшимча чоратадбирлар” (10.05.2024й, 175-ПҚ)
Манба:
https://lex.uz/pdfs/6916638

90.

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ВАЗИРЛАР МАҲКАМАСИНИНГ
ҚАРОРИ
Тазйиқ ва зўравонликка учраган хотин-қизлар ва уларнинг вояга
етмаган фарзандларига ижтимоий хизматларни кўрсатиш
тизимини йўлга қўйиш чора-тадбирлари тўғрисида.
25.06.2024 йилдаги 354-сон
Манба:
https://lex.uz/docs/6982043

91.

92. Хизмат кўрсатишнинг иш тартиблари (операцион процедуралар)

Хизматлар тақдим этиш:
Гендер зўравонлик
жабрланувчисини
АНИҚЛАШ
Гендер
зўравонлик
ҳодисасини
БАҲОЛАШ
Инқироз юзасидан маслаҳат
Хавфсиз бошпана
Узоқ муддатли мажмуавий ижтимоий қўллабқувватлаш/ёрдам, маслаҳат ва бошқа
қўшимча хизматлар
Хавфларни бошқариш ва баҳолаш
Бошқа хизмат тақдим қилувчиларга
(қайта) йўналтириш:
Тиббиёт хизматларни тақдим этувчилар
Ҳужжатлаштириш
Гендер зўравонлик
жабрланувчиси
Бошқа ижтимоий хизматлар тақдим этувчилар
Гендер зўравонлик
ходисани
Психологик хизматларни тақдим этувчилар
Тақдим этилган хизматлар
Хуқуқни мухофаза қилиш хизматларни тақдим этувчилар
92

93. ЖАБРЛАНУВЧИНИНГ ҲАЁТИГА ЗЎРАВОНЛИКНИНГ ТАЪСИРИ (оқибатлар)

Касби
Ҳуқуқлари
Иш
жойи
Таълим
Жабрланувчи
ва унинг
фарзандлари
Соғлик
Соғлом
овқатланиш
Моддий
таъминот
Мулк
Ўй-жой
Оилавий
муносабатлар
93

94. МАЖМУАВИЙ ХИЗМАТЛАР

• Тазйиқ ва зўравонликдан жабрланган шахсларга мажмуавий
(тиббий, психологик, ҳуқуқий, ижтимоий) хизматларни
кўрсатилиш тартиби.
• Тазйиқ ва зўравонликдан жабрланган шахсларга ижтимоий ходим
томонидан кўрсатиладиган хизматлар.

95. КИЧИК ГУРУҲЛАРДА ИШЛАШ:

ЖАБРДИЙДАГА ЁРДАМ БЕРИШ НУҚТАЛАРИДА КЎРСАТИЛАДИГАН
ПСИХОЛОГИК, ИЖТИМОИЙ ВА ҲУҚУҚИЙ ЁРДАМ ТУРЛАРИ ТЎҒРИСИДА
ТАҚДИМОТ ТАЙЁРЛАШ:
1-нуқта: Инсон марказининг ўзи
2-нуқта: Шошилинч тиббий муассасаларидаги уч кунлик Бирламчи
кўмак хоналари
3-нуқта: Реабилитация марказлари

96. Жабрдийдага ёрдам берувчи 1-нуқта: Инсон марказининг ўзи

Ёрдам тури
Мақсади
Ёрдам турлари
Эмоционал шокни
енгиллаштириш, хавфсизлик
ҳиссини тиклаш
Психолог маслаҳати, травмага
йўналтирилган биринчи
мулоқот, стрессни бошқариш
машқлари
Ижтимоий
Жабрдийдани ресурслар билан
таъминлаш ва унга самарали
йўл кўрсатиш
Жамият ресурслари тўғрисида
маълумот бериш, бошқа
муассасаларга йўлланма бериш,
эҳтиёжни баҳолаш
Ҳуқуқий
Жабрдийдани ўз ҳуқуқлари
ҳақида хабардор қилиш
Маслаҳат (ариза ёзиш, ҳимоя
ордери сўраш), ҳимоя чоралари
тўғрисида тушунтириш
Психологик

97. Жабрдийдага ёрдам берувчи 2-нуқта: Шошилинч тиббий бирлашмалардаги бирламчи кўмак хоналари

Ёрдам тури
Мақсади
Ёрдам турлари
Психологик
Кризис маслаҳати, шошилинч
Травматик ҳолатдан тез чиқишга
психологик интервенция,
ёрдам бериш
суицидга қарши баҳолаш
Ижтимоий
Бошпанасиз қолиш, хавфли
муҳитга қайтишдан сақлаш
Вақтинчалик бошпана, моддий
ёрдам, болаларни хавфсиз
жойга жойлаштириш
Ҳуқуқий
Жабрдийдани ҳимоя қилиш ва
жиноят ишини
расмийлаштириш
ИИБга мурожаат қилиш, ҳимоя
ордери расмийлаштириш,
далилларни тўплашда кўмак

