Mavzu: Geografiya fani va uning tarixi

1. Mavzu: Geografiya fani va uning tarixi

1. Geografiya fanlari tizimi haqida tushuncha
2. Geografik qobiqning shakllanishi
3. Geografik qobiq va uning qonuniyatlari
4. Geografik hodisa va jarayonlar
5. Geografiya fanining tarixi va hozirgi taraqqiyoti

2.

Nima va qayerda
joylashgan?
Nima va nima uchun
sodir bo’lmoqda?
Geografiya fani oldida
turgan 4 asosiy savollar
Qanday oqibatlarga
olib kelmoqda?
Geografiya - "Yerning tavsifi". Bu fanning asoschisi va
boshqa fanlardan ajratib bergan olim bu qadimgi
yunon olimi Eratosfendir.
Tabiatni saqlab qolish
uchun nimalar qilish
kerak?

3.

Geografiya - yer usti tabiati, aholi va
insonning xo'jalik faoliyatini o'rganuvchi
fandir. Geografiya fanining o'rganish ob‘yekti
geografik qobiqdir.
Geografik qobiq - sayyoradagi eng
katta tabiiy majmua bo’lib, qattiq (litosfera),
suv (gidrosfera), havo (atmosfera) va hayot
(biosfera) qobiqlari kesishishi va o'zaro ta'siri
zonasida paydo bo'lgan va rivojlanayotgan
murakkab tabiiy tizim.

4.

Ma'lumki, geografiya fan sifatida
ikkita katta qismga - tabiiy va
ijtimoiy-iqtisodiy geografiyaga
bo'linadi. Birinchisi geografik qobiq
va uning tarkibiy qismlarini, yer
yuzasining tabiiy komplekslarini,
ikkinchisi esa aholini, uning turmush
tarzi va madaniyatini, sanoat
tarmoqlarini, butun dunyodagi
siyosiy voqealarni, alohida viloyatlar
va mamlakatlarni, shahar va
qishloqlarni o'rganadi.

5.

Geografik qobiqning
shakllanishi
Astronomik
bosqich
Geologik
bosqich
Biologik
bosqich
Antropogen
bosqich
4,5 mlrd yil
avval
3,5-4 mlrd yil
avval
350-700 mln
yil avval
2,5-3 mln yil
avval

6.

Yer - Quyosh tizimidagi sayyoralar ichida, tartib bo‘yicha uchinchi, o‘lchamlariga ko‘ra beshinchi o‘rinda
turuvchi sayyoradir. Shuningdek, ona sayyoramiz, insoniyatga ma'lum bo‘lgan sayyoralar ichida, tiriklik mavjud
bo‘lgan yagona sayyora. Ilmiy farazlarga ko‘ra, Yer, Quyosh tizimidagi boshqa sayyoralar singari, Quyosh gazchang tumanligidan, bundan taxminan 4.5 milliard yil avval paydo bo‘lgan.
Yer sayyorasi shakliga ko‘ra, yassi ellipsoidga o‘xshash bo‘lib, "Geoid" deb ataladi. Sayyoramizning
o‘rtacha diametri 12742 kilometr. Yer sirtidagi eng baland nuqta, Everest cho‘qqisi (Jomolungma) bo‘lib, u dengiz
sathidan 8848 kilometr balandlikda joylashgan. Eng chuqur botiqligi esa, Marianna botig‘i bo‘lib, u 11022 metr
pastda joylashgan.
Yer sirtining 70.8% qismini dunyo okeani egallagan. Qolgan qismi esa, materiklar va orollardan iborat
quruqliklar tashkil qiladi.
Yerning ichki tuzilishi
Yer qobig’i, mantiya va
yadro.

7.

8. Geografik qobiq va uning asosiy qonuniyatlari

Geokomponentlar
Geotizimlar
Geosferalar

9.

Bir butunlik
Geografik
qobiqning asosiy
qonuniyatlari
ritmlilik
zonalilik

10. Geografik qobiqning bir butunligi qonuniyati muhim qonuniyatlardan biri bo‘lib, barcha komponentlarning bir-biri bilan

Geografik qobiqning bir butunligi qonuniyati muhim
qonuniyatlardan biri bo‘lib, barcha komponentlarning birbiri bilan chambarchas bog‘liqligi va ulardan birining
o‘zgarishi butun qobiqning yaxlitligini buzilishiga olib
kelishida namoyon bo‘ladi.
Ritmiklik deb, bir yo‘nalishda rivojlanuvchi tabiiy hodisa
va jarayonlarning muayyan vaqt davomida takrorlanib
turishiga aytiladi.
sutkalik
yillik
asr ichidagi

11.

