Фитомониторинг. Физикалық, химиялық және физико-химиялық әдістерді қолдана отырып, табиғи ортаны бақылау

1.

Фитомониторинг. Физикалық,
химиялық және
физико-химиялық
әдістерді қолдана отырып, табиғи
ортаны бақылау.

2. Мониторинг ұғымы

Мониторинг
ұғымы
негізгі
үш
түрлі
жұмыстардан тұратын қоршаған табиғи ортаны
бақылау жүйелері ретінде қарастырылады:
қоршаған ортаның жағдайын жүйелі түрде бақылау.
табиғи және антропогендік факторлардың әсерінен
табиғатта болуы мүмкін өзгерістерді болжау.
қоршаған орта жағдайын ретке келтіру
шараларын басқару.

3.

Жүргізу әдістері бойынша
мониторингтің мынадай түрлері бар:
- биологиялық (биоиндикаторлар көмегімен);
- дистанционды (авиациялық және космостық);
- аналитикалық (химиялық және физикохимиялық талдау).

4.

Мониторингтің негізгі міндеттері мен
мақсаттары.
Қоршаған орта жағдайы мониторингі
Міндеті
Мақсаты
Бақылау
Анықтау
Бағалау
Болжау
Шешім
қабылдау
қоршаған
адам ісадам ісқоршаған
адамның теріс
орта
әрекеті
әрекеті
орта
іс-әрекеті
жағдайының арқасында
әсерін
жағдайында нәтижесіндегі
өзгеруі
қоршаған
анықтап,
болатын
зардаптарды
орта
өзгерісгерді өзгерісгер
жою
жағдайының бақылау
өзгеруіне
алып келетін
себептері
Жетілдіру
қоршаған
орта мен
қоғам
арасындағы
тиімді
қатынастар
стратегиясы

5.

Экологтар үшін негізгі мынадай
мониторинг түрлері бар:
Биологиялық мониторинг
Базалық мониторинг
Биосфералық мониторинг
Биоэкологиялық мониторинг
Геоэкологиялық мониторинг
Дистанционды мониторинг
Теңіздердің ластануы мониторингі
Құрлықтағы сулардың ластануы мониторингі
Ластаушы көздер мониторингі
Аймақтық мониторинг

6.

Фитомониторинг – экологиялық мониторингтің бір бөлігі
болып келеді және өсімдік бірлестіктерінің жағдайы мен
динамикасын бақылау жүйесі ретінде қарастырылады.
Фитомониторингтің көмегімен бірқатар мәселелерді
шешу мүмкіндігі туындайды:
1) табиғи және қалалық ланшафттардың,
ормандардың,
қорықтардың, саябақтардың жағдайына баға беру және
антропогенді ауыртпалық әсерімен олардың дамуы бойынша
болжамдар жасау;
2) қолданыстағы өндірістердің, құрылуы мен іске қосылуы
бағдарламаларын бақылауға алып, экологиялық ресурстардың
сапасына әсерін тигізу тарапынан баға беру;
3) физикалық және биологиялық көрсеткіштер бойынша
қоршаған орта жағдайын бақылау;
4) қоршаған ортаның сапасына жүйелі түрде, сол мақсатта арнайы
таңдап алынған тірі нысандар көмегімен баға беріп отыру; 5)
өсімдіктерді өсірудің кез келген басқарылатын параметрлерін
оңтайландыру;

7.

Табиғаттың ластануының түрлері:
Химиялық
Физикалық
Физико-химиялық
Биологиялық

8.

Химиялық ластану - қоршаған ортаның табиғи
химиялық қасиеттерінің қарастырылып отырған уақыт
кезеңі үшін қайсыбір агенттердің көпжылдық орташа
ауытқуларынан асып түсетіндей болып өзгеруі немесе
қоршаған ортаға әдетте онда болмайтын агенттердің
түсуі
немесе
нормадан
артық
шамада
түсуі.

9.

Химиялық ластануға қоршаған ортада табиғи,
табиғи – антропогенді және антропогенді немесе тіршілік
ортада болып жатқан физикалық – химиялық процестер кезінде
зиянды, улы заттардың пайда болуын жатқызамыз.
Қазіргі кезде химиктерге химиялық заттардың 4 – 5 млн
түрі белгілі. Олардың саны жыл сайын 10% өсіп отырады. Адам
организміне әр түрлі жолдармен (тамақпен, ауамен, сумен) түсіп
тұратын организмге жат химиялық ластаушы заттарды
ксенобиотиктер (грек. ксенос – жат, биос - өмір) деп айтады.

10.

Қоршаған ортаның компоненттері мен
ластану орындары бойынша химиялық
ластануды келесі түрлерге бөледі:
1) ауаның ластануы;
2) тұрмыстық және өндірістік бөлмелердің;
3) жербетілік және жерасты суларының;
4) топырақтың;
5) тамақтың және т.б.

11.

Ортаның химиялық ластаушы көздерін
мынадай үлкен топтарға бөлеміз:
1) қоршаған ортаға сұйықтық, газды және қатты түрдегі өндірістік
қалдықтарын шығаратын техникалық қондырғылар;
2) ластанушы заттар шығаратын немесе оларды жинақтап,
сақтайтын шаруашылықтар;
3) ластаушы заттар келіп тұратын (трансшекаралық жылду)
аймақтар;
4) планетарлық ластануға әкелетін атмосфералық жауын – шашын,
тұрмыстық, өндірістік және ауылшарушылық қалдықты сулар

12.

Физикалық ластану –қоршаған ортаның
радиоактивті, радиациялық жылулық, шу,
электромагниттік және басқа да физикалық
қасиеттерінің нормадан ауытқуларынан болатын
ластану.

13.

Физикалық ластану

14.

Физикалық ластану
5 түрге жіктеледі
жарықтық
Шу, дабыл
Электромагниттік
жылулық
радиоактивті

15.

Жылулық және жарықтық
ластану
а) Өнеркәсіп жөне жылу-энергетикалық комплекстердің
жұмысы арасында коршаған орта температурасының бұзылуы,
мұны жылулық деп атайды.
ә) Жарықтық - жергілікті жерлердін табиғи жарық көздерінен
баска, жасанды жарық көздері арқылы, өсімдік жөне
жануарлар дүниесінің тіршілік ету жағдайының өзгеріске
үшырауы;

16.

Дiрiлдеу және шу
Айнымалы физикалық өрiстiң әсері болатын серпiмдi
денелерде пайда болатын аз механикалық тербелiстер дiрiлдеу
(вибрация) деп аталады.
Дыбыс тербелiстерi - бұл 16Гц – пен 20кГц аралығындағы
тербелiстер. 16Гц-тен төмен жиiлiктегі тербелістер – инфра
дыбыс, 20кГц-тен жоғары тербелістер – ультрадыбыс деп
аталады.
Шу – әр түрлi қарқын және жиiлiктегі периодтық емес
дыбыстардың жиынтығымен анықталады.
Шу адам организмінде түрлі ауытқушылықтарды шақыра
алады, алдымен адамның дыбысты қабылдау қабілетінің
төмендетуiне, кереңдiкке алып келуі мүмкін. , тiптi кейбiр
жағдайларда жүйке — психикалық аурулардың пайда болуына
себеп болады

17.

Электромагнитті ластану
Электромагниттi өрiстердегі ионданбайтын сәуле
шығарулар адамзаттың қоршаған экологиясында өте қатты әсер
етуде, әсіресе бұл жерде қазiргi тұрмыстық техника, ұялы
телефондар, плеер, компьютер сияқты құралдардың әлсiз және аса
әлсiз электромагниттік өрістерді шығаратындығын ескеру қажет.
Санитарлық талаптарға сай, адамдар тұратын
ғимараттарда, емдiк, мәдени, бала оқытатын мектептер және
орта білім беру оқу орындарында ЭМ өріс әсерін ұзақ уақыт
пайдалануға рұқсат етiлмейдi.

18.

Радиациялық ластану
Қоршаған ортаның адам организміне теріс әсер ететін факторларының
бірі радиация болып табылады.
Радиация адамның, жануарлар мен өсімдіктердің клеткалары мен
органдарының түрлі функцияларына зиянды әсер етеді.
Радиация әсер еткенде клеткалардың шапшаң бөлінуі, құрылымы мен
құрамының өзгеруі мүмкін. Радиациялық сәулелену тұқым қуалаушылық
аппаратын өзгертуге, яғни мутацияға душар етуі мүмкін.
Қазіргі уақытта дамыған елдерде ядролық энергетиканың дамуына
байланысты қоршаған ортаның радиациялық ластануы үлкен қауіп тудыруда.
Радиоактивті заттардың бөлінуінің нәтижесінде пайда болатын альфа (гелий ядросы), бетта –(жылдам электрондар) бөлшектердің және гамма –
сәулеленулердің әсерінен болатын радиациялық ластану (физикалық ластану
түрі);

19.

АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ҚАЛДЫҚТАР
ТҰРМЫСТЫҚ ҚАЛДЫҚТАР

20.

21.

Тұңғыш атомдық жарылыстың радиоактивті өнімдері аймақтың барлық елді
мекендерін жауып қалды. Радиацияның адамға ықпалының механизмі қазіргі кезде
едәуір жақсы парықталған. Бұл орайда ең қауіптісі – иондалатын радиацияның
ықпалы гендік кодты дауасыз өзгерістерге соқтыруға мүмкін екендігі.Жалпы алғанда
рак ісігі сынақтар басталғалы бері үш есе өсті.
Семей полигонына жақын нақ сол
аудандарда жетілуіндегі әртүрлі ауытқулар,
тәндік және естік кемшіліктер әрқилы
сәбилер дүниеге ерекше көп келеді.
Мамангдардың айтуынша, соны бәрі нақ
қысқа мерзімді және қалдықты
радиацияның кесірінен болатын
генетикалық мутациямен байланысты.
Адамдар ғана емес, жер де азап шегеді.
Жылма-жыл радионуклидтердің жинала
беруі жердің құнарлығын азайтады. Жерде
орасан зор микроэлементтер: темір, мыс,
магний және басқа металдар әрттүрлі дәнді
дақылдар адам организміне сіңеді.