98. Жабрдийдага ёрдам берувчи 3-нуқта: Реабилитация марказлари

Ёрдам тури
Мақсади
Ёрдам турлари
Психологик
Травманинг узоқ муддатли
оқибатларини тузатиш, психик
барқарорликни тиклаш
Травма-фокусланган терапия,
арт-терапия, гуруҳ терапияси,
болалар билан алоҳида иш
Янгидан мустақил ҳаёт қуриш,
реинтеграция
Ишга жойлаштириш, ижтимоий
нафақа, касбга ўқитиш, доимий
бошпана топишда ёрдам
Суд жараёнида қўллабқувватлаш, адолатга эришиш
Адвокат бериш, жиноят ишида
иштирок қилиш, ҳимоя
ордерининг назорати
Ижтимоий
Ҳуқуқий

99. Гендер зўравонлик жабрланувчиси билан ўзаро муносабат-тавсиялар:

100. Гендер зўравонликни бошидан кечирган жабрланувчилар билан ишлаш принциплари

• Гендер хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ёндашув.
• Гендер зўравонлик жабрланувчиларининг иштирокига асосланган
ёндашув.
• Гендер зўравонлик жабрланувчилари/шахсларига қаратилган ёндашув.
• Жабрланувчиларнинг махсус эҳтиёжларига қаратилган ёндашув.
• Хавфсизлик ва қўриқлаш.
• Махфийлик ва сирлилик.
• Англанилган танлов.
• Камситилишнинг ман этилиши.
100

101. Гендер зўравонлик жабрланувчиси билан ўзаро муносабат қандай бўлиши лозим

• Ташаббускор бўлиш
• Яқинлари ва дўстлари
олдида бу мавзуда савол
бермаслик
• Танаффуслардан қочиш
• Жабрланувчининг тилида
гаплашиш
• Жабрланувчини айбдор
тутмаслик
• Жамиятдаги мавжуд
маданият қоидаларига
асосан алоқа ўрнатиш
• Жабрланувчига нисбатан
асабийлашиш, ишончсизлик,
ёқтирмаслик ёки
ғазабланишдан қочиш
• Бошқалар суҳбат жараёнига
аралашишига йўл қўйманг

102. Гендер зўравонлик жабрланувчиси билан ўзаро муносабат қандай бўлиши лозим

Хонадаги шароит
Суҳбат жараёни
Биринчи таассурот кейинги хизматларга мурожаатларга асос бўлади

103. ХИЗМАТ КЎРСАТУВЧИНИНГ ХАТТИ-ҲАРАКАТЛАРИГА ТАЛАБЛАР

ХИЗМАТ КЎРСАТУВЧИНИНГ ХАТТИҲАРАКАТЛАРИГА ТАЛАБЛАР
• Ташаббускорлик намоён этиш ва ишонч ўрнатиш
• Махфийликни таъминлаш, суҳбатга хеч кимни аралаштирмаслик
• Сабр-тоқатли бўлиш
• Самарали коммуникация қоидаларига риоя қилиш
• Маданий белгиларни ҳурмат қилиш
• Ижобий ва эмпатик муносабат
• Жабрланувчини айбдор санамаслик ва айбламаслик
• Гендер зўравонликка тоқат қилиб бўлмаслигига ишонтириш.
• Диккат фақат сўҳбат ва жабрланувчида бўлиши.
• Сўҳбат учун кулай шароитлар.

104. Зўравонлик ходисаси билан ишлашда “ОЛТИН ҚОИДАЛАР”

• Хизмат тақдим этиш жараёнида гендер стереотиплардан
холис бўлиш муҳим. Хизмат давлат ишчиси томонидан
тақдим этилаётганлигини эсда тутиш лозим.
• Жабрланувчи мустақил қарор қабул қилишига имкон бериш
ва бу ҳаракатлар рағбатлантирилиши керак.
• Зўравонлик ходисаси билан ишлашда объектив бўлиш.
Касбий сўниш ва масъулиятсизликка йўл қўймаслик.

105. ҚАЙТА ЙУНАЛТИРИШ ҚОИДАЛАРИ

• Қайта йўналтириш ишлари масъул вакиллар суҳбат ва қисқа ёзма ҳисобот билан
якунланади. Виктимизациянинг олдини олиш.
• Қайта йўналтириш имкониятининг яратилиши, жабрланувчининг мустақил қарор
қабул қилиш қобилиятини рағбатлантириш.
• Агар лозим бўлса, йўналтириш жараёнида уни бирга кузатиб боринг.
• Тўпланган исботловчи далиллар муҳимлигини тушунтириш (имкон қадар тезроқ
тўплаш, сақлаб қолиш ёки йўқ қилиб юборишга йўл қўймаслик олдини олиш).
• Хизмат тақдим қилувчиларнинг рўйхатини янгилаб туриш.
• Ҳамкорлар билан йўналтириш жараёнлари ҳамда ҳар бир хизматнинг аниқ
вазифалари бўйича келишувлар тузинг, меморандум имзолаш.
• Йўналтириш жараёнлари келишилганига ва тегишли ходимларга етказилганига
ишонч ҳосил қилиш.
105

106. ТРЕНИНГНИ ЯКУНЛАШ!

Саволлар ва жавоблар!
Якуний тестни тўлдириш.

107. Якуний тестни тўлдириш.