Қазақстанның таулы аймақтарының тік белдеулілігі

1.

Қабылдаған: Абдраимова Қ.Т.
Орындаған: Кенжебекова Б.Қ.
Тобы: ЖБЛ-111
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық
қазақ – түрік университеті
Тау аймақтарының топырақтары.
Қазақстанның таулы аймақтарының
топырақтары. Таулы аймақтардың тік
белдеулігі.
БӨЖ

2.

Жоспар
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
1. Қазақстанның таулы аймақтарының тік белдеулілігі
2. Орташа-таулы орманды, аласа-таулы дала, тау етегі
белдеулерінің топырақтарының экологиялық сипаттамасы
3. Биік таулы шалғынды белдеудің ерекшеліктері
III Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
2

3.

Қазақстанның таулы аймақтарының тік белдеулілігі

4.

Қазақстанның таулы аймақтарының тік белдеулілігі
Қазақстанның
оңтүстік-шығысындағы
таулар
бөктеріндегі облыстарда теңіз деңгейінен алғанда,
биіктіктің өзгеруіне байланысты, топырақтар да
өзгеріп
отырады.
Ол
жерлер
климаттың,
топырақтың жəне өсімдіктердің ерекшеліктеріне
қарай Батыс Тянь-Шань, Солтүстік Тянь-Шань,
Сауыр-Тарғабатай жəне Оңтүстік Батыс Алтай
топырақ провинцияларына бөлінеді.

5.

6.

Батыс Тянь-Шань провинциясында (Оңтүстік Қазақстан
облысының территориясы) мынадай топырақ өңірлері
бар: тау етегіндегі шөлейт жазықтықта құба топырақ;
таудың орта шеніндегі
шөбімолорманныңкүреңтопырағы,
биіктаулыжерлердешалғындық субальпілік жəне альпілік
топырақтар тараған.

7.

Батыс Тянь-Шань провинциясы

8.

Солтүстік Тянь-Шань провинциясында (Қырғыз Іле Алатау
жоталары жəне Кетмень) мынадай топырақ өңірлері бар:
тау етегі жазықтығындағы шамалы карбонатты (солтүстік)
құба топырақпен ашық қара-қоңыр топырақ; аласа таудың
күңгірт қарақоңыр топырағы жəне таулы жердің қара
топырағы; таулы жердің сілтісізденген қара топырағы;
орташа таулы жердің шалғындықормандық жəне таудың
күңгірт түсті ормандық сұр топырағы, биік таулы жердің
шалғындық субальпілік жəне алпілік топырағы тараған.
Бұдан жоғары жерде мұзарттармен мəңгі қарлар жатады

9.

Недел
я

10.

Шалғынды дала
Шалғынды-дала, орташатаулы орманды, аласа-таулы
дала, тау етегі белдеулерінің
топырақтарының
экологиялық сипаттамасы
Топырақ түзуші жыныстар – негізінен лесс тектес
майда ұнтақталған жыныстар.

11.

Қара топырақты аймақтың
көлемі орманды далалы зонаның ішіндегі қара топырақтарды
қосқанда 191 млн гектар немесе ТМД территориясының 9%-ға
жуығы. Бұл зонада негізінен даланың дəнді шөбі, бұршақ
тұқымдастар, жусан тағы да басқа шөпті өсімдіктер тұтасып
қалың болып өседі. Бұл шөптердің тамырлары жер бетіндегі
вегетативтік органдарынан көп артық. Аймақты жел жақсы
қағады, күннің көзі де жақсы жылытады.
11

12.

Қазақстанда топырағы мен климаты жағынан ерекшеленетін 4 биіктік
белдеу бар:
Шөлдідалалы
белдеу
Аласа
таулы
дала
белдеу
Орташа
таулы
орманд
ыдалалы
Биік
таулы
альпілік

13.

Қазақстанда топырағы мен климаты жағынан ерекшеленетін 4 биіктік
белдеу бар:
Тау етегіндегі шөлді-далалы белдеу теңіз деңгейінен 450 –
750 м (кейбір аймақтарда 300 – 1000 м) биіктікте орналасқан. ТяньШань тау етектерінде негізінен сұр, Батыс Тянь-Шань тау етегінде
сұрқоңыр, Солтүстік Тянь-Шань мен Алтай таулары етектерінде ашық
қара-қоңыр топырақ таралған. Бұл жерлерде суармалы жəне тəлімі
егіншілік жəне мал шаруашылығы дамыған.
Аласа таулы дала белдеуі – əртүрлі таулы аймақта 600 –
2200 м биіктікте орналасқан алқап. Алтай мен Солтүстік Тянь-Шаньда
таудың күңгірт қара-қоңыр жəне қара топырағы таралған. Ал Батыс
Тянь-Шаньда (Оңтүстік Қазақстанда) сұр қоңыр жəне таудың қоңыр
топырағы басым. Қарашірік мөлшері 10 – 15%-дай. Жайылымы –
шүйгін, ағашы қалың алқап, мал шаруашылығы жақсы дамыған

14.