Kun va tun
almashinuvi
Shamol yo’nalishi
o’zgarishi
sutkalik
Hayvonlarning
uyqiga ketishi
uyg’onishi
Sutkalik temperatura
almashinuvi
Fotosintez va
o’simliklarning nafas
olishi

12.

Hayvon va o’simliklar
hayotidagi mavsumiy
o’zgarishlar
Fasllarning almashinuvi
yillik
Musson shamollarining
yo’nalishi
Mavsumiy havo
temperatirasining
o’zgarishi

13.

Geografik qobiqda zonallik qonuniyati geografiyadagi ilk qonuniyatlardan biridir.
Iqlim mintaqalari va zonallikning mavjudligini qadimgi yunon va rim olimlari
aniqlashgan. Ular Yer yuzasini bir qancha iqlim mintaqalariga ajratganlar. Geografik
qobiqda zonallik qonuniyati Yerning sharsimonligi va unga bog‘liq holda quyosh
nurlarining Yer yuzida notekis taqsimlanishi. Har bir tabiat zonasida o‘ziga xos iqlim,
tuproq, o‘simlik va hayvonot olami mavjuddir.

14. Geografik ob’yektlar, hodisa va jarayonlar

15.

Geografik ob'ektlar - ma'lum bir joylashuvi bilan
tavsiflangan mavjud yoki mavjud bo’lgan nisbatan
barqaror ob'ektlar.

16.

17.

18. Geografik hodisalar - insonlar ko’ra oladigan, eshita oladigan va his etadigan hodisalardir

19. РАДУГА

Kamalak

20.

ayoz

21.

muz

22. ТУМАН

23. girdob

24. shudring

25. shamol

26. ПОЛЯРНОЕ СИЯНИЕ

27. Tong otishi

28. Quyosh botishi

29. momaqaldiroq

30. Yomg’ir

31. Qor yog’ishi

32. Do’l

33. Tabiiy ofatlar-

Tabiiy ofatlar— favqulodda xarakterdagi va aholining
normal faoliyatining buzilishiga,
odamlarning o'limiga, moddiy
boyliklarning yo'q qilinishiga olib
keladigan tabiiy hodisalar

34. Zilzila

35. Vulqon otilishi

36. ЦУНАМИ

37. СМЕРЧ (tornado)

38. УРАГАН

39. O’rmon yong’ini

40. Suv toshqini

41. ОБВАЛ - qulash

42. ЛАВИНЫ – qor ko’chkisi

43. СЕЛИ

44. ОПОЛЗНИ – ko’chkich

45. СНЕЖНАЯ БУРЯ – bo’ron

46. ЗАСУХА – qurg’oqchilik

47.

Geografik jarayonlar - bu Yerning
geografik qobig'ida sodir bo'ladigan va
uning o'zgarishiga olib keladigan
jarayonlar. Bularga vulkanizm,
denudatsiya, akkumulyatsiya, atmosfera
sirkulyatsiyasi, tuproq hosil bo'lish
jarayonlari va tog' chizmalari paydo
bo’lishi va boshqalar kiradi.

48.

Geografik jarayonlar geografik ob'ektlarning vaqt
o'tishi bilan o'zgarishi

49. Образование оврагов

Daryo shakllanishi
Образование оврагов

50.

Eol jarayonlari

51. Морозное выветривание

52. Биологическое выветривание

53. Разрушение горных пород

54. Карстовые процессы

55. Заболачивание

56. Разрушение берегов (прибой)

57. Размывание берегов

58.

59. Вырубка лесов

60.

Uyga vazifa: Geografik kashfiyotlarning tarixiy yo‘lini, geografiyadagi g‘oyalar va
bilimlarning rivojlanishini hisobga olib, bu fan tarixi bir necha bosqichlarga bo‘linadi.
• Qadimgi yoki antik davr bosqichi.
• O‘rta asrlar bosqichi.
• Buyuk geografik kashfi yotlar bosqichi.
• Ilmiy geografik ishlar bosqichi.
• XIX asr va XX asrning 1-yarmida geografiyaning rivojlanishi.
• Hozirgi zamon bosqichi.