Қазақстанда топырағы мен климаты жағынан ерекшеленетін 4 биіктік
белдеу бар:
Орташа таулы орманды-далалы жəне шалғынды-орманды
белдеулері əр түрлі таулы аймақтарды 1000 – 2500 м-ге дейінгі деңгейді
қамтиды. Негізінен таудың шайылған, сілтісіз қара топырақтары мен
орманның сұр топырақтары жəне таулы-шалғынды топырақ тараған.
Батыс Тянь-Шаньда таудың қоңыр, Алтайда күлгін топырақтар түзілген.
Жайылымы – шүйгін, орман шарушылығы жақсы дамыған.
Биік таулы альпілік, субальпілік шалғынды жəне
қарлымұзды белдеулері Батыс Тянь-Шань мен Алтай аралығындағы
биік таулы аумақтардың 1800 – 3800 м, кейде одан да биік деңгейлерді
алып жатыр. Топырағы альпілік, субальпілік, шалғынды-шымды. Көпшілік
жері топырақсыз тасты шыңдар мен мəңгі мұз, қар басқан шыңдардың
үлесіне тиеді. Шалғынды жерлері – жазғы жайлау ретінде
пайдаланылады.

15.

Биік таулы
шалғынды белдеудің
ерекшеліктері

16.

Биік таулы өлкелерге
• – Қазақстанның шығысы мен оңтүстікшығысындағы Алтай, СауырТарбағатай, Жетісу (Жоңғар) Алатауы жəне Тянь-Шань тау жүйелері
жатады. Бұл таулардың барлығы палеозой қатпарлықтарында көтеріліп,
мезозой эрасында тегістелген. Жаңа тектоникалық козғалыстар
нəтижесінде қайта жаңғырған. Биік таулы өлкенің аласа таулардан
айырмасы жер бедерінің биік əрі күшті тілімделгендігімен
ерекшеленеді. Сібірдің оңтүстігіндегі ең биік таулы өлке. Негізгі бөлігі
Ресей жерінде жатыр. Қазақстан жеріне Алтай тау жүйесінің оңтүстікбатыс бөлігі ғана кіреді. Оны Оңтүстік Алтай, Батыс немесе Кенді Алтай
жəне Қалба жотасы деп үшке бөлуге болады.
Название презентации
16

17.

Алтай, Алтай тау жүйесі
• – Азия құрылғының орта тұсындағы таулы өлке. Ұзындығы
батыстан шығысқа қарай 2000 км-ге созылып жатыр. Алтай
солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай Батыс Сібір ойпатынан
Гоби жазығына дейін жан-жаққа таралған. Оңтүстіктегі табиғи
шекарасы Қара Ертіс өзені мен Зайсан көлі, ал батыс бөлігі
Сарыарқадан Қалба жотасы арқылы бөлінеді. Солтүстік-шығыста
Шығыс Алтайдың Шапшалы жотасы Батыс Саянмен жалғасады.
Название презентации
17

18.

Пайдаланылған əдебиеттер
1. Қазақстан топырақтары: орысша-қазақша
анықтамалық сөздік – Почвы Казахстана: русскоказахский словарь справочник. – Алматы: Каз ККА,
2008 – 270 б.
Назарларыңызға
рахмет!
2. Мирзадинов Р. А., Үсен Қ., Торғаев Ə. Ə., ж.б.Топырақтану: оқу құралы / Алматы: Каз ККА, 2009.276б.- 1 ч.з., 2 агр., 97 уч.а.
3. Жамалбеков Е. Топырақтану жəне топырақ
географиясы мен экологиясы: Алматы: Қазақ
университет, 2006.
4. Шилибек С. Қ. Топырақтану жəне топырақтар
механикасы. оқу құралы/ Алматы: Веро баспасы,
2009 – 127 б.
5. Жамалбеков Е. У.; Бильдебаева Р. М., Бигалиев А.
Б. Жалпы топырақтану. – Алмата, 2